Η πλειοψηφία των ανθρώπων, κάποια στιγμή στη ζωή τους, θα βρεθούν αντιμέτωποι με την δικαιοσύνη. Είτε ως «επιτιθέμενοι» είτε ως «αμυνόμενοι». Και είναι εκείνη ακριβώς η στιγμή, που η φράση κλισέ «έχω εμπιστοσύνη στη δικαιοσύνη» καλείται να λάβει σάρκα και οστά, επιβεβαιώνοντας ή διαψεύδοντας το ουσιαστικό της περιεχόμενο.
Η παθογενής δικαστηριακή διελκυστίνδα, κατά έναν εντελώς απλουστευμένο τρόπο, αποτυπώνεται σχηματικά στην καθυστέρηση της απονομής της δικαιοσύνης από τη μια πλευρά (που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να φτάνει και στην αρνησιδικία) και τη «δικομανία» από την άλλη.
Οι δύο αυτοί πόλοι, παρότι φαινομενικά είναι αντίθετοι, στην πράξη, αλληλοτροφοδοτούνται.
Αρκεί να σημειωθεί ότι η καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης έχει οδηγήσει στο δικομανές οξύμωρο της θέσπισης ειδικών και ιδιότυπων ενδίκων βοηθημάτων που αφορούν στην επιδίκαση αποζημίωσης λόγω καθυστέρησης αποφάνσεως της δικαιοσύνης! Δηλαδή, ο πολίτης αναγκάζεται να προσφύγει και πάλι στη δικαιοσύνη, ακριβώς επειδή η δικαιοσύνη καθυστέρησε υπέρμετρα να κρίνει την υπόθεσή του.
Το αγκάθι της καθυστέρησης επίλυσης των δικαστικών διενέξεων δεν πρέπει να υποτιμάται, δοθέντος ότι η ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης φέρεται ως ο τρίτος σημαντικότερος παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, με ποσοστό 30,2%, έναντι 32,9% που αφορά στη μείωση της γραφειοκρατίας και 44,2% που αφορά στη μείωση των φόρων (Έρευνα της διανέοσις: Τι πιστεύουν οι Έλληνες, Μάιος 2022).
Ταυτόχρονα, το δικαιοδοτικό σύστημα μιας χώρας αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες, που λαμβάνεται υπόψη στις επενδυτικές επιλογές. Η δικαιοσύνη με άλλα λόγια επηρεάζει και επενεργεί συνολικά στη θέση μιας χώρας στο παγκόσμιο στερέωμα.
Περαιτέρω, η αύξηση των παραβόλων και των λοιπών δικαστικών εξόδων, που απαιτούνται για την προσφυγή στη δικαιοσύνη, συχνά λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς την υπέρχρηση των δικαιοδοτικών υπηρεσιών. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν θα πρέπει να δυσχεραίνεται και να απονεκρώνεται το δικαίωμα πρόσβασης κάθε πολίτη στη δικαιοσύνη και ως προς αυτό, το κόστος προσφυγής σε αυτήν θα πρέπει να κινείται σε λελογισμένα επίπεδα.
Η πανδημία του Covid-19 ανέστειλε απότομα τη συνήθη δικαιοδοτική λειτουργία και μάλιστα για μακρό χρόνο, γεγονός πρωτοφανές στα νομικά χρονικά. Χρειάστηκε μια διαφορετικής φιλοσοφίας ανασύνταξη του συστήματος, η οποία έδωσε έμφαση στην ηλεκτρονικοποίηση και αυτοματοποίηση των διαδικασιών. Ωστόσο, η υπερ-συσσώρευση υποθέσεων που ήδη εκκρεμούσαν, μαζί με όσες προέκυψαν στο μεσοδιάστημα, δοκίμασε τις αντοχές του συστήματος.
Στο πεδίο της ποινικής δικαιοσύνης για παράδειγμα, όσο κι αν προσδιορίζονται περισσότερες υποθέσεις, η φέρουσα ικανότητα ενός δικαστηρίου, που συνεδριάζει από τις 9:00 έως τις 15:00, δεν παύει να είναι δεδομένη. Με άλλα λόγια, οι ευσεβείς πόθοι εκδίκασης όσο το δυνατόν περισσότερων υποθέσεων ημερησίως, δεν εκπληρώνονται με την υπερφόρτωση των πινακίων, γιατί και πάλι οι υποθέσεις που δεν θα προλάβουν να εκδικαστούν, θα αναβληθούν. Αυτό σημαίνει μια πρόσθετη ταλαιπωρία για όλο το σύστημα της δικαιοσύνης (μάρτυρες, διερμηνείς, δικηγόροι, γραμματείς, δικαστές) και μια σειρά διοικητικών ενεργειών που κοστίζουν σε χρόνο και χρήμα, λ.χ. νέες επιδόσεις, κλήσεις κ.λπ.
Περαιτέρω, η κατακρήμνιση, στην πορεία του χρόνου, του αριθμού των εκδοθεισών δικαστικών αποφάσεων όσο «ανεβαίνουμε» σε δικαιοδοτικό βαθμό (σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το έτος 2015 εκδόθηκαν 52,8% λιγότερες αποφάσεις Εφετείων σε σχέση με το έτος 2005 – έτη που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη απόκλιση), έχει διττή ερμηνεία:
Αφενός η προσφυγή στον δεύτερο και τρίτο βαθμό φαίνεται να είναι ακριβή για τους περισσότερους και γι’ αυτό αποφεύγεται και
αφετέρου η μεταφορά σημαντικής δικαστηριακής ύλης στα Ειρηνοδικεία απομείωσε τον φόρτο των ανώτερων δικαστηρίων.
Στα παραπάνω, από ποιοτικής απόψεως, πρέπει να προστεθεί και ο παράγοντας «εμπιστοσύνη». Διότι οι χρόνιες λειτουργικές παθογένειες της ελληνικής δικαιοσύνης, που φυσικά δεν εξαντλούνται στην καθυστέρηση της απονομής της, αποδεικνύονται ο μεγαλύτερος εχθρός της, σε σχέση με την εμπιστοσύνη που επιδεικνύουν απέναντί της οι πολίτες.
Όταν η δικαιοσύνη αναδεικνύεται σε ποσοστό 55,5% ως η βασικότερη κοινωνική αξία, είναι προφανές ότι τα προβλήματα και οι δυσλειτουργίες της πληγώνουν πολύ πιο έντονα τους πολίτες.
* Η Αικατερίνη Κ. Γανίδη είναι
δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω
διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου
Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ,
Π.Μ.Σ. «Ιατροδικαστική - Ψυχιατροδικαστική» Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ.
