Από τη Νικολέττα Μπουρνόβα
“Η φτώχεια δεν αντιμετωπίζεται με φιλανθρωπία,
αλλά με Κοινωνική Δικαιοσύνη”
Nelson Mandela
Η Ελλάδα ύστερα από χρόνια και αδιάλειπτη ύφεση, που οδήγησε σε οξύτατη οικονομική κρίση, απέκτησε πλέον την σκοτεινή εικόνα μιας χώρας, με βασικά γνωρίσματά της την εξαπλωμένη, που αποκτά χαρακτηριστικά μάστιγας, ανεργία και φτωχοποίηση ανησυχητικά μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού της.
Ανεργία και φτώχεια στην Ελλάδα του σήμερα σημαίνει, σε πολύ αδρές γραμμές, πολίτες, που βιώνουν με αυξανόμενους ρυθμούς, αφενός την υλική αποστέρηση των βασικών βιοτικών αναγκών, αφετέρου την αποστέρηση πρόσβασης σε θεσμούς, υπηρεσίες και παροχές του Κράτους, που υποδηλώνουν τον Κοινωνικό του χαρακτήρα και συνθέτουν το λεγόμενο Κοινωνικό Κράτος.
Στο αρνητικό περιβάλλον συρρίκνωσης έως και πλήρους αποδόμησης του κοινωνικού κράτους, διαπιστώνουμε την “οικειοθελή” αποχώρηση του κράτους από την παροχή κοινωνικής προσφοράς, που εκδηλώνεται, με μείωση των χρηματικών κοινωνικών παροχών (συντάξεις, επιδόματα), και με μη ορθή, άδικη και αναποτελεσματική παροχή υπηρεσιών στους τομείς της Υγείας, της Παιδείας.
Η κοινωνική Πρόνοια θυσιάστηκε από τον μηχανισμό «διάσωσης» της χώρας, στον βωμό της κάλυψης των μνημονιακών στείρων οικονομικών στοιχείων. Οι δραματικές μειώσεις των κοινωνικών δαπανών, έπληξαν ανεπανόρθωτα κάθε συνιστώσα και πτυχή του κοινωνικού κράτους, με τραγική συνέπεια, σήμερα, να είναι σχεδόν ανύπαρκτο, παραβιάζοντας κατάφωρα το άρθρο 25 του Συντάγματος, που θέτει την Αρχή του Κοινωνικού Κράτους ως θεμελιώδη Συνταγματική Αρχή, καθοριστική για την λειτουργία του Πολιτεύματος.
Αναπόφευκτη συνέπεια; Η εκρηκτική αύξηση των αναγκών των πολιτών, που το κράτος, μολονότι θεσμικά υπόχρεο στην κάλυψη αυτών, εντούτοις, έχει αποποιηθεί των ευθυνών του.
Υπό αυτές τις συνθήκες, στην Ελλάδα της κρίσης, αναδύεται, εμβαθύνεται και ενδυναμώνεται, η μέχρι πρότινος ατροφική, Κοινωνία των Πολιτών. Το προ κρίσης περιβάλλον της επίπλαστης και δανεικής ευημερίας των πολιτών, του ατομικισμού, της υπερκατανάλωσης και της παθητικότητας, δίνει την θέση του πλέον, σε ένα περιβάλλον αλληλεγγύης, όπου πολίτες και φορείς, με πρωτοβουλίες και δράσεις, που αποκτούν τα χαρακτηριστικά ενός ευρύτατου κινήματος, προσπαθούν να καλύψουν τα κενά και τις πάμπολλες ζωτικής φύσεως ανάγκες, που αφήνει πίσω του το αδρανές κοινωνικό κράτος.
Πρωτοβουλίες αναπτύσσονται καθημερινά, από τους τυπικούς φορείς κοινωνικής αλληλεγγύης, δηλαδή από ομάδες προσώπων, που περιβάλλονται νομικής μορφής (σωματεία, ιδρύματα κλπ Ν.Π), και τους άτυπους, δηλαδή συσσωματώσεις πολιτών, επαγγελματικών και επιστημονικών συλλόγων, με σκοπό την κάλυψη αναγκών των πολιτών σε όλους τους τομείς και ενδεικτικά: διανομή τροφίμων από οργανωμένα συσσίτια, τα Κοινωνικά Παντοπωλεία, Κοινωνικά Ιατρεία, Κοινωνικά Φαρμακεία, Κοινωνικά Φροντιστήρια...
Η κοινωνική αλληλεγγύη, που σκοπός της είναι να συμβάλλει στην αξιοπρεπή διαβίωση του συνόλου των πολιτών, τόσο με ποσοτικούς όρους (ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, αρωγή στην κάλυψη των βιοτικών αναγκών), όσο και με ποιοτικούς (ποιότητα παροχών υγείας, εκπαίδευσης κλπ), αποτελεί μια νέα πραγματική κατάσταση, με αξιοσημείωτες διαστάσεις.
Πέραν της αναμφισβήτητης πρακτικής και άμεσης ανακούφισης πολιτών, πέραν της πολύτιμης ηθικής διάστασης των πράξεων αλληλεγγύης, η κοινωνία των πολιτών, αποτελεί πρόσθετα θεμελιώδες χαρακτηριστικό μιας δημοκρατικής κοινωνίας, προσδίδοντας στον πολίτη την κοινωνική ιδιότητα, η οποία μαζί με την πολιτική και ατομική, συνθέτουν το τρίπτυχο ανάπτυξης, εμπέδωσης και παγίωσης της Δημοκρατίας.
Στον αντίποδα αυτών, όμως; Είναι καθολικό, ευρύ και δίκαιο το δίχτυ προστασίας της κοινωνίας των πολιτών; Είναι ουσιαστική, οριστική και διαρκής η επίλυση αναγκών ή επιφανειακή, πρόσκαιρη και παροδική; Είναι υποχρέωση ή δικαίωμα;
Στις παρεχόμενες υπηρεσίες της Κοινωνίας των πολιτών, διαπιστώνουμε να εκλείπει, δυστυχώς, το στοιχείο της καθολικότητας και της αδιάκριτης προσβασιμότητας, ότι με την διεύρυνση των κοινωνικών δράσεων, διευρύνονται ταυτόχρονα, οι ήδη υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες, ότι θίγονται συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών, ότι προσβάλλεται η ηθική, προσωπική, κοινωνική υπόσταση κάθε πολίτη, που αναγκάζεται να καταφύγει στο “σκιώδες κοινωνικό κράτος”, με απώτερη συνέπεια, οι εξυπηρετούμενοι πολίτες, να αποτελούν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και τραγικότερη ακόμη, οι ίδιοι να τείνουν να αποδεχτούν ασυνείδητα, ότι τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα τους και οι αξιώσεις τους από την Πολιτεία, εξαντλούνται στην εθελοντική αρωγή των εθελοντών.
Όταν η κοινωνική αρωγή προσφέρεται μερικώς και επιλεκτικά, θέτοντας κριτήρια, που σχετίζονται, αφενός με υποκειμενικούς όρους, όπως ο βαθμός της φτώχειας, ο ορισμός της απορίας, η έκταση και το είδος της ανάγκης...αφετέρου με αντικειμενικούς, όπως η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, η εθνική προέλευση, ο τόπος καταγωγής ή κατοικίας, ακόμη κι η γλώσσα, η θρησκεία..., ενίοτε με σαφές και έντονο ρατσιστικό περιεχόμενο, καταλήγουμε, στο να διευρύνονται οι κοινωνικές ανισότητες, να διαρρηγνύεται η κοινωνική συνοχή, να υποβαθμίζεται η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη και η ίδια η ποιότητα της Δημοκρατίας.
Προκειμένου, λοιπόν, η Κοινωνία των πολιτών, να περιχαρακώσει την προσφορά της στο κοινωνικό σύνολο, επιβάλλεται να «μην επιτρέψει» να θεωρηθεί, ούτε από το κράτος ως μηχανισμός διάσωσής του ή ανάχωμα του, ούτε από τους ίδιους τους πολίτες ως το σκιώδες υποκατάστατο κοινωνικό κράτος.
Παράλληλα, οι πολίτες οφείλουμε, να μην διαπραγματευόμαστε θεμελιώδη δικαιώματα μας και αγαθά, οφείλουμε να μην είμαστε ολιγαρκείς και να συνειδητοποιήσουμε, ότι το δικαίωμά μας στο κράτος πρόνοιας και στην αξιοπρεπή διαβίωση, δεν καλύπτεται από έναν εθελοντή γιατρό, καθηγητή, από ένα κοινωνικό παντοπωλείο ή δεύτερης χρήσης φάρμακα, οφείλουμε να διεκδικούμε μια Κοινωνία, που δεν θα έχει κανείς ανάγκη, ούτε κινημάτων αλληλεγγύης, ούτε πλήθους φορέων και συλλόγων, ούτε φιλανθρώπων, ούτε ευεργετών...και που, όσο πιο επώδυνες είναι οι συνθήκες, τόσο πιο έντονες και σθεναρές θα είναι οι διεκδικήσεις, διεκδικήσεις ισάξιες των δικαιωμάτων, που στερούμαστε.
Στα πλαίσια αυτής της κοινωνίας, όχι ιδεατής, απλά πιστής στις υποχρεώσεις της, η Κοινωνία των Πολιτών, βασισμένη στις αρχές την ίσης αντιμετώπισης και αδιάκριτης προσφοράς, κατά το δυνατόν απαλλαγμένη από όρους, κριτήρια και προϋποθέσεις, θα μπορεί να αναδείξει την Προστιθέμενη Αξία της.
* Η Νικολέττα Μπουρνόβα, είναι δικηγόρος, Γεν. Γραμματέας της Επιστημονικής Οργάνωσης Αλληλεγγύης, «Ευχή Ζωής».
