Τα σημαντικότερα σημεία αυτής της παρουσίασης είναι το αντικείμενο του σημερινού άρθρου. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη σχετική παρουσίαση, αρχικά έγινε περιγραφή του πλαισίου αναφοράς εντός του οποίου λειτουργεί ο ΠΤΓ, το οποίο καθορίζεται από την Πράσινη και Λευκή Βίβλο, τη Συμφωνία των Παρισίων, τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τους Κλιματικούς Νόμους (Ευρωπαϊκό και εθνικό). Όλες αυτές οι αποφάσεις και συμβάσεις των αρμόδιων φορέων (ΟΗΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση) αποσκοπούν στον μετριασμό των επιπτώσεων της ΚΑ και στην Προσαρμογή στα νέα κλιματικά δεδομένα. Οι άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι είναι μέχρι το 2050 να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα (μηδενικές εκπομπές) και να περιορισθεί η αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι 1.5 βαθμό Κελσίου σε σύγκριση με τη θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου, η οποία ήταν 13.5 βαθμοί Κελσίου. Ο ΠΤΓ συμμετέχει στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο ΕΕ σε ποσοστό 11%. Οι μεταβλητές που επηρεάζουν τον ΠΤΓ είναι κυρίως η θερμοκρασία και η βροχόπτωση, καθώς και η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, η ηλιακή ακτινοβολία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Σε ό,τι αφορά τις προβλέψεις για την εξέλιξη του κλίματος το Εθνικό Αστεροσκοπείο και η Ακαδημία Αθηνών εξετάζουν τρία σενάρια, το ήπιο (RCP2.6), σύμφωνα με το οποίο θα έχουμε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1.0 βαθμό Κελσίου μέχρι το 2020 (το σενάριο αυτό έχει ήδη ξεπερασθεί), το ενδιάμεσο (RCP4.5), στο οποίο προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας 2.2 βαθμών Κελσίου μέχρι το 2040 και το ακραίο (RCP8.5), σύμφωνα με το οποίο θα έχουμε αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3.7 βαθμούς Κελσίου, το οποίο θεωρείται και το πιο πιθανό σύμφωνα με τα αποτελέσματα του COP27. Το σενάριο αυτό θεωρήθηκε ως βάση για την παρουσίαση που συνοψίζεται στο άρθρο αυτό. Σε ό,τι αφορά τα κλιματικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με τον ΠΤΓ οι προβλέψεις είναι ότι η μέση θερμοκρασία θα αυξηθεί από 3,52 έως 5 βαθμούς, η μέση ελάχιστη θερμοκρασία από 3 έως 4 βαθμούς και η μέση μέγιστη από 3,46 έως 5,19 βαθμούς Κελσίου. Η μέση ετήσια βροχόπτωση αναμένεται να μειωθεί από 20 έως 40 χιλιοστά (mm), οι ημέρες βροχόπτωσης από 12 έως 40 και οι ημέρες χωρίς βροχόπτωση θα αυξηθούν από 14 έως 20. Η ξηρασία θα ενταθεί σημαντικά αφού ο αριθμός των ημερών με βροχόπτωση μικρότερη των του 1 mm θα αυξηθεί κατά 6 έως 12 και η μέση ετήσια υγρασία θα μειωθεί από 3-5% κυρίως στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Τέλος, αν και δεν υπάρχουν σχετικά μοντέλα πρόβλεψης, η ερημοποίηση έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις έχοντας μέχρι σήμερα ερημοποιηθεί το 30% περίπου της χώρας και το 49% αντιμετωπίζει κίνδυνο ερημοποίησης, η οποία έχει σοβαρότατες οικονομικές επιπτώσεις στο γεωργικό εισόδημα.
ΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ
Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που έχουν διαμορφώσει Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) από το 2016, η οποία όμως εξειδικεύεται με πάρα πολύ αργούς ρυθμούς μέσω των Περιφερειακών Σχεδίων Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠΕΣΠΚΑ). Η Περιφέρεια Θεσσαλίας έχει προχωρήσει στην ανάθεση της σχετικής μελέτης, η υλοποίηση όμως της οποίας βραδύνει πολύ. Τα σχέδια αυτά βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε σχετική μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) που εκπονήθηκε το 2011. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η σημασία της προσαρμογής στην ΚΑ, αναφέρεται ότι σύμφωνα με τη μελέτης της ΤτΕ εάν δεν ληφθούν καθόλου μέτρα (σενάριο μη δράσης) το ετήσιο κόστος υπολογίζεται σε 2% μέχρι το 2050 και 6% μέχρι το 2100, ενώ το συνολικό κόστος θα ανέλθει σε 701 δισ. ευρώ. Σε περίπτωση που ληφθούν μέτρα μετριασμού της ΚΑ (σενάριο μετριασμού) το κόστος υπολογίζεται σε 436 δισεκατ. ευρώ και στην περίπτωση λήψης επί πλέον μέτρων προσαρμογής (σενάριο προσαρμογής) το συνολικό κόστος θα ανέλθει σε 577 δισ. ευρώ. Η ΚΑ δεν εκδηλώνεται ομοιόμορφα με την ίδια ένταση και κατεύθυνση σε όλες τις καλλιέργειες και σε ολόκληρη τη χώρα. Τα πιο ευαίσθητα φυτά στην ΚΑ είναι εκείνα που ανήκουν στην κατηγορία C3 (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, σίκαλη, ρύζι, βαμβάκι, καπνός, ηλίανθος, τα περισσότερα φρούτα και κηπευτικά) και πιο ανθεκτικά τα φυτά της κατηγορίας C4 – (καλαμπόκι και μερικά κηπευτικά). Το πιο ανθεκτικό από τα φυτά που καλλιεργούνται στη Θεσσαλία εμφανίζεται το βαμβάκι κάτω από όλα τα σενάρια. Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη τρωτότητα είναι η Κεντρική Μακεδονία, η Πελοπόννησος, η Δυτική Ελλάδα και η Θεσσαλία.
Τα μέτρα προσαρμογής σύμφωνα με την ΕΣΠΚΑ αφορούν τη διατήρηση της απόδοσης των καλλιεργειών (έλεγχος διάβρωσης εδαφών, Ορθολογική χρήση λιπασμάτων, Εισαγωγή νέων ανθεκτικών ποικιλιών, Διαχείριση γονιμότητας εδαφών, Εφαρμογή βιώσιμων συστημάτων καλλιέργειας (καλλιέργεια συντήρησης, αμειψισπορά, γεωργία ακριβείας), δημόσια έργα (Επέκταση εγγειοβελτιωτικών έργων, βελτίωση αρδευτικών συστημάτων κ.λπ.) και η ανάπτυξη μηχανισμών προστασίας (Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για πρόληψη συνεπειών από ακραία καιρικά φαινόμενα). Στην ΕΣΠΚΑ περιγράφονται αναλυτικά οι σχετικές δράσεις και οι τρόποι υλοποίησής τους. Οι φορείς που είναι υπεύθυνοι για την υλοποίηση της ΕΣΠΚΑ είναι το Εθνικό Συμβούλιο Προσαρμογής, ένα όργανο με εκπροσώπους από ένα πολύ μεγάλο αριθμό φορέων και υπηρεσιών που φαίνεται να το καθιστούν δυσλειτουργικό. Για τον ΠΤΓ αρμόδιος φορέας είναι το ΥΠΑΑΤ. Οι φορείς χρηματοδότησης είναι το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η ΚΑΠ. Δυστυχώς οι φορείς αυτοί δεν φαίνεται να λειτουργούν μέχρι σήμερα. Τέλος, στην παρουσίαση επισημάνθηκε ότι η επιτυχία των μέτρων προσαρμογής στον ΠΤΓ προϋποθέτει την αντιμετώπιση των τεράστιων προβλημάτων του που συνοψίζονται στον πολύ μικρό γεωργικό κλήρο, την πλήρη έλλειψη μέτρων προστασίας της γεωργικής γης με αποτέλεσμα τη συνεχή συρρίκνωσή της, την ανεπαρκή αγροτική έρευνα, τη μη εφαρμογή της Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης.
Τέλος, τονίσθηκε η ανάγκη επικαιροποίησης της μελέτης της ΤτΕ, η οποία εκπονήθηκε πριν από 14 περίπου χρόνια καλύπτοντας σημαντικά κενά, όπως η έλλειψη προτάσεων για την κτηνοτροφία και την ξηρική γεωργία. Η καταληκτική πρόταση για την αναδιαμόρφωση του ΠΤΓ προκειμένου να μπορέσει να προσαρμοσθεί στην ΚΑ είναι η αναδιάρθρωσή του και η δημιουργία Χωροταξικού Σχεδίου με βάση τα νέα κλιματικά δεδομένα.
Αναφορά: Τσαντήλας, Χ. 2023. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον πρωτογενή τομέα της γεωργίας: Πολιτικές & μέτρα προσαρμογής. Εκδήλωση Ινστιτούτου ΕΝΑ, Αθήνα, ImpactHub. 21-2-23.
Γράφει ο Χρίστος Τσαντήλας
γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
