Οι εφημερίδες και ο Τύπος την περίοδο της Επανάστασης του 1821

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Τα προεπαναστατικά γεγονότα και η Επανάσταση του 1821 στάθηκαν αφορμή να υπάρχει κάποιο όργανο πληροφόρησης για έναν δίαυλο επικοινωνίας των αρχηγών με τους αγωνιστές και με τους Έλληνες.

Επειδή η ελληνική επανάσταση αντιμετωπίστηκε ως ανατρεπτικό κίνημα κατά της εξουσίας του Σουλτάνου, επέβαλε την έκδοση εφημερίδων, οι οποίες θα είχαν βασική επιδίωξη τη διαφώτιση των απλών αγωνιστών, την υπεράσπιση των εθνικών διεκδικήσεων και την ενημέρωση της ξένης κοινής γνώμης για το δίκαιο των Ελλήνων. Τα έντυπα του Αγώνα αποτελούσαν μέσο ενημέρωσης, αλλά και κατευθυντήρια όργανα του αγώνα.
Ο Κοραής είχε συμβουλέψει για τη δημιουργία εφημερίδας «εις διάδοσιν ειδήσεων». Ο Τύπος της εποχής αντιλήφθηκε τον ρόλο του και γι’ αυτό τον απασχόλησαν και διάφορα άλλα ζητήματα, όπως η λειτουργία του κράτους, η μορφή του πολιτεύματος, η ελευθεροτυπία, οι καταχρήσεις, οι αυθαιρεσίες κ.λπ. Με την έναρξη της Επανάστασης εκδίδονται κάποιες εφημερίδες, αρχικά χειρόγραφες, για να καλύψουν τον τομέα της ενημέρωσης τα έτη1821-1822. Η εμφάνιση των χειρόγραφων εφημερίδων επιβεβαίωνε τη σημασία του Τύπου, ιδιαιτέρα σε περιόδους κρίσιμες, όταν η πληροφόρηση ήταν επείγουσα και αναγκαία. Η χειρόγραφη, όμως, εφημερίδα δημιουργήθηκε τη στιγμή που δεν ήταν ακόμη διαθέσιμοι οι τεχνικοί μηχανισμοί, για να εξυπηρετηθούν οι προτεραιότητες του αγώνα. Πολύ σύντομα έγινε αντιληπτό απ’ όλους ότι έπρεπε να υπάρχουν στην επαναστατημένη Ελλάδα έντυπες εφημερίδες.
Έτσι, άρχισαν να εκδίδονται ορισμένες εφημερίδες. Η «Αιτωλική», η οποία εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1821 στο Μεσολόγγι, και ο «Αχελώος», που εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 1822 στο Βραχώρι (Αγρίνιο), με υπότιτλο «Εφημερίς Πολιτική της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος», και αποτελούσε κατά κάποιον τρόπο επίσημο όργανο της Διοίκησης. Τον Ιούνιο του 1821 ο Δ. Υψηλάντης και ο Αλ. Μαυροκορδάτος έφεραν μαζί τους τα πρώτα πιεστήρια του Αγώνα. Το πιεστήριο του Υψηλάντη εγκαταστάθηκε σε ένα τζαμί στην Καλαμάτα και εκεί την 1η Αυγούστου 1821 εκδόθηκε η πρώτη έντυπη εφημερίδα του Αγώνα, η «Σάλπιγξ Ελληνική», με συντάκτη τον Θεόκλητο Φαρμακίδη, από τη Νίκαια Λάρισας, με δημοσιογραφική πείρα. Κυκλοφόρησαν μόνο τρία τεύχη της εφημερίδας, καθώς παραιτήθηκε ο συντάκτης της και έκλεισε άδοξα η πρώτη προσπάθεια του Τύπου. Το 1824 νέα τυπογραφεία έφτασαν στην Ελλάδα από τα φιλελληνικά κομιτάτα του Λονδίνου και του Παρισιού και αναπτύχθηκε η εφημεριδογραφία. Τη χρονιά αυτή εκδόθηκαν τα «Ελληνικά Χρονικά» στο Μεσολόγγι, η «Εφημερίς των Αθηνών» στην Αθήνα με εκδότη τον Γ. Ψύλλα και ο «Φίλος του Νόμου» στην Ύδρα με συντάκτη τον J. Chiappe, η πιο μακρόβια εφημερίδα του Αγώνα, που αποτέλεσε το επίσημο όργανο της Διοίκησης μέχρι να εκδοθεί η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος».
Αυτή κυκλοφόρησε από το 1825 έως το 1832, αρχικά με εκδότη τον Θ. Φαρμακίδη, ο οποίος ορίστηκε από τον Μαυροκορδάτο ως ο «εφημεριδογράφος της διοικήσεως», και από το 1827 τον Γ. Χρηστίδη. Εκδιδόταν πότε στο Ναύπλιο και πότε στην Αθήνα, με πολυάριθμο επιτελείο συνεργατών. Τα έτη 1828-29 κυκλοφόρησε στην Ύδρα από τον J. Chiappe και η γαλλόφωνη εφημερίδα «L’ Abeille Grecgue», ενώ στο νησί εκδόθηκε το 1827-28 και η «Ανεξάρτητος Εφημερίς της Ελλάδος» από τον Υδραίο ναυτικό Π. Παντελή, φίλο του Κουντουριώτη. Πλούσια σε ειδησεογραφία, καυτηρίαζε τους φιλόκερδους κοτζαμπάσηδες και εξαιτίας των αντιδράσεων που προκάλεσε σταμάτησε η έκδοσή της. Επανεκδόθηκε το 1842. Σε ευρωπαϊκές και αμερικανικές εφημερίδες του 1821 δημοσιεύονταν ειδήσεις για την κήρυξη της Επανάστασης από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. Η αμερικανική «Southern Recorder» της 24ης Ιουλίου 1821, σε είδηση που ήρθε από το Παρίσι την 25η Μαΐου, αναφέρει τον Γερμανό ως «Αρχιεπίσκοπο», ο οποίος τη νύχτα της 25ης Μαρτίου σαν προστάτης του ελληνικού πληθυσμού ύψωσε στην Πάτρα το λάβαρο του αγώνα. Η γαλλική εφημερίδα «Journal de Savoie» σε ανταπόκριση της 25ης Μαΐου 1821 από τη Βιέννη αναφέρει πως: «Ο αρχιεπίσκοπος της Πάτρας στην ομιλία του προς τους Έλληνες, στο μοναστήρι του όρους Βελιά, αφού εκφώνησε στους υπόδουλους Έλληνες πολλά αποσπάσματα από τους προφήτες, ανακοίνωσε ότι με τον Σταυρό μπροστά και τα όπλα στα χέρια οι χριστιανοί θα βαδίσουν προς τον θείο σκοπό τους. Για τον λόγο αυτόν τους απάλλαξε από τη νηστεία της Σαρακοστής». Στη γαλλική «Constitutionnel» την 6η-6-1821 και τους «Times» του Λονδίνου την 11η-6-1821 δημοσιεύεται η επαναστατική ομιλία του Γερμανού της 8/20 Μαρτίου. Η ιταλική «Giornale della provincia Bresciana» αναφέρει ότι σύμφωνα με πληροφορίες κάποιου καπετάνιου που έφυγε από την Πάτρα την 27η Μαρτίου οι επαναστάτες οδηγούμενοι από τον Γερμανό ξεσηκώθηκαν στις 20 Μαρτίου. Τα νέα για την εξέγερση του Υψηλάντη στις Ηγεμονίες και τα πολεμικά γεγονότα στον Μοριά έφτασαν στο Παρίσι στο τέλος Απριλίου. Με την πληθώρα των δημοσιευμάτων που ακολούθησαν, ολοένα και μεγαλύτερες ομάδες τάσσονταν υπέρ των Ελλήνων. Τα περιηγητικά κείμενα, με αποκορύφωμα τη «Διαδρομή από το Παρίσι στην Ιερουσαλήμ» του Σωτοβριάνδου και η κατοπινή συστράτευση του Ουγκώ, εξέφρασαν ένα πνευματικό κλίμα που είχε ήδη αγκαλιάσει την εξέγερση. Μετά τα πρώτα πολεμικά γεγονότα, στις 21 Ιουνίου 1821, κυκλοφόρησαν χάρτες της «Ευρωπαϊκής Τουρκίας για την κατανόηση των επιχειρήσεων».