Σύμφωνα λοιπόν με τη σχετική παρουσίαση, η σημασία του τουρισμού στην ελληνική οικονομία είναι πολύ μεγάλη, αφού από το 2014 έως το 2018 όντας σε συνεχή αύξηση έφτασε να συμβάλλει περίπου από 25 έως 31% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Το 2019 η συμβολή του στο ΑΕΠ ήταν περίπου 21%. Παράλληλα ο τουρισμός συμβάλλει σημαντικά στη συνολική απασχόληση (26% το 2018 και 22% το 2019). Το διάστημα 2019-2020 λόγω της πανδημίας παρατηρήθηκε δραματική μείωση των αφίξεων κατά 76,5% και αντίστοιχη μείωση των εισπράξεων κατά 76% περίπου με μεγάλη μείωση της συνεισφοράς του στο ΑΕΠ που έφθασε μόλις περί το 9%. Το 2022, έτος για το οποίο δεν έχουν εκδοθεί ακόμα τα επίσημα στοιχεία, αναμένεται να πιστοποιηθεί μια ισχυρή ανάκαμψη μετά την επιστροφή στην «κανονικότητα», ύστερα από την άρση των περιοριστικών υγειονομικών μέτρων. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση σε ό,τι αφορά την εξάρτησή της από τη συνολική απασχόληση και στην 6η θέση σε ό,τι αφορά την εξάρτηση του ΑΕΠ μεταξύ των 35 μελών του. Παράλληλα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού θεωρεί ότι οι μεσογειακές χώρες, στις οποίες ανήκει η Ελλάδα, θεωρούνται hotspots σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις της ΚΑ στον τουρισμό.
Σε ό,τι αφορά τις προβλεπόμενες επιπτώσεις της ΚΑ στον τομέα του τουρισμού, αυτές εστιάζονται στην πιθανή μείωση του αριθμού των τουριστών, στην αύξηση του κόστους εξυπηρέτησης, στις αναγκαστικές διακοπές τουριστικών υπηρεσιών λόγω ακραίων καιρικών φαινόμενων, στην αύξηση των επενδύσεων για τη μείωση της ρύπανσης και των αέριων εκπομπών, στο κόστος έργων αντιμετώπισης των ακραίων καιρικών φαινομένων, στις φθορές και την απαξίωση τουριστικών υποδομών και στην αύξηση των ενεργειακών αναγκών για ψύξη το θέρος και θέρμανση το χειμώνα των παράκτιων υποδομών φαινομένων. Σημαντική επίπτωση θα υπάρξει και λόγω της ελάττωσης του διαθέσιμου νερού εξαιτίας της μείωσης των βροχοπτώσεων.
Παράλληλα, σοβαρές απειλές για τον τουρισμό αποτελούν οι συνεχείς κρίσεις, όπως η υγειονομική, οι οικονομικές, η ενεργειακή και οι χρηματιστηριακές, καθώς και οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι λόγω της αστάθειας στην Ανατολική Μεσόγειο και την Ευρασία.
Σε ό,τι αφορά την Προσαρμογή του Τουρισμού στην ΚΑ σημειώνεται ότι ο τομέας αυτός αποτελεί έναν από τους 15 τομείς που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ) που ψηφίσθηκε το 2016. Ο σημαντικός αυτός τομέας τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο διέπεται από σειρά Οδηγιών (Οδηγία 2006/123/ΕΚ, 2015/2302 κ.λπ.) και πολλών νομοθετημάτων θεσμικού και κανονιστικού χαρακτήρα σε εθνικό επίπεδο.
Ως προς τη χρηματοδότηση της προσαρμογής του τουριστικού τομέα στην ΚΑ υπάρχουν πολλά χρηματοδοτικά τα εργαλεία, όπως επιχειρησιακό πρόγραμμα «Περιβάλλον - Ενέργεια - Κλιματική Αλλαγή», το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΠΑνΕΚ, ο αναπτυξιακός νόμος 4399/2016, το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα, το επενδυτικό πρόγραμμα για έργα «πράσινης» ενέργειας και αστικών υποδομών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.
Ως δυνατά σημεία του τουριστικού τομέα σε ό,τι αφορά την προσαρμογή του στην ΚΑ αναφέρονται η ισχυρή αναπτυξιακή του πορεία, η ύπαρξη συστηματικής καταγραφής στατιστικών στοιχείων και μελετών που σχετίζονται με την πορεία του τομέα και η ύπαρξη σημαντικού αριθμού χρηματοδοτικών εργαλείων. Υπάρχουν όμως πολλά και πολύ σοβαρά αδύναμα σημεία για την προσαρμογή στην ΚΑ, όπως: η απουσία στρατηγικής και σχεδίων δράσης για την ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού στη Χώρα, η ανυπαρξία μελετών του βαθμού προσαρμογής του τομέα στην ΚΑ, ο πολύ μεγάλος αριθμός νομοθετημάτων και δικαστικών αποφάσεων που καθορίζουν τη λειτουργία των τουριστικών δραστηριοτήτων, ο μικρός αριθμός τουριστικών μονάδων με οικολογική σήμανση και η μη διασύνδεση με άλλους τομείς και ιδιαίτερα με τον Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας, απ’ τον οποίο θα μπορούσε να ωφεληθεί σημαντικά με την προβολή πιστοποιημένων αγροδιατροφικών προϊόντων.
Τέλος, πρέπει να σημειωθούν και ορισμένοι σοβαροί κίνδυνοι αδυναμίας προσαρμογής στην ΚΑ που σχετίζονται με την ισχυρή εξάρτηση του ΑΕΠ της χώρας από τον τουρισμό, η βιωσιμότητα του οποίου δεν είναι εξασφαλισμένη λόγω της ΚΑ, τη ραγδαία αύξηση του τουρισμού χωρίς την παράλληλη αύξηση των υποδομών, τη μη ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού σε περιφερειακό επίπεδο και την ισχυρή εποχικότητά του, η οποία συγκεντρώνεται τους μήνες Ιούλιος-Αύγουστο-Σεπτέμβριο. Συνοψίζοντας σημειώνεται ότι ο τουριστικός τομέας, ενώ είναι ένας πολύ σοβαρός παράγοντας της οικονομίας της χώρας, δεν έχει εξασφαλισμένη βιωσιμότητα απειλούμενος σοβαρά από την ΚΑ και ότι πρέπει να ληφθούν συντονισμένα μέτρα προσαρμογής αξιοποιώντας τα ισχυρά σημεία που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Στο προηγούμενο άρθρο μας (“EτΔ” 6-3-23), παρουσιάσαμε τις προβλέψεις για την εξέλιξη των κλιματικών παραμέτρων που σχετίζονται (και) με τον τουρισμό, όπως εκτιμώνται από ερευνητική ομάδα του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Στη Θεσσαλία, οι παράμετροι του κλίματος που σχετίζονται με τον τουρισμό και αναμένεται να χειροτερεύσουν είναι η αύξηση διάρκειας των καυσώνων, η αύξηση του αριθμού των θερμών ημερών και η αύξηση του αριθμού των τροπικών νυχτών (νύχτες με θερμοκρασία μεγαλύτερη των 20 βαθμών Κελσίου). Σε ό,τι αφορά το Περιφερειακό Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΚΠΑ) της Θεσσαλίας, σημειώνεται ότι η σχετική μελέτη «Οι εκτιμώμενες κλιματικές μεταβολές αναμένεται να επηρεάσουν σε μέτριο βαθμό τον τομέα του τουρισμού. Η τρωτότητα έγκειται στην πρόκληση δυσφορίας στους επισκέπτες, λόγω των ακραίων υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν, στην ποσοτική και ποιοτική υποβάθμιση ευαίσθητων υδατικών οικοσυστημάτων, στην πρόκληση καταστροφών σε αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και υποδομές από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και στη μείωση της διάρκειας της χιονοδρομικής περιόδου». Ως τρωτά στις αλλαγές των κλιματικών χαρακτηριστικών κρίνονται από τη μελέτη τα σημαντικά οικοσυστήματα και οι προστατευόμενες περιοχές που σχετίζονται με τον οικοτουρισμό και τα χιονοδρομικά κέντρα σε ό,τι αφορά τον χειμερινό τουρισμό. Γενικά, οι επιπτώσεις στον τουρισμό της Θεσσαλίας σύμφωνα με τη σχετική μελέτη λόγω της ΚΑ δεν θεωρούνται έντονες. Ως δική μας παρατήρηση σε ό,τι αφορά τις προτάσεις της ΠεΣΠΚΑ Θεσσαλίας, αναφέρεται η μη ισχυρά ανάδειξη της στενής σχέσης του Τουρισμού με τον Πρωτογενή Τομέα της Γεωργίας, η οποία μπορεί δημιουργήσει σημαντικά αμοιβαία ωφέλεια και στους δύο τομείς. Επίσης η μη ανάδειξη των επιπτώσεων της ΚΑ και της προσαρμογής στη σύνδεση των μονοπατιών, των καταφυγίων και αγροτουριστικών ξενώνων της ευρύτερης περιοχής με το Εθνικό Μονοπάτι Ο2 που συνδέει τον Όλυμπο με το Πήλιο.
Αναφορά: Σωτηρόπουλος, Ά. 2023. Τουριστικός Τομέας και Κλιματική Αλλαγή. Οικονομικές επιπτώσεις - Βαθμός ετοιμότητας - Προτάσεις πολιτικής για την ενίσχυση ένα κλιματικής ανθεκτικότητας. Εκδήλωση Ινστιτούτου ΕΝΑ, Αθήνα, ImpactHub. 21-2-23.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ (e-mail:
christotsadilas@gmail.com).
