Τα δικαιώματα των γυναικών ως ανθρώπινα δικαιώματα

Από τον Σταύρο Παυλακούδη, νομικό στο Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας

Υπάρχουν γυναικεία ανθρώπινα δικαιώματα; Η φεμινίστρια, θεωρητικός του δικαίου, Katharine MacKinnon εμβαθύνει το ζήτημα διερωτώμενη «είναι οι γυναίκες άνθρωποι;», καταδεικνύοντας το μέγεθος του χάσματος ανάμεσα στην κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στις διεθνείς συμβάσεις και στη (μη) εφαρμογή τους για την καλυτέρευση της ζωής των γυναικών.
Είναι αλήθεια πως στο παρελθόν η ουσιαστική απόλαυση των ανθρώπινων δικαιωμάτων για τις γυναίκες, ήταν εν πολλοίς ανύπαρκτη. Ο διαχωρισμός, ιδιωτικού και δημόσιου χώρου και η μη εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στον ιδιωτικό χώρο, απέτρεψε την εφαρμογή του στις περιπτώσεις καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων των γυναικών, γεγονός που λάμβανε και λαμβάνει χώρα, κυρίως, στον ιδιωτικό χώρο. Η βία κατά των γυναικών, αντιμετωπιζόταν επί μακρό χρονικό διάστημα από το Διεθνές Δίκαιο ως ιδιωτικό συμβάν. Μέσα στον χώρο αυτόν της ιδιωτικής σφαίρας, με την ανοχή ή τη συνενοχή του δικαίου, συγκροτήθηκε η ανδρική κυρίαρχη τάξη που επιβλήθηκε επί των γυναικών.
Με τη θέσπιση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων το 1948, τέθηκε η αξίωση για ίσα δικαιώματα των γυναικών με τους άνδρες, ενώ η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προέβλεπε την απαγόρευση των διακρίσεων βάσει του φύλου, δικαιώματα που αφορούσαν στη σχέση κράτους και γυναικών και οδήγησαν σταδιακά σε απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων για τις γυναίκες, όπως π.χ. το δικαίωμα ψήφου και στην τυπική ισότητα των γυναικών έναντι της πολιτείας. Όμως η μη αντιμετώπιση της βίας σε βάρος των γυναικών, τόσο από το διεθνές όσο και από το εγχώριο δίκαιο, υπέσκαψε την απόλαυση ουσιαστικής ισότητας από την πλευρά τους, ενώ τις εξέθεσε σε μη απόλαυση στοιχειωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στη ζωή, στη σωματική και ψυχική ακεραιότητα και στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Είναι χαρακτηριστικό πως μόλις τη δεκαετία του 1970 θεσμοθετούνται στην Αγγλία οι πρώτες ποινικές διατάξεις που αφορούν την ενδοοικογενειακή βία, ενώ το 1979 η Σύμβαση του ΟΗΕ για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διάκρισης κατά των Γυναικών (CEDAW), θέτει για πρώτη φορά τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, ως ζήτημα που αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 1993 η Διακήρυξη της Βιέννης διατύπωσε στο Προοίμιό της πως «τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών είναι αναπαλλοτρίωτο, αναπόσπαστο και αδιαίρετο μέρος των οικουμενικών ανθρώπινων δικαιωμάτων». Η Διακήρυξη αυτή προσδιόρισε ακόμη τη βία κατά των γυναικών ως παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Την ίδια χρονιά η Διακήρυξη της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών (DEVAW) περιέλαβε, για πρώτη φορά στο Διεθνές Δίκαιο, έναν νομικό ορισμό της βίας κατά των γυναικών. Επιπρόσθετα, διατύπωσε πως «η βία κατά των γυναικών αποτελεί εκδήλωση των ιστορικά άνισων σχέσεων εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών», ενώ ήταν το πρώτο κείμενο διεθνούς δικαίου που θεώρησε τον συζυγικό βιασμό ως βία κατά των γυναικών και παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων. Δυστυχώς όμως, οι Διακηρύξεις του ΟΗΕ δεν αποτελούν κείμενα νομικώς δεσμευτικά για τα κράτη, αν και είναι σημαντικό να τονιστεί ότι υπάρχει σημαντική και πλούσια εγχώρια νομοθετική παραγωγή για την προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών.
Η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, εφαρμόζεται πλέον και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, παράλληλα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θεωρώντας πως η βία που ασκείται στον ιδιωτικό χώρο κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία, ακόμα και όταν ασκούνται από ιδιώτες, εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας του και το κράτος ελέγχεται για την πρόληψη και την καταπολέμησή της, ακόμα και σε ατομικό επίπεδο.
Στο πλαίσιο της πρόληψης και της αντιμετώπισης του φαινομένου της έμφυλης βίας κατά των γυναικών, αλλά και της γενικότερης προστασίας των δικαιωμάτων των γυναικών, η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής, Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΔΟΠΙΦ), λειτουργεί πανελλαδικό υποστηρικτικό Δίκτυο 64 υποστηρικτικών δομών, αποτελούμενο από 44 Συμβουλευτικά Κέντρα και 19 Ξενώνες Φιλοξενίας σε όλη την επικράτεια, σε συνδυασμό με την πανελλαδικής εμβέλειας 24ωρη Τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900.
Στο δίκτυο αυτό εντάσσεται και το Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας το οποίο εποπτεύεται επιστημονικά και διοικείται από το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ), χρηματοδοτείται δε από ΠΕΠ Θεσσαλίας 2014-20.
Το Συμβουλευτικό Κέντρο Λάρισας (οδός Γαληνού 4), παρέχει σε γυναίκες που έχουν υποστεί έμφυλη βία ή/και πολλαπλές διακρίσεις, δωρεάν συμβουλευτικές υπηρεσίες κοινωνικής, ψυχολογικής, εργασιακής και νομικής στήριξης, οι οποίες καλύπτονται από το απόρρητο της συμβουλευτικής.