Λαϊκότητα και λαϊκισμός

Από τον Οδυσσέα Β. Τσιντζιράκο,
φιλόλογο

Στις λίγες μέρες που έχουν απομείνει ως τις εθνικές μας εκλογές, ανάμεσα στα συμπτώματα της κρίσης του πολιτικού λόγου -και το τονίζω με πλήρη γνώση λόγου- θα είναι και ολοένα και πιο έντονη η σύγχυση ανάμεσα στις λέξεις «λαϊκότητα» και «λαϊκισμός», καθώς και οι δύο αυτοί όροι κουβαλούν μέσα τους ιδεολογικά φορτισμένο περιεχόμενο. Και οπωσδήποτε σε καθημερινή πια βάση ο κάθε πολιτικός αρχηγός πάνω στη ρητορική του κόμματός του και μάλιστα με σχετική ευχέρεια και ικανοποίηση θα πετά την μομφή του λαϊκισμού στους αντιπάλους του κρατώντας βεβαίως για την πάρτη του, με φοβερή ευαρέσκεια και αυταρέσκεια, τη λαϊκότητα ως γνώρισμα αρετής της δικής του πολιτικής πρακτικής.

Θα πει κανείς, όλα μέσα στο πολιτικό παιχνίδι είναι. Με πολιτικούς έχουμε να κάνουμε, όχι με ιεραπόστολους, ιεροκήρυκες, αγίους ή οσίους. Κατά συνέπεια τις ικανότητές του ο πολιτικός θα τις αξιολογήσει πάνω στην εξόντωση του αντιπάλου του. Σ’ έναν ανταγωνισμό, όπου πλέον η ποιότητα των μέσων δεν ελέγχεται. Μάλλον το ίδιο το κατεστημένο επί σειρά αιώνων υποθάλπει εκείνο που με την αξεπέραστη λογική του επισήμανε από τον 5ο π.Χ. αιώνα ο μέγας ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, ο Θουκυδίδης (Βιβλίο Ε’, κεφ. 9): «...και τα κλέμματα ταύτα καλλίστην δόξαν έχει α τον πολέμιον μάλιστ’ αν τις απατήσας τους φίλους μέγιστ’ αν ωφελήσειεν...». Δηλαδή: «Φέρνουν (στον άνθρωπο) πολύ μεγάλη δόξα εκείνα τα δόλια τεχνάσματα με τα οποία, όσο πιο εύκολα μπορεί κανείς να ξεγελάσει και να παραμερίσει τον αντίπαλο, τόσο πιο μεγάλη ωφέλεια μπορεί να παράσχει στους δικούς του».
Από κει και πέρα, ανά τους αιώνες με άξονα αναφοράς την πολιτική μας ζωή, τα δόλια αυτά τεχνάσματα κάποιοι τα θέλουν «λαϊκισμό» για τους άλλους και «λαϊκότητα» για τους εαυτούς τους. Και μια και το έφερε η ρύμη του λόγου και μπήκαμε ξανά στα χωράφια της αρχαίας Ιστορίας, ας θυμίσουμε, μια και αρεσκόμαστε οι Έλληνες να αυτoπαινευόμαστε ως εφευρέτες της δημοκρατίας, ότι όταν το 510 π.Χ. ο Κλεισθένης έκανε την τρανταχτή εκείνη μεταρρύθμιση, να κυβερνά η Βουλή των 500 (50 βουλευτές από καθεμιά από τις 10 φυλές, ανά 36 ημέρες), είχε και το εξής πρωτοφανές και εκπληκτικό: Δηλαδή, στο διάστημα που κυβερνούσε η κάθε φυλή, ένας από τους 50 έπαιζε τον ρόλο του επιστάτη των πρυτάνεων, κάτι σαν τον σημερινό πρωθυπουργό, με καθήκον του κύριο να κρατά τα κλειδιά του δημόσιου ταμείου! Η θητεία του διαρκούσε μόνο μια ημέρα! Και προφανώς δεν θα προλάβαινε να επινοήσει τρόπους κατάχρησης του δημοσίου χρήματος και ούτε να επιδοθεί σε λαϊκιστικές πρακτικές. Ιδανικό μεν το μέτρο αυτό, αλλά φρόντισαν συντομότατα να το εξαφανίσουν... Εδώ είναι Ελλάδα, δεν είναι παίξε γέλασε! Πού ακούστηκε πρωθυπουργός για μια μέρα! Εδώ τον θέλουμε επί σειρά ετών! Και «λαϊκιστής» να είναι, οι οπαδοί του «λαϊκό» τον βλέπουν... Το ίδιο συμβαίνει και με τους βουλευτές και με τους περιφερειάρχες και τους δημάρχους και λοιπά και λοιπά και λοιπά....
Και θα ήθελα, πριν κάνω τη διάκριση των δύο αυτών λέξεων, να επισημάνω και τούτο: Στη συντριπτική μας πλειοψηφία οι Έλληνες, όπως και κάθε άλλος λαός που έχει στο πολίτευμά του τη λέξη «δημοκρατία» ανεξαρτήτως επιθετικού προσδιορισμου, έχουμε μέσα μας μια φοβερή σύγχυση γύρω από τις λέξεις αυτές. Και οι πολίτες και οι πολιτικοί. Και αν στη σύγχυση προσθέσουμε και τη σκοπιμότητα, τότε καταλαβαίνουμε γιατί ορισμένα κέντρα αποφάσεων προτείνουν ένα πατερναλιστικό πρότυπο και το συντηρούν με την υποκουλτούρα και την εμπορικοποίηση όλων των ανθρώπινων αναγκών προβάλλοντάς το ως δήθεν δημοκρατική κατάσταση, ενώ στην ουσία είναι επικινδύνως αντιδημοκρατική. Και φτάνουμε να πιστώσουμε ως «λαϊκό» στοιχείο εκείνο που στην ουσία είναι άκρως «λαϊκίστικο».
Απλά πράγματα: Το επίθετο «λαϊκός» εκφράζει αυτό που ανήκει στον λαό ή δημιουργείται από τον λαό. Οπότε, το ουσιαστικό «λαϊκότητα» εκφράζει την παρουσία και τη συμμετοχή του λαού στην έκφραση της πολιτικής. Συνεπώς, η λαϊκότητα αποτελεί τη δικαίωση του λαού, τη στήριξη των εννοιών πολίτης, πολιτική, πολιτεία, πολιτισμός, την αναγνώριση της ανθρώπινης υπόστασης ως τον καθοριστικό παράγοντα της πορείας του και της Ιστορίας του, καθώς αναδεικνύει τις γνήσιες αξίες του λαού και προβάλλει το λαϊκό πνεύμα ανόθευτο. Πράγμα που σημαίνει ότι ο λαός είναι κυρίαρχος και συμμετέχει ενεργά στην άσκηση της εξουσίας.
Από την άλλη πλευρά: Όταν ο λαός είναι κυρίαρχος μόνο κατά ιδεολογία (ενίοτε και κατά ιδεοληψία...) και όχι στην πραγματικότητα, τότε η λαϊκότητα πέφτει στην κατάσταση που αντιστοιχεί στη λέξη «λαϊκισμός».
Τι είναι, λοιπόν, ο λαϊκισμός; Είναι η κατ’ επίφαση λαϊκότητα, την οποία οι φορείς του πατερναλισμού φρόντισαν επιδέξια να την παρουσιάσουν ως λαϊκό υποκατάστατο, ώστε εύκολα να τρώει ο λαός το χάπι και να προσδοκά απατηλά να επιβληθεί οποιαδήποτε πολιτική και κοινωνική εξουσία.
Στην πραγματικότητα τεχνηέντως δημιουργούνται και προβάλλονται πρότυπα και ινδάλματα πολιτικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, αθλητικά και οτιδήποτε άλλο μπορεί να εκπέμπει δανεική λάμψη, ενώ στην ουσία πρόκειται για «κύμβαλον αλαλάζον».
Και πίσω από ηχηρές ειδήσεις και προβολές, πίσω από σκάνδαλα που διογκώνονται καθ’ υπερβολήν, μια και αυτά είναι που αποτελούν την κερδοφόρα πλατφόρμα πώλησης και κατανάλωσης του λαϊκισμού, μέσα σ’ έναν λαό που εξαπατάται σε μόνιμη πια βάση και υποκαθίσταται στον ιστορικό του ρόλο, προσπαθούν με τρόπους αθέατους, συγκαλυμμένους και έξω από την περιοχή του συνειδητού να χειραγωγήσουν τις μάζες δημιουργώντας έναν καθ’ όλα «μακιγιαρισμένο» μηχανισμό εργασιακού εκφοβισμού. Τυχαίο είναι άραγε που κάποιες γυναίκες συνειδητοποιούν ξαφνικά, ύστερα από 20 και παραπάνω χρόνια ότι βιάστηκαν από το χ ή ψ ή z ίνδαλμα του κατεστημένου;
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω δύο πράγματα: Πρώτα και κύρια ότι η κατανόηση της σημασίας των δύο αυτών λέξεων μπορεί να συμβάλλει στην πολιτική και κοινωνική μας αυτογνωσία. Και δεύτερον, όσοι ασπάζονται το μακιαβελικό «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» ας αναλογιστούν ότι αυτού του είδους τα μέσα μολύνουν και διαφθείρουν τον σκοπό.