Ο μήνας Φεβρουάριος στην ελληνική, παραδοσιακή ζωή

Λαογραφικό Μονοπάτι:

Από τον Απόστολο Ποντίκα,
δάσκαλο, φιλόλογο, θεολόγο, Πολιτικών Επιστημών

Η λέξη Φεβρουάριος στα λατινικά (februarius) προέρχεται από το ουσιαστικό februum, που σημαίνει καθαρμός, κάθαρση, λόγω των θρησκευτικών εορτών εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februatio), που τελούνταν στη Ρώμη στη διάρκεια του μήνα. Στην Ελλάδα πήρε άλλες ονομασίες, σχετικές με τη μικρή του διάρκεια: Μικρός, Κουτσός, Φλιάρης, Γκουζούκης και Κούντουρον (ποντιακά κοντή + ουρά), Κουτσοφλέβαρος, γιατί έχει λιγότερες ημέρες.

Η λέξη Φλεβάρης προέρχεται από τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν τον μήνα αυτόν από τις βροχές, ενώ η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα την 1η του μήνα του έδωσε και το όνομα «Άι Τρύφωνας».
Η προσθήκη μιας επί πλέον ημέρας των δίσεκτων ετών, ξεκίνησε το 44 π.Χ, όταν ο Ιούλιος Καίσαρας άλλαξε το ρωμαϊκό ημερολόγιο με τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη. Ο Σωσιγένης, βασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ίππαρχου, θέσπισε ένα ημερολόγιο του οποίου τα έτη είχαν 365 ημέρες, ενώ σε κάθε τέταρτο έτος πρόσθεταν ακόμα μία ημέρα, μετά την «έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου», που ονομαζόταν «bis sextus». Έτσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δύο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα «δις έκτη» και το έτος που την περιέχει «δίσεκτο».
Η παρανόηση του λαού ότι τα δίσεκτα έτη είναι «γρουσούζικα» «κι αν έρθουν χρόνια δίσεχτα και μήνες οργισμένοι», όπως λέει το δημοτικό τραγούδι, ίσως να προέρχεται από τη λανθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας και της ορθογραφίας του πρώτου συνθετικού της λέξης «δίσεκτο». Δηλαδή, αντί του σωστού «δις», που σημαίνει δύο φορές, να εννοείται λανθασμένα το αχώριστο προθεματικό μόριο «δυς», που έχει την έννοια της δυστυχίας, «της δυσκολίας, της κακής καταστάσεως ή του απευκταίου αποτελέσματος». Για τον λόγο αυτόν στην ελληνική κοινωνία δεν γινόταν ορισμένες θρησκευτικές και κοινωνικές δραστηριότητες, όπως οι γάμοι και ίσως και σε κάποιες περιοχές οι βαπτίσεις. Αρχικά, ο Φεβρουάριος είχε 29 ημέρες στα κοινά και 30 ημέρες στα δίσεκτα έτη. Ο Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε μία ημέρα, την οποία πρόσθεσε στον μήνα Αύγουστο που έφερε το όνομά του.
Επιστημονικά το γεγονός ότι ο μήνας Φεβρουάριος έχει 28 ημέρες και στα δίσεκτα έτη έχει 29 ημέρες είναι απολύτως σαφές. Έχει να κάνει με την ταχύτητα περιστροφή της Γης. Κατά την Ιουρασική περίοδο, την εποχή, δηλαδή, που οι δεινόσαυροι κυριαρχούσαν στη Γη, πριν από 145 εκατομμύρια χρόνια, ο πλανήτης Γη, έκανε μια πλήρη περιστροφή σε σχέση με τον άξονά της σε 22 ώρες, αντί σε 24 που είναι σήμερα. Το ότι με την πάροδο των χιλιετηρίδων φτάσαμε στο γεγονός του 24ώρου οφείλεται στις παλιρροϊκές δυνάμεις που ασκούνται στους ωκεανούς της Γης από τη Σελήνη και τον Ήλιο κατά πρώτο λόγο και τους υπόλοιπους πλανήτες κατά δεύτερο λόγο. Ο μήνας στη Λαογραφία του λαού μας έγινε Φεβράρης, Φρεβάρης, Φλεβάρης και παρετυμολογήθηκε από τη λέξη φλέβα. Στον Τύρναβο της περιοχής μας, θεωρούν οι κάτοικοι ότι τον μήνα αυτόν ανοίγουν οι φλέβες τη γης και φέρνουν τα πηγάδια νιρό, όπως στο γνωστό Μάτι. Στα χωριά του Ολύμπου, τον χαρακτήριζαν χιονοσκεπάστη, γιατί σκέπαζε τα σπίτια και τις κορυφές των βουνών με παχύ χιόνι. Εξάλλου, οι βοσκοί τον χαρακτήριζαν ως Γλυκομάτη, γιατί ξεγελούσε με τον λιγοστό ήλιο που έβγαινε την ημέρα, οπότε έβγαζαν τα αρνάκια έξω να χοροτρέξουν. Σε πεδινά κτηνοτροφικά, θεσσαλικά χωριά, οι κτηνοτρόφοι τον μήνα αυτόν απόκοβαν τα αρνιά, δηλαδή δεν τα άφηναν να θηλάσουν, ενώ στα ορεινά χωριά τα απόκοβαν τον Μάρτιο. Στον Έβρο συνάντησα ένα παράξενο έθιμο. Οι κάτοικοι των χωριών ντάνιαζαν, δηλαδή τακτοποιούσαν τα καυσόξυλα στην αυλή τους και τα έριχναν χονδρό αλάτι και τα σκέπαζαν με πέτρες  μόλις έμπαινε ο μήνας, για να μην έρθουν οι δύο άλλοι μήνες, Φλεβάρης και Απρίλης και τα κλέψουν. Η Δοξασία αυτή προέρχεται από την Αν. Ρωμυλία, όπως μου εξήγησαν γέροντες της περιοχής. Στην Κρήτη τον λένε και Φλεγάρη, γιατί ανοίγει τις φλέγες του νερού, όπως λένε και δημοτικά τραγούδια. Αλλά «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει», λέγει παροιμία που είναι προπομπός της άνοιξης. Ο μήνας αυτός είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους αμπελουργούς, γιατί προετοιμάζουν τα αμπέλια τους και τα κλαδεύουν, ενώ τα ξελακώνουν. Κατά το ξελάκωμα, ρίχνουν στη ρίζα του κλίματος ένα ποτηράκι κρασί, ώστε να καρπίσει το αμπέλι, να δώσει αρκετά σταφύλια και να έχει καλή σοδειά. Για την παραγωγή των σταφυλιών και την ποσότητα του κρασιού, ο λαός μας έπλασε έναν μύθο που έχει σχέση και με τις ημέρες του Φλεβάρη. Κάποτε η παραγωγή του κρασιού, λόγω ανομβρίας και αρκετής ξηρασίας, ήταν μικρή κι οι τρεις πρώτοι μήνες του χρόνου συμφώνησαν να βάλουν το λιγοστό κρασί τους στο ίδιο πιθάρι. Ο Φλεβάρης, όμως, άνοιξε μια τρύπα στο πιθάρι για να πιει το δικό του μερίδιο, αλλά μην μπορώντας να σταματήσει συνέχισε να πίνει και των άλλων. Ο Ιανουάριος και ο Μάρτιος τον έπιασαν και για να τον τιμωρήσουν του πήραν από μία μέρα ο καθένας. Έτσι ο Φεβρουάριος έχει 28 και οι άλλοι δύο 31.