Οι δρυστέλλες το πλυντήριο της φύσης

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Το νερό είναι πηγή ζωής, απαραίτητο για όλους τους οργανισμούς του ζωικού και φυτικού κόσμου Από τα πανάρχαια χρόνια, αποτελεί αντικείμενο λατρείας σε όλους τους πρωτόγονους λαούς. Καθαρίζει, θεραπεύει, ανανεώνει, συντηρεί. Το νερό είναι ευλογία, δώρο Θεού για όλες τις θρησκείες... Άλλωστε, στα αγιασμένα νερά του Ιορδάνη βαφτίστηκε και ο Χριστός. Η λατρεία του στην αρχαία Ελλάδα ξεκίνησε πριν από τη διαμόρφωση της μυθολογίας. Το νερό είναι ένα από τα αγαπημένα θέματα των εκπαιδευτικών και των μαθητών στα προγράμματα εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία. Η εκμετάλλευση του νερού από τον άνθρωπο είναι σημαντική για τη λειτουργία της ζωής του. Η φύση προνόησε, ώστε με το νερό να δημιουργηθούν τα φυσικά πλυντήρια ή τα μαντάνια ή νεροτριβές, ντριστέλλες, όπως παραδοσιακά λέγονται. Παλαιότερα όλες οι νοικοκυρές στα χωριά, ύφαιναν στον αργαλειό και οι νεροτριβές συνδέονταν στενά με την καθημερινή ζωή και χρησιμοποιούνταν, βάζοντας τα στο νερό να ανοίξει το μαλλί (φτιάξιμο των ρούχων) και για να πλένουν τα μάλλινα σκεπάσματα, τα στρωσίδια, τις κουβέρτες και τα ρούχα του αργαλειού και να δίνουν μια ωραία εμφάνιση. Στην προ-βιομηχανική περίοδο στην Ελλάδα, οι νεροτριβές και οι νερόμυλοι αποτελούσαν τις πιο συνήθεις υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Επίσης συνέβαλαν σημαντικά στην καθημερινή, οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου. Κατασκευασμένες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι νεροτριβές αποτελούν μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής και τέχνης. Πετρόκτιστες, επιβλητικές, μαγευτικές, αφού το νερό είναι συνδεδεμένο με θρύλους και μύθους, προσφέρουν ένα μοναδικό θέαμα με την περιδίνηση των νερών τους, που παρασύρουν τα ρούχα και τα στροβιλίζουν σ’ έναν τρελό χορό. Η πτώση του νερού προκαλεί τη δημιουργία στροβίλων που συμπαρασύρουν τα ρούχα από κάτω προς τα πάνω και η δημιουργούμενη τριβή των ρούχων με το νερό δίνει μία άλλη όψη στα υφαντά και χοντρά ρούχα «αναμαλλιάζουν», χνουδιάζουν, γίνονται αφράτα και τα στημόνια με τα υφάδια, δημιουργούν ένα σώμα (κλείνουν τα αναμεταξύ τους κενά).Υπάρχουν δύο τύποι νεροτριβής: οι γυριστές, με μεγαλύτερη διάμετρο, στις οποίες το νερό εκτοξευόταν από το στόμιο του βαγενιού στο τοίχωμά του, δημιουργώντας περιστροφική κίνηση και οι βουτηχτές, στις οποίες το βαγένι ήταν πιο όρθιο και το νερό εκτοξευόταν σχεδόν κατακόρυφα. Η ντριστέλλα χρησίμευε για πλύσιμο των σκουτιών και μάλλινων υφαντών... Αποτελούνταν από έναν ξύλινο κάδο, κωνικού σχήματος, συναρμολογημένου από πλανισμένα σανίδια σε σχήμα σφήνας. Δενόταν περιφερειακά με σιδερένια στεφάνια και κατασκευαζόταν από βαρελά. Στη βάση υπήρχε μικρή δεξαμενή, όπου τοποθετούσαν τα σκουτιά και υφαντά. Το νερό έπεφτε στη δεξαμενή από ψηλά με δύναμη, δημιουργώντας περιδίνηση, τα ξέπλενε και τα καθάριζε. Στον νομό μας, υπήρχαν αρκετές δρυστέλλες που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των ανθρώπων. Στα ζερβομύλια της Ελασσόνας, είχε στηθεί πριν από πολλά χρόνια, από τον Α. Γαλλή, η πρώτη δρυστέλλα που εξυπηρετούσε κυρίως τα χωριά του άνω Ολύμπου. Στο Κεφαλόβρυσο, υπάρχει μια σημαντική δρυστέλα, ενώ πολύζωη δρυστέλλα υπάρχει στο Μάτι Τυρνάβου, Αργυροπούλι. Στην περιοχή των Τεμπών, υπάρχει δρυστέλλα στους Γόννους και στο Μακρυχώρι. Μια σημαντική δρυστέλλα υπάρχει στην Ανάβρα Αλμυρού, τη Γούρα, που προκαλεί τη γοητεία σε κάθε επισκέπτη. Η περιοχή αυτή, με τα νερά της και το δασώδες τοπίο, θέλγει το μάτι κάθε περιηγητή . Σήμερα, ελάχιστες είναι οι νεροτριβές που βρίσκονται ακόμη σε λειτουργία. Κάποιες από αυτές που δουλεύουν, έχουν αντικαταστήσει την ξύλινη κατασκευή με αλουμίνιο και λαμαρίνες. Οι λίγες που επιμένουν με τον παλιό, παραδοσιακό τρόπο, διασώζουν μια σπουδαία παρακαταθήκη της προβιομηχανικής Ελλάδας που χάνεται για πάντα...Το φθινόπωρο οι νοικοκυρές, όταν πλησίαζε ο καιρός να στρώσουν στο σπίτι τα χειμωνιάτικα, έπαιρναν τα μάλλινα και πήγαιναν στις ντριστέλλες, όπως και μετά το Πάσχα, όταν άνοιγε πια ο καιρός και τα ρούχα τα βαριά ετοιμάζονταν να μπουν για τους επόμενους μήνες στο γιούκο. Η λειτουργία γινόταν και στους γάμους των οικογενειών, που ήθελαν να ετοιμάσουν και να δείξουν καθαρά τα προικιά της νύφης. Οι ντριστελλάδες, ήταν ιδιόκτητες και ο πελάτης κατέβαλλε κάποιο αντίτιμο στον ιδιοκτήτη της νεροτριβής για να τη χρήση της. Οι παλιοί «νεροτριβιάρηδες» έλεγαν πως πρέπει να ξέρεις, πόσο χρόνο θα αφήσεις το κάθε υφαντό στον κάδο, γιατί αν μείνει λιγότερο απ’ όσο πρέπει δεν θα καθαρίσει, αν τ’ αφήσεις πιο πολύ, μπορεί και να το καταστρέψεις.
Κυρίως, χρειάζεται προσοχή στα υφαντά, όπου η σωστή ποσότητα νερού και η ένταση της ορμής του βοηθούσαν στο καλύτερο δέσιμο, ανάμεσα στις ίνες, κάνοντάς το πιο ανθεκτικό. Στις ντριστέλλες πλένονταν τα πάντα, όπως, μάλλινα ρούχα, υφαντά, φλοκάτες, χαλιά, κουρελούδες, μοκέτες, βελέντζες, μπατανίες, κάπες, τσέργες. Οι ντριστέλλες αποτελούσαν, όπως και οι βρύσες των χωριών, χώροι κοινωνικής συναναστροφής, κοινωνικοποίησης και ευκαιρία για τις γυναίκες του χωριού, να ανταλλάξουν τα νέα τους, να γίνουν και προξενιά. Το πιο δύσκολο κομμάτι της εργασίας ήταν στο άπλωμα, καθώς τα βρεγμένα μάλλινα ήταν βαριά από το πολύ νερό, κι έπειτα απλώνονταν στη σειρά για να στεγνώσουν.