19η Απριλίου: «Ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης»

Από τον Βασίλη Πλατή,
φιλόλογο-δρα Ιστορίας Α.Π.Θ.

Με αφορμή την πρόσφατη παραχώρηση ελληνικής ιθαγένειας στον Σκωτσέζο ελληνιστή Ρόντρικ Μπήτον διερωτάται κανείς εάν επιβιώνουν ακόμη και σήμερα Φιλέλληνες στο ευρωπαϊκό ή το παγκόσμιο στερέωμα. Ασφαλώς η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι συλλήβδην

αρνητική, ακόμη και μετά τη σκληρή «ταλαιπωρία» που δοκίμασε ο ελληνικός λαός στη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας. Αναμφίβολα όμως το φιλελληνικό ρεύμα σήμερα, εφόσον υπάρχει, διατηρείται μάλλον «ασθενικό».
Το κίνημα (ρεύμα) του Φιλελληνισμού έδωσε σημαντική ώθηση στον ελληνικό αγώνα για την ελευθερία δύο αιώνες πριν και συνέβαλε καταλυτικά στην ευόδωσή του. Με Προεδρικό Διάταγμα, η Ελληνική Πολιτεία αναγνωρίζοντας τη συνεισφορά των Φιλελλήνων στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας, καθιέρωσε το έτος 2008 τη 19η Απριλίου, ημέρα θανάτου του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, ως «Ημέρα Φιλελληνισμού και Διεθνούς Αλληλεγγύης».
Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται λόγος για την ταυτότητα των φιλελλήνων, τα κίνητρά τους και τη συμβολή τους στη διάδοση του επαναστατικού μηνύματος από την Ελλάδα προς την Ευρώπη και τον τότε γνωστό κόσμο.
Ποιοι ήταν, λοιπόν, οι φιλέλληνες; Ήταν πολίτες του κόσμου των αρχών του 19ου αιώνα, και δη προερχόμενοι από διαφορετικά γεωγραφικά σημεία ή κρατικές οντότητες, κυρίως της σημερινής Ευρώπης, με ορισμένα κοινά ταυτοτικά χαρακτηριστικά.
Ήταν άνθρωποι με καταγωγή από τα ανώτερα στρώματα των κοινωνιών τους, ώστε ο χαρακτηρισμός «μιλόρδος» που απέδιδαν οι επαναστατημένοι Έλληνες σε εκπροσώπους του βρετανικού φιλελληνισμού να μην ακούγεται παράταιρος. Διακρίνονταν για την αρχαιομάθειά τους σε σημείο λατρείας προς την κλασική αρχαιότητα. Ήταν διαποτισμένοι με τις αρχές του ρομαντισμού, πνευματικού κινήματος που επένδυε στην «ανακάλυψη» του ένδοξου παρελθόντος εντός των σύγχρονων κοινωνιών, προκειμένου οι τελευταίες να βρουν τον βηματισμό τους.
Τέλος, ήταν θιασώτες του φιλελευθερισμού ‒σε κάποιες περιπτώσεις ριζοσπάστες‒ και αποστρέφονταν τον απολυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης και την επανακάμψασα στη γηραιά ήπειρο μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους μοναρχία. Δεν έλειψαν, βέβαια, και οι τυχοδιώκτες, που ακολούθησαν τα χνάρια της Μεγάλης Περιήγησης περισσότερο για να προσποριστούν ίδια οφέλη παρά για να υπηρετήσουν τον δίκαιο αγώνα των Ελλήνων.
Η άνιση μάχη Δαυίδ-Γολιάθ, η αποκοτιά των αμόρφωτων ή στην καλύτερη περίπτωση ημιμαθών κατοίκων μιας περιφερειακής επαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (έτσι τουλάχιστον θεωρούσαν αρκετοί τους επαναστάτες…) σε συνδυασμό με την οργίλη και βάναυση σε πολλές περιπτώσεις αντίδραση του αλλόθρησκου τυράννου καλλιέργησε υψηλά αισθήματα και οδήγησε τα βήματα των πολιτών της Ευρώπης και των νεοσύστατων Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στη γη του Ομήρου και των κλασικών.
Πολλοί από αυτούς έγιναν θυσία στον Αγώνα των Ελλήνων, με τρανό παράδειγμα τον διάσημο ρομαντικό ποιητή της εποχής εκείνης Μπάιρον, ο οποίος ξεψύχησε στο Μεσολόγγι στις 19 Απριλίου 1824 και με τον θάνατό του ενέπνευσε την πολιτισμένη Ευρώπη υπέρ των Ελλήνων. Μεγάλος αριθμός Φιλελλήνων έπεσε στα πεδία των μαχών: ο «ανθός» της Ευρώπης, από τις διάσπαρτες γερμανικές χώρες, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Μ. Βρετανία, την Ελβετία, την Πολωνία, την Ιβηρική χερσόνησο, αλλά και τις μακρινές ΗΠΑ.
Άλλοι συνέβαλαν στη μεταστροφή του αρνητικού κλίματος που επικρατούσε στην Ευρώπη με το ξέσπασμα της Επανάστασης ευνοώντας σταδιακά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων, έως την καταλυτική επέμβαση των Τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας) στο Ναβαρίνο, την 20ή Οκτωβρίου 1827. Σημαντικότερος εξ αυτών ο Άγγλος Υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Κάνιγκ, που από το 1823 άρχισε να απεργάζεται την αλλαγή των ισορροπιών στην ευρωπαϊκή πολιτική κονίστρα.
Η σπουδαιότητα των πολεμικών ανδρών που κατέβηκαν σε αυτή τη μικρή γωνιά του ευρωπαϊκού νότου που δοκίμαζε τις αντοχές του Οθωμανού δυνάστη και αψηφούσε τον κίνδυνο μπροστά στην ελευθερία, προσέγγιζε σε αρκετές περιπτώσεις μεγάλα «ύψη»: από τον μπαρουτοκαπνισμένο στα πεδία των μαχών της Ναπολεόντειας Εποχής Ρίτσαρντ Τσέρτς έως τον αμφιβόλου ηθικής αλλά καλύτερο ναύτη της εποχής του Τόμας Κόχραν, αλλά και τον Τόμας Γκόρντον και τον Νικόλαο-Ιωσήφ Μαιζών. Ο τελευταίος διακρίθηκε και για τα έργα υποδομής που κληροδότησε η γαλλική στρατιά του στην Πελοπόννησο, στο πλαίσιο των εκκαθαριστικών ενεργειών της κατά του Ιμπραήμ.
Τον Αγώνα συνέδραμε οικονομικά ο ισχυρός Ελβετός φίλος του Καποδίστρια τραπεζίτης Ιωάννης-Γαβριήλ Εϋνάρδος, ενώ η φιλανθρωπία του Αμερικανού γιατρού Σάμιουελ Χάου έσωσε ζωές και θεμελίωσε τις βάσεις για τη δημιουργία στοιχειώδους συστήματος δημόσιας υγείας. Ο Ελβετός Ιάκωβος Μάγιερ, εκδότης των «Ελληνικών Χρονικών» του Μεσολογγίου, μετέφερε τον παλμό των πολιορκημένων στον έξω κόσμο και συνέβαλε, μαζί με άλλους φιλέλληνες που κατείχαν τη γνώση της τυπογραφίας, στη διάδοση του ελληνικού Αγώνα.
Προφανώς η απαρίθμηση πολλών άλλων σημαντικών Φιλελλήνων ή ακόμη και άσημων πολιτών του τότε γνωστού κόσμου, κυρίως Ευρωπαίων, που συνέδραμαν ουσιαστικά στον ελληνικό αγώνα της ελευθερίας, ξεπερνά τα όρια του παρόντος σημειώματος. Αποκαλύπτει όμως ότι από πολύ νωρίς, εν τη γενέσει του, το ελληνικό κράτος συνέδεσε τις τύχες του με την Ευρώπη, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέλος και σημαντικό εταίρο. Η ανάγκη αφύπνισης του φιλελληνικού κινήματος προβάλλει και σήμερα για τη χώρα μας επιτακτική, καθώς κίνδυνοι την απειλούν και η ίδια έχει ανάγκη ισχυρών συμμαχιών και πραγματικών φίλων για την αποτροπή τους.