Ο όρος ήταν κάποτε αδόκιμος νεολογισμός. Διατηρήθηκε όμως. Σήμερα τον δεχόμαστε, καθιερωμένον πια. Και ο προβληματισμός στρέφεται αλλού: Ναι, δημοκρατία, αλλά με ποια τηλεόραση; Χωρίς τηλεόραση η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι αδιανόητη. Όπως είναι απαράδεκτη και η λογοκριμένη, η ελεγχόμενη, η καθοδηγημένη τηλεόραση. Εκεί αρχίζει άλλο ένα ‘μυστήριο’ της νεοελληνικής σουρεαλιστικής καθημερινότητας.
Έχουμε μια μορφή τηλεοπτικής δημοκρατίας, με κυριαρχική επίδραση, όχι επειδή κάποιοι σκοτεινοί κύκλοι το συνομολόγησαν και το οργάνωσαν αλλά επειδή κάθε μέρα στις «ειδήσεις των οκτώ» περισσότεροι από δυόμισι εκατομμύρια Ελληνίδες και Έλληνες διαλέγουν τα τηλεοπτικά δελτία για την ενημέρωσή τους. Σε κανάλια εθνικής εμβέλειας αλλά και τοπικά. Ο αριθμός εκτιμάται ως μέσος όρος όσων παρακολουθούν κάποιο δελτίο ολόκληρο, από την αρχή μέχρι το τέλος. Αν προσμετρηθούν και αυτοί που βλέπουν ειδήσεις έστω για λίγο, ο αριθμός ξεπερνάει τα τέσσερα εκατομμύρια. Είναι ένα ποσοστό της τάξεως του 30%-40% του ελληνικού πληθυσμού. Με αυξομειώσεις, φυσικά, σε ειδικές χρονικές περιόδους.
Και όμως, λίγα στοιχεία που συγκρατώ από τις πολλές, σχετικές με το θέμα, έρευνες δείχνουν ότι ένα ελάχιστο ποσοστό των νεοελλήνων, περίπου 1,9% εμπιστεύεται τα ΜΜΕ. Σε έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, περυσινή, μόνο το 15% δήλωσε ότι έχει εμπιστοσύνη στην ελληνική τηλεόραση. Ενώ το εκπληκτικό ποσοστό 85% δήλωσε ότι βλέπει καθημερινά τηλεόραση. Η προφανής αντίφαση δύσκολα εξηγείται. Ούτε αντιμετωπίζεται με απλουστευτικές γενικεύσεις.
Πάντως, δημιουργείται η εντύπωση, που έχει κάποια βάση, ότι η κύρια μορφή ψυχαγωγίας, διασκέδασης, αλλά κυρίως ενημέρωσης της συντριπτικής πλειονότητας της ελληνικής κοινωνίας είναι η τηλεόραση. Και αυτή ενισχύεται από δυο δείκτες: Είμαστε έκτοι, από το τέλος, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στη χρήση του Internet και τελευταίοι στην ανάγνωση εφημερίδων.
Εκείνο που είναι αναμφισβήτητο, παρόλα αυτά, είναι η δύναμη επιρροής της τηλεόρασης. Μια τόσο ισχυρή τηλεόραση προφανώς δεν παίρνει αποφάσεις. Μπορεί, όμως, να διαμορφώσει το πλαίσιο, μέσα στο οποίο παίρνονται κάποιες αποφάσεις ή πραγματώνονται αυτές. Το ποιοι παίρνουν τις αποφάσεις και το πώς παίρνονται οι αποφάσεις είναι ερώτημα άλλης τάξης. Την απάντηση, ανολοκλήρωτη ακόμα, την αναζητούμε στη διαπλοκή, όπως καθιερώθηκε να λέμε, οικονομικών και κομματικών συμφερόντων. Άλλων φανερών και άλλων αφανών. Σε ένα πλέγμα δυσπρόσιτο για τον πολίτη: Συχνότητες εκπομπών, χρηματοδότηση και οικονομικά καναλιών, νομικό πλαίσιο λειτουργίας και ελέγχου, εργασιακές συνθήκες κλπ.
Υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι, πέρα από στατιστικά στοιχεία και σφυγμομετρήσεις, τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων δεν ‘μετρούν’ πια για τον κόσμο. Κι αυτό γιατί ελάχιστοι ενδιαφέρονται για τις δηλώσεις, τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις κομματικών στελεχών. Πρωταγωνιστής είναι ο οικονομικός - και όχι μόνον αυτό - εφιάλτης που ζούμε. Ένας οικονομικός ‘πόλεμος’. Οι ειδήσεις αναφέρονται στις ‘μάχες’ του και οι περισσότεροι τηλεθεατές αναλογιζόμαστε τα θύματα του σήμερα και του αύριο…και με τον εαυτό μας μέσα σ’ αυτά. Τα δελτία έγιναν, απλώς, καταθλιπτικά. Αυτοί που ισχυρίζονται, όμως, κάτι τέτοιο οφείλουν και μια εξήγηση, κομμάτι δύσκολη. Πώς ψηφίζονται τηλεοπτικές περσόνες, μιας τηλεόρασης που δεν την εμπιστευόμαστε;
Κάποιοι άλλοι υποψιαζόμαστε ότι έχει αρχίσει, εδώ και καιρό, μια αργή διαδικασία η οποία αλλάζει θετικά τη σημασία της τηλεόρασης. Αξίζει να σταθούμε σε ένα φαινόμενο.
Αυτό είναι ότι η τηλεόραση αποτελεί δοκιμασία για τις αυθεντίες. Οι γνήσιες αντέχουν και επιβεβαιώνουν την αξία τους. Όσοι όμως φορούν τη στολή της αυθεντίας χωρίς να διαθέτουν ουσιαστικό ποιοτικό έρμα απογυμνώνονται. Είναι μόνο θέμα χρόνου για να συμβεί αυτό. Γιατί η τηλεόραση είναι κακή τροφός των ‘παιδιών’ της. Τα απορρίπτει, αφού τα εξαντλήσει. Ειδικά, αν η παρουσία τους είναι κυρίως δημιούργημά της και δεν αντιστοιχεί σε ολοκληρωμένη και ώριμη προσωπικότητα. Στη δημόσια ζωή και κυρίως στην πολιτική οι εκκεντρικοί, οι διάττοντες ατακαδόροι, οι καιροσκόποι, οι φελλοί, έχουν βίο πεπερασμένο. Όπως και οι performers που υποδύονται ρόλους, πέρα από τις δυνατότητές του… Κι αυτό γιατί η νοθευμένη ‘αυθεντία’ είναι μια κακοήθης εξαλλαγή της πειθούς. Προσπαθεί να επιβληθεί, ή να εντυπωσιάσει, δεν διαλέγεται. Είναι κι αυτή μια μορφή εξωκοινοβουλευτικής εξουσίας…
Με λίγα λόγια, το φαινόμενο της «τηλεοπτικής δημοκρατίας» έχει αναδειχθεί στη χώρα μας με αυτόν τον τρόπο επειδή η θεσμισμένη δημοκρατία και οι εκπρόσωποί της δεν καταφέρνουν να ανταποκριθούν στις περιστάσεις. Και στις ανάγκες της κοινωνίας. Και όταν ο λαός αντιμετωπίζει πρόβλημα εκπροσώπησης είναι ευεπίφορος σε παραπλανήσεις και εξαπατήσεις.
ΜΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Στο σημείωμα της περασμένης Κυριακής γράφοντας για την «αποστράγγιση εγκεφάλων», τη φυγή των νέων μας έξω από τα ελληνικά όρια, έξω από την ελληνική ενορία, διάλεξα τον όρο ‘υπερορία’, ασυνήθιστο ομολογουμένως. Και έγινε το ‘ατύχημα’: τυπώθηκε ως υπερωρία, αλλάζοντας το νόημα της φράσης. Είναι όρος ακριβέστερος από τον σκληρό ‘εξορία’.
xatzis@hotmail.com
