Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, το 1883 ιδρύθηκαν οι πρώτοι δήμοι και λειτούργησαν έως το 1912. Οι δήμοι αυτοί πήραν ονόματα αρχαίων τόπων, βουνών, ποταμών κ.λ.π. Οι αρχαίες ονομασίες δόθηκαν ως αντίδραση των Ελλήνων στις ανθελληνικές θεωρίες και τις σκοπιμότητες που ήθελε να εξυπηρετήσει ο Γερμανός ιστορικός Φαλμεράυερ, ο οποίος αμφισβήτησε θορυβωδώς τη συγγένεια των νέων Ελλήνων με τους αρχαίους Έλληνες. Ένας από τους δήμους αυτούς ήταν και ο Δήμος Ογχήστου, ο οποίος πήρε το όνομά του από τον αρχαίο ποταμό Ογχηστό (σήμερα Γκοσμπασανιώτη), απαρτίστηκε από 7 οικισμούς με πληθυσμό 1950 κατοίκους και είχε έδρα το Μαϊμούλι (Χάλκη).
Ο Ογχηστός είναι ένα από τα ρέματα της Πελασγιώτιδας (πεδιάδα της Θεσσαλίας), που περνά βορειοδυτικά της Χάλκης στη διαδρομή Χάλκης – Νίκαιας. Οι πηγές του βρίσκονται στα υψώματα Φερών – Σκοτούσσας (Αγία Τριάδα Φαρσάλων) και τα νερά του χύνονται στον Πηνειό ποταμό, ενώ παλιότερα χυνόταν στη λίμνη Βοιβηίδα (Κάρλα), πριν αυτή αποξηρανθεί (1). Για το θέμα αυτό ο Άγγλος περιηγητής W. M. Leake, το 1809 – 1810, γράφει: (2)
«Στο Σουπλί (Αγία Τριάδα) τα νερά των γύρω υψωμάτων μαζεύονται σε μια κοίτη και αφού κατευθυνθούν πρώτα προς τα δυτικά και μετά βορειοδυτικά, σχηματίζουν ένα αρκετά μεγάλο ρέμα στο Γκοσμπασάν (Νέα Λεύκη) με τα νερά του οποίου λειτουργούν κάποιοι νερόμυλοι.
Από κει ρέουν από το Μαϊμούλι (Χάλκη) προς το Σαριτζιλάρ (Γλαύκη), και πιο πέρα ενώνονται με το Ασμάκι».
Το όνομά του δόθηκε από τους αρχαίους προς τιμή του μυθικού ήρωα Ογχηστού, γιου του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα, ο οποίος λατρευόταν στην αρχαία κώμη Χαλκαί, από την οποία πήρε το όνομά της η σημερινή Χάλκη, όπως μετονομάστηκε το τουρκικό όνομα Μαϊμούλι με την αριθ. 25535/12-9-1918 απόφαση του υπουργού εσωτερικών.
Πολλοί αρχαίοι ιστορικοί και νεότεροι περιηγητές αναφέρουν το όνομά του. Ο Άγγλος περιηγητής W. M. Leake (3) σημειώνει ότι ο Ηρόδοτος περιγράφοντας τους ποταμούς της Θεσσαλίας αναφέρει ότι ο Ονόχωνος ήταν ο μόνος θεσσαλικός ποταμός, ο οποίος άδειασε από τις στρατιές του Ξέρξη κατά την εκστρατεία του εναντίον της Ελλάδας το 480 π. Χ.
Ο Ονόχωνος βρισκόταν στη γραμμή προέλασης των Περσών, οι οποίοι ξεκίνησαν από τους Γόννους, πέρασαν την πεδιάδα της Λάρισας και από τη Φθία – Φάρσαλο, με κατεύθυνση προς την πεδιάδα του Σπερχειού ποταμού, κατέληξαν στις Θερμοπύλες. Τα μόνα ενδιάμεσα ρέματα μεταξύ του Πηνειού και του Ενιπέα είναι αυτά που πηγάζουν από τους λόφους της Σκοτούσσας.
Το μεγαλύτερο από αυτά, που πηγάζει από τους λόφους του Σουπλίου (Αγία Τριάδα Φαρσάλων) και διέρχεται από το Γκοσμπασάνι, είναι πιθανόν ο Ονόχωνος. (Στα σχόλια του βιβλίου του Leake o ιστορικός κ. Κώστας Σπανός σημειώνει: «Δεν πρόκειται για τον Ονόχωνο, ο οποίος βρισκόταν στην περιοχή των Σοφάδων, αλλά για τον Ογχηστό, διότι ο Ονόχωνος είναι ο Σοφαδίτης»).
Τον Ιούνιο του 197 π.Χ. ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Ε’ ξεκίνησε από το Δίον Πιερίας, στρατοπέδευσε για ένα ημερονύχτιο στις όχθες του ποταμού Ογχηστού και μετά από δύο ημέρες αντιμετώπισε τους Ρωμαίους σε μια αποφασιστική μάχη στις Κυνός Κεφαλές, όπου ηττήθηκε από το Ρωμαίο στρατηγό Φλαμίνιο και επέστρεψε με μεγάλες απώλειες στη Μακεδονία (4).
Στα σημερινά χρόνια, δυστυχώς, ξεχάστηκε το αρχαίο ιστορικό όνομά του (Ογχηστός) και παρά την αλλαγή του ονόματος του οικισμού από Γκοσμπασάνι σε Νέα Λεύκη, αλλά και των άλλων οικισμών (Μαϊμούλι σε Χάλκη, Νιμπεγλέρ σε Νίκαια), το ποτάμι εξακολουθεί να μνημονεύεται με το τουρκικό Γκοσμπασανιώτης.
Είναι ευκαιρία τώρα που ο ποταμός άλλαξε μορφή, με τα αντιπλημμυρικά έργα που γίνονται από την Περιφέρεια, να μνημονεύεται με το αρχαίο του όνομα ως ΟΓΧΗΣΤΟΣ και όχι ως ΓΚΟΣΜΠΑΣΑΝΙΩΤΗΣ.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
(1). Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Ηλίου», τόμος ΙΣΤ, σελ. 530.
(2). W. M. Leake, «Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806», μετάφραση από τα αγγλικά Β.Ε. Αργυρούλης, σχόλια Κώστας Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 36 (Λάρισα 1999), σελ. 115.
(3). W. M. Leake, «Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806», μετάφραση από τα αγγλικά Β.Ε.Αργυρούλης, σχόλια Κώστας Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο 38 (Λάρισα 2000), σελ.144.
(4). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ε’, σελ. 45.
