Γράφει ο Ηλίας Κανέλλης
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν μια πολύ μεγάλη στιγμή μέσα στη δικτατορία. Σε ένα απολύτως ανελεύθερο καθεστώς, ουσιαστικά σε ένα κράτος στρατού και αστυνόμων, όπου απαγορεύονταν ακόμα και οι δημόσιες συναθροίσεις περισσότερων από πέντε άτομα, επί ποινή πολύμηνης φυλάκισης, στο κέντρο της Αθήνας, μια φοιτητική διαμαρτυρία εξελίχθηκε σε κίνημα που συμπεριέλαβε και φοιτητές, και πολίτες κάθε επαγγελματικής κατηγορίας. Ήταν η πρώτη μεγάλη πολιτικοποιημένη εξέγερση που ξέφυγε από τον έλεγχο του καθεστώτος, ενώ επιπλέον δεν έγινε δυνατόν να τεθεί υπό τον έλεγχο κανενός κομματικού μηχανισμού. Η βίαιη διάλυσή της, οι νεκροί και οι τραυματίες, η αγριότητα των συλλήψεων και οι βασανισμοί που ακολούθησαν, ταυτόχρονα με την «αλλαγή φρουράς» και την αυταρχική σκλήρυνση της υπό τον «αόρατο δικτάτορα» Δημήτριο Ιωαννίδη νέας ηγεσίας, έφεραν στην επιφάνεια, ίσως για πρώτη φορά στη διάρκεια της επταετίας, μαζί με τα θέματα της δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας, το ιδεολογικοπολιτικό πρόβλημα της χώρας: αυταρχισμός, εθνικισμός, κοινωνική συντήρηση, πολιτισμική αγοραφοβία.
Το τέλος της μεταπολίτευσης, η δύσκολη επιστροφή της δημοκρατίας στην Ελλάδα και οι αυταρχικές δομές του κράτους συνέβαλαν στην ανάδειξη της επετείου του Πολυτεχνείου σε συμβολική γιορτή. Πολιτική γιορτή. Γι’ αυτό και, στις 17 Νοεμβρίου 1974, ξεχύθηκαν στους δρόμους της Αθήνας εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές, οι περισσότεροι απ’ αυτούς είχαν μείνει σιωπηλοί και φοβισμένοι στη δικτατορία, που έστω και εκ των υστέρων ήθελαν να δείξουν ότι αναγνωρίζουν την τόλμη όσων τόλμησαν και να δηλώσουν ότι, ναι, η δημοκρατία ήταν το καθεστώς που άξιζε στην ευρωπαϊκή Ελλάδα, κι οι πολίτες της μαζί με τα κόμματα δεν είχαν άλλη επιλογή, πλέον, παρά να την υπερασπίσουν, να τη στερεώσουν και να τη διευρύνουν.
Δυστυχώς, η παλλαϊκή εκείνη αίσθηση κράτησε μόνο μια χρονιά. Από την επόμενη, από τον Νοέμβριο του 1975, το Πολυτεχνείο είχε κιόλας μετατραπεί σε πεδίο έκφρασης της δυναμικής των κομμάτων, ιδίως της Αριστεράς (του ΠΑΣΟΚ συμπεριλαμβανομένου). Οι παρατάξεις έφτιαξαν, έτσι τα μπλοκ τους, με οπαδούς διατεθειμένους να εγγράψουν την εξέγερση στο κομματικό συμφέρον της στιγμής, και άρχισαν οι αντεγκλήσεις, οι χρωματισμένες κομματικά πορείες, τα διαφορετικά συνθήματα που εξυπηρετούσαν τις πολιτικές στοχεύσεις του κάθε κόμματος.
Πρώτα αποκλείστηκαν οι δεξιοί πολίτες από τη διαδήλωση – διότι η δικτατορία ήταν ακροδεξιά και διότι οι αυταρχικές δομές της ήταν πλέον στην υπηρεσία της δεξιάς κυβέρνησης που έβγαλαν οι πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης. Ύστερα, έγινε προσπάθεια το Πολυτεχνείο να αποτελέσει τον καθρέφτη του συσχετισμού δυνάμεων στον χώρο της Αριστεράς (και του μαοϊκού αριστερισμού). Τρίτον, διημοιράσαντο τα ιμάτια και τα σύμβολα της εξέγερσης – ακόμα και σήμερα, η σημαία με τον λεκέ αίματος, τεκμήριο της ματωμένης εκείνης βραδιάς, ανήκει στην κατοχή της φοιτητικής παράταξης του ΠΑΣΟΚ! Τέταρτον, οι αυταρχικές δομές του κράτους, το 1980, αποδείχθηκαν ισχυρότερες από το δημοκρατικό πνεύμα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν γενικευμένες συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, τραυματίες και δύο νεκροί – ο Ιάκωβος Κουμής και η Σταματίνα Κανελλοπούλου.
Τη χρονιά εκείνη χάθηκε οριστικά η γιορτή της δημοκρατίας. Και το Πολυτεχνείο μετατράπηκε σε πεδίο επίδειξης δύναμης κομμάτων, οργανώσεων και ομάδων της Αριστεράς, που συγκρούονταν πλέον πάνω από τη γιορτή της μνήμης διεκδικώντας για λογαριασμό τους το νόημα της εξέγερσης.
Ανάμεσα σε εκείνους που το διεκδίκησαν συγκαταλέγονται, βεβαίως, οι τρομοκράτες της 17 Νοέμβρη, που στο όνομα της συγκρουσιακής αντίληψής τους δρούσαν δολοφονικά υποτίθεται ως τιμωροί, στο όνομα ενός υποτίθεται επαναστατικού οράματος που διεκδικούσε έναν κομμουνιστικού τύπου ολοκληρωτισμό. Σε αυτούς, χάρη και σε επόμενα αυταρχικά πειράματα του κράτους, προστέθηκαν διάφοροι «μπαχαλάκηδες», έτοιμοι να εκτρέψουν μια ειρηνική γιορτή στη βία.
Τη χαριστική βολή στη γιορτή μνήμης έδωσε η «προοδευτική» κρατική απόφαση να μετατραπεί η μνήμη του Πολυτεχνείου σε σχολική αργία. Προσθέτοντας έτσι, με δεδομένο το περιεχόμενο των σχολικών επετείων ιστορικής μνήμης, ακόμα μια γιορτή σε ένα μαρτυρολόγιο ηρώων που όλοι τους ήταν γενναίοι Έλληνες. Ήρωες πρόγονοι που μας απελευθέρωσαν από τους Τούρκους, ήρωες πρόγονοι που πολέμησαν τους Ιταλούς και ήρωες πρόγονοι που πολέμησαν τη χούντα.
Η απόλυτη κατάρρευση του νοήματος της εξέγερσης και της γιορτής της.
***
Όσοι συμμετείχαν και δεν είχαν παράλληλη πορεία στη μυθολογία της μεταπολίτευσης, όσοι παραμένουν ανεξάρτητα πολιτικοποιημένοι, όσοι θεωρούν ότι η δημοκρατία και η διεύρυνσή της ήταν το κορυφαίο ζητούμενο και στη χούντα και μετά, όσοι πιστεύουν ότι η αντίθεση στη χούντα ήταν και αντίθεση στον εθνικισμό, στις ιδεολογίες των διακρίσεων, στους κάθε είδους ολοκληρωτισμούς, στην κοινωνική συντήρηση και στην πολιτισμική εσωστρέφεια, έχουν πάψει να μετέχουν εδώ και χρόνια στις γιορτές του Πολυτεχνείου.
Χάθηκαν οι λόγοι.
