Πέφτει το προπύργιο του Ελληνισμού και του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού

29 ΜΑΪΟΥ 1453:

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

«Εάλω η Πόλις». Η άλωση της Πόλης, στις 29 Μαΐου, 1453, είναι από τα σημαντικότερα και τραγικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας και επισφραγίζει την οριστική κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με την οποία στο τέλος η πόλη είχε ταυτιστεί πλήρως. Τι ειρωνεία για τον Ελληνισμό. Σήμερα, ο νέος σουλτάνος, Ερντογάν, καυχιέται ότι θα είναι ο νέος Πορθητής της Αγ. Σοφίας στις 29 Μαΐου, με την εκλογή του στην Τουρκία.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος ήταν αντιμέτωπος με σειρά προβλημάτων. Σημαντικότερο, η πολιτικο-ιδεολογική διαμάχη που επικρατούσε με επίκεντρο τις σχέσεις με τους Λατίνους. Αν και επιφανειακά αφορμή ήταν η διαμάχη μεταξύ «ενωτικών» και «ανθενωτικών», μεταξύ δηλαδή των υπέρμαχων και των πολέμιων της ένωσης με την Καθολική Εκκλησία, μετά την απόφαση περί ένωσης των Εκκλησιών στη Σύνοδο της Φλωρεντίας, τα αίτια είχαν τις ρίζες στη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Λατίνοι κατά την πρώτη άλωση της Πόλης. Η παλαιά εχθρότητα μεταξύ ανατολικού και δυτικού χριστιανικού κόσμου αναβίωσε και η προοπτική να δεχθούν βοήθεια από τη μισητή για εκείνους Καθολική Ευρώπη, δεν αποτελούσε τη θετική εξέλιξη. Η βοήθεια έτσι, που είχε ζητήσει από τον Πάπα Νικόλαο Ε’ ο Κωνσταντίνος και η αποδοχή εκ μέρους του αυτοκράτορα του Βυζαντίου του όρου για ένωση των δύο Εκκλησιών, προσέκρουσε στην αντίδραση από μερίδα του κλήρου και λαού.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, είχε διαμορφωθεί μία παράταξη απρόθυμη να εναντιωθεί στους Τούρκους, όχι επειδή ήταν φιλότουρκη, αλλά επειδή ήταν αντιλατινική. Εκτός από τους θρησκευτικούς λόγους, υπήρχαν και οικονομικοί, δεδομένου ότι η οικονομική διείσδυση της Βενετίας και της Γένουας είχε πλήξει πολλούς Βυζαντινούς. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ επιδίωξε να οργανώσει την άμυνα και επισκεύασε τα τείχη και συνέχισε τη διπλωματική προσπάθεια.
Ο Μωάμεθ Β’, οργανωμένα και συστηματικά, προετοιμαζόταν για την επίτευξη του στόχου του. Η τελική επίθεση, εναντίον της Κωνσταντινούπολης, ήταν απλώς θέμα χρόνου. Οι προετοιμασίες ξεκίνησαν στις αρχές του 1453. Ο πολυπληθής στρατός των 150.000 ανδρών παρατάχθηκε σε όλο το μήκος των τειχών. Ο Μωάμεθ έστησε τη σκηνή του απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού, εκεί όπου είχε στρατοπεδεύσει ο πατέρας του στην προσπάθεια άλωσης της Πόλης το 1422. Στις 7 Απριλίου κηρύχθηκε επίσημα η πολιορκία. Το ναυτικό των 400 πλοίων κατέπλευσε λίγες ημέρες μετά. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στο πυροβολικό με τη χρήση ενός τεράστιου πολιορκητικού κανονιού, πρωτόγνωρου για την εποχή. Στην πύλη του Αγίου Ρωμανού πήρε θέση ο ίδιος ο αυτοκράτορας, έχοντας στο πλευρό του τον αρχηγό των Γενοβέζων Ιουστινιάνη.
Στις 12 Απριλίου, άρχισε ο βομβαρδισμός των τειχών με τα κανόνια. Οι ζημιές επισκευαζόταν από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι μάλιστα κατάφεραν να αποκρούσουν την πρώτη έφοδο των πολιορκητών. Το ηθικό των πολιορκημένων ανέβηκε. Για τους Τούρκους ήταν προφανές ότι όσο ο Κεράτιος έμενε απρόσβλητος, η Πόλη ήταν δύσκολο να πέσει. Στις 21 Μαΐου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στον Κωνσταντίνο, ζητώντας του την παράδοση της πόλης. Σε αντάλλαγμα, του επέτρεπε να φύγει. Τη νύχτα της 28ης Μαΐου, το απέραντο τουρκικό στρατόπεδο, φωταγωγείται χαρμόσυνα και γεμίζει από τις πολεμικές κραυγές των γενίτσαρων. Ο αυτοκράτορας και οι κάτοικοι της Πόλης αντιλαμβάνονται ότι επίκειται η οριστική έφοδος. Οι καμπάνες των εκκλησιών σημαίνουν γενικό πολεμικό συναγερμό. «Μία ατέλειωτος τότε λιτανεία, αποτελουμένη από χιλιάδας ιερέων, μοναχών, γερόντων, γυναικών και παιδιών, γυμνοπόδων, κλαιόντων, ολολυζόντων, τιλλόντων την κόμην των, εξομολογουμένων υψηλοφώνως τας αμαρτίας των, και παρακαλούντων τον Θεόν να τους λυπηθή και να τους συγχωρήση, διέσχισε κατά διαταγήν του Αυτοκράτορος τους κυριωτέρους δρόμους της πόλεως, ψάλλουσα εναγωνίως το «Κύριε ελέησον»». Τα ξημερώματα της Τρίτης 29 Μαΐου 1453 άρχισε η γενική επίθεση. Οι Τούρκοι εστίασαν τις προσπάθειές τους στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, στην οποία πολεμούσε ο Κωνσταντίνος. Στις σώμα με σώμα, μάχες τραυματίστηκε ο Ιουστινιάνης, ο οποίος και αποχώρησε στον Γαλατά, παρά την αντίθετη γνώμη του Κωνσταντίνου. Η αποχώρησή του προκάλεσε σύγχυση και οι Τούρκοι άρχισαν να εισβάλλουν στην πόλη μαζικά, από τα ερείπια του τείχους. Ο Κωνσταντίνος συνέχισε να υπερασπίζεται τον τόπο του και έπεσε μαχόμενος ως απλός στρατιώτης.
Η Κωνσταντινούπολη καταστράφηκε με βάρβαρο και ανελέητο τρόπο. Το βράδυ που μπήκε στην πόλη ο σουλτάνος, κατευθύνθηκε στην Αγία Σοφία, όπου έψαλε από τον άμβωνα μουσουλμάνος ιερέας. Ήταν το τέλος της χιλιόχρονης βυζαντινής αυτοκρατορίας… Με την πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης αναδείχθηκε ο ηρωισμός και η αυτοθυσία του Κωνσταντίνου και των λιγοστών πολεμιστών του. Επικράτησε η φιλοπόλεμη παράταξη μέσα στο οθωμανικό κράτος και ο Μωάμεθ παρουσίασε στη Δύση τις πολεμικές ικανότητές του. Η οθωμανική προέλαση προς δυσμάς είχε ξεκινήσει. Η πτώση του προπύργιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ανατολή σόκαρε τους δυτικούς ηγέτες, κανένας από τους οποίους δεν είχε κινηθεί προς βοήθεια. Για τον Ελληνισμό άρχιζε η σκοτεινή περίοδος των 400 ετών υπό οθωμανική κατοχή.