Το σκανδιναβικό μοντέλο

Από τον Απόστολο Γερόπουλο

Το σκανδιναβικό μοντέλο είναι ένα επιτυχημένο σοσιαλδημοκρατικό κοινωνικό σύστημα. Το εφαρμόζουν όλες οι σκανδιναβικές χώρες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γιατί αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα οικονομικά και κοινωνικά τους προβλήματα. Του λόγου τούτου το αληθές επιβεβαιώνει και η κατάταξη των χωρών αυτών στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως, σ’ ό,τι αφορά το βιοτικό και το πολιτισμικό τους επίπεδο. Πρόσφατη έρευνα, μάλιστα, αναφορικά με τη διαφθορά στο δημόσιο, τις κατέταξε στις χώρες που είχαν τη μικρότερη διαφθορά το 2022.

Το σκανδιναβικό μοντέλο, θεμελιωμένο επιστημονικά στην κεϋνσιανή θεωρία, είναι γνωστό και ως πολιτικό σύστημα της «μέσης οδού», γιατί συνδέει τον φιλελεύθερο καπιταλισμό με τον κρατικό σοσιαλισμό, «συμφιλιώνοντας», κατά κάποιο τρόπο, τα δύο αυτά ακραία κοινωνικά συστήματα. Αποτελεί μια τέλεια σύνθεση των πλεονεκτημάτων των δύο αυτών κοινωνικοπολιτικών συστημάτων. Βασικοί πυλώνες του είναι η εργασία, η υγεία, η παιδεία και η αρχή της «καθολικότητας», δηλαδή η παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών προς όλους τους πολίτες.
Οι ρίζες του βρίσκονται στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά ως ιδιαίτερο κοινωνικοπολιτικό σύστημα διαμορφώθηκε στα χρόνια του μεσοπολέμου (1918-1939) και καθιερώθηκε στον σκανδιναβικό χώρο μετά τη λήξη του τελευταίου πολέμου. Το κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι το κοινωνικό κράτος πρόνοιας. Η κοινωνική του πρόνοια δεν αγκαλιάζει μόνο τους φτωχούς, αλλά το σύνολο του πληθυσμού, γι’ αυτό έχει οπαδούς σ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις. Το προνοιακό του σύστημα χρηματοδοτείται κυρίως από τη φορολογία και όχι από τις ασφαλιστικές εισφορές. Ο προοδευτικός φορολογικός συντελεστής του φτάνει μέχρι και 60%. Η ταχύρρυθμη οικονομική ανάπτυξη, η χαμηλή ανεργία και το υψηλό βιοτικό επίπεδο που έχουν επιτύχει οι σκανδιναβικοί λαοί είναι επιτεύγματα του κοινωνικού κράτους.
Η σοσιαλδημοκρατία υπήρξε κυρίαρχη πολιτική ιδεολογία στη Σουηδία, τη Δανία και τη Νορβηγία την περίοδο 1930-1970 και γεννήτοράς της το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Σουηδίας. Το κόμμα αυτό πέτυχε να διαμορφώσει μια πλατιά συμμαχία στη μισθωτή εργασία. Ένωσε τους χειρώνακτες εργάτες και τους υπαλλήλους γραφείου. Το κράτος πρόνοιας, που καθιέρωσε, υπήρξε πρωτοπόρο και επαναστατικό. Συνέβαλε καθοριστικά στη μετάβαση των σκανδιναβικών χωρών από την ένδεια στην ευημερία. Υπήρξε πρωτοπόρο, επίσης, και στην προσπάθεια για την εξίσωση των δύο φύλων. Οι γυναίκες μπήκαν στην αγορά εργασίας τις δεκαετίες: του 1960 η Σουηδία, του 1970 η Δανία και του 1980 η Νορβηγία.
Από τη δεκαετία του 1990 ο ρόλος του άντρα στην ανατροφή των παιδιών στη Σκανδιναβία έχει αναβαθμιστεί, ενώ από τις αρχές του 21ου αιώνα θεσπίστηκε η άδεια πατρότητας. Καθιερώθηκε, μάλιστα, και η υποχρεωτική και ισόχρονη λήψη της συνολικής άδειας μητρότητας-πατρότητας και από τους δύο γονείς. Πνεύμα ενότητας, συνεννόησης και συλλογικότητας χαρακτηρίζει τις σκανδιναβικές κοινωνίες. Στην απόκτηση αυτών των αρετών συνέβαλε σημαντικά και η θέσπιση εκλογικών συστημάτων απλής αναλογικής. Στη ραγδαία, όμως, οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των σκανδιναβικών λαών σημαντική υπήρξε η συμβολή της λουθηρανικής εκκλησίας. Οι προτεστάντες μαθαίνουν να στηρίζονται στις προσωπικές τους δυνάμεις και όχι σε ξένες.
Πώς μπορούμε οι Έλληνες να επωφεληθούμε από την εμπειρία των Σκανδιναβών; Αν επιδιώξουμε να καλλιεργήσουμε το πνεύμα ενότητας, συλλογικότητας και συνεργασίας που τους διακρίνει και, προπάντων, αν απαλλαγούμε από τα χρόνια πολιτικά μας πάθη.