Η σχέση δασκάλου και μαθητών

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Οι Τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Ι. Χρυσόστομος και Θεολόγος Γρηγόριος, έφτασαν στα ύψη της χριστιανικής τελειώσεως και καθώς επέτυχαν τη μέθεξη του Τριαδικού Θεού έγιναν έμπλεοι του θείου φωτός,. Η χριστοκεντρική και χριστομίμητη ζωή που επέλεξαν, τους οδήγησε από πόνο και αγάπη για τον συνάνθρωπό τους να αφήσουν τη θαβώρεια μακαριότητα της ασκητικής ζωής και να κατέλθουν από το νοητό ύψος των μυστικών εμπειριών στην καθημερινότητα και τα προβλήματα του λαού του Θεού. Σπλαχνίστηκαν τους λαϊκούς της εποχής τους, γιατί τους είδαν, όπως και ο Κύριος, να έρχονται προς αυτούς ως πρόβατα μη έχοντα ποιμένα και να ζητούν διαποίμανση. Και δέχθηκαν συγκαταβαίνοντας στις ανάγκες και στα αιτήματα του λαού του Θεού να καταστούν ποιμένες και διδάσκαλοι της εκκλησίας και να γίνουν, κατά τον Απόστολο Παύλο, τα πάντα τοις πάσι.
Παρηγόρησαν τους πενθoύντες, στήριξαν τους ολιγόψυχους, και στηλίτευσαν την κοινωνική αδικία και την κρατική αυθαιρεσία, κατήγγειλαν την τοκογλυφία και την εκμετάλλευση των πτωχών από τους πλουσίους. Είχαν λόγο για όλα τα κοινωνικά και για όλα τα ανθρώπινα ζητήματα. Για την οικονομία, για το ήθος της πολιτικής εξουσίας, για το δίκαιο και τη νομοθεσία, για την ιατρική, για τον γάμο, για την ανατροφή των παιδιών, για το ποιες γυναίκες πρέπει να παίρνουν οι άνδρες. Μίλησαν για την αξία της σοφίας των Ελλήνων και το μπόλιασμα της με τη θεϊκή σοφία του Χριστού, για τη θέση του ανθρώπου μέσα στον φυσικό κόσμο, για την ελεημοσύνη και τη φιλανθρωπία, για την ισότητα και την ισονομία. Σημαντικές είναι οι παιδαγωγικές αντιλήψεις για την παιδεία, τον δάσκαλο, τους μαθητές και τη διδασκαλία. Ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος έγραψε: «Απετέλεσαν εποχήν λόγου νέαν, μεγάλην και ένδοξον διά το ανθρώπινον γένος».
Στα έργα των Τριών Ιεραρχών τονίζεται ότι ο δάσκαλος και ο παιδαγωγός συναντούν καθημερινά προβλήματα που τους ταλανίζουν στην άσκηση του έργου.
Ένα πολύ ειδικό θέμα ψυχοπαιδαγωγικής υφής που συναντούμε στις ομιλίες του ιερού Χρυσοστόμου είναι το ζήτημα της σχεσιοδυναμικής δασκάλου μαθητών, δηλαδή το πώς ο δάσκαλος και οι μαθητές επηρεάζονται και διαμορφώνουν ο ένας τον άλλον στο πλαίσιο μιας δυναμικής διαπροσωπικής σχέσης… Για τον ιερό Χρυσόστομο το έργο του διδασκάλου έχει ορισμένα χαρακτηριστικά: Είναι υψηλό γιατί έχει να κάνει με την καλλιέργεια της αθανάτου και θεοειδούς ψυχής, γεωργεί τις ψυχές και σέρνει τον ζυγό.
Η διδασκαλία και η μάθηση δεν συνιστούν αυτοσκοπό, αλλά έχουν συγκεκριμένη στόχευση , τόσο αναφορικά με τον μαθητή ως άτομο όσο και με τον κοινωνικό ρόλο του μαθητή. Κατά πρώτο λόγο ο πόνος και ο μόχθος του δασκάλου δεν είναι απλά και μόνο να κατορθώσει να έχει έναν ικανό και πρόθυμο ακροατή, αλλά το παιδευθήναι, δηλαδή η διάπλαση της ψυχής του μαθητή και η διά της ασκήσεως των αρετών μόρφωσή του σε άνδρα τέλειο, κατά το πρότυπο του Χριστού. Η μάθηση δεν συνιστά αυτοσκοπό, ο οποίος εξικνείται στα όρια της διαμόρφωσης της προσωπικότητας του μαθητή. Ο μαθητής δέχεται τη γνώση από τον δάσκαλο όχι με τη στατική, αλλά με τη δυναμική της έννοια, δηλαδή με σκοπό να τη μεταβιβάσει και σε άλλους και να γίνει πολλαπλασιαστής της γνώσης στο κοινωνικό σώμα..
Αυτή η φιλοσοφία για τη διαχείριση της γνώσης είναι που λαμπρύνει το έργο του διδασκάλου και του προσδίδει μια κυρίαρχη θέση μέσα στην κοινωνία.
Σε κάθε περίπτωση αυτό που πρέπει να θεμελιώνει και να διέπει τη σχέση δασκάλου μαθητών είναι η προθυμία και η ζέση των μαθητών να ανταποκριθούν στο έργο του δασκάλου από τη μια και η φιλοστοργία του δασκάλου προς τους μαθητές από την άλλη. Ο δάσκαλος εμπνέει με τη ζωή του, με το παράδειγμά του, όπως εύστοχα διαπιστώνει ο Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Λόγω παλαίει πας λόγος, βίω δε τις; Και κατά έναν δεύτερο λόγο ο δάσκαλος εμπνέει τον μαθητή με τις γνώσεις του και την κατάρτισή του».
Έτσι συμβαίνει σε μια γνήσια παιδαγωγική σχέση. Όταν έρχεται η ώρα να αποχωρήσει ο δάσκαλος, για τον μαθητή είναι σαν να σβήνει ο ήλιος. Κι αυτό γιατί η παιδεία και ιδιαίτερα η παιδεία του Χριστού, αυτή που θεμελίωσαν και οικοδόμησαν οι Τρεις Ιεράρχες με τη ζωή τους και τον λόγο τους, είναι το φως το αληθινό. Το φως που φωτίζει και αγιάζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον. Εμείς, οι δάσκαλοι, λάβαμε αυτήν την παιδεία, ως παρακαταθήκη από τους Τρεις Ιεράρχες. Ας αντιληφθεί ο καθένας μας τι βάρος ευθύνης σηκώνει ο κάθε δάσκαλος και ποιον θησαυρό έχει κληθεί να διαχειρισθεί.