Του Κώστα Παπαγεωργίου
Το κουπάρι είναι μια πρόποση που μένει έθιμο στα χωριά της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου σ’ όλα τα τραπέζια επίσημα κι απλά, οικογενειακά και γενικά. Δε μοιάζει με τις επίσημες προπόσεις, που ένας «εγείρει το ποτήρι προς τιμήν του..,», λέγει όσα έχει να ειπεί, πίνει λίγο και ταυτόχρονα με αυτόν «έχουν εγείρει το ποτήριον» όλοι οι παρευρισκόμενοι και πίνουν το κρασί τους χωρίς να λένε τίποτα.
Το κουπάρι έχει τη δική του σειρά και τάξη, τους δικούς του κανόνες και τα λόγια είναι γεμάτα εγκαρδιότητα και ζεστασιά. Πρώτος κανόνας είναι τούτος. Κάποιος πρέπει «να διατάξει, να σηκώσει» όπως λέμε το κουπάρι, για να το πιουν όλοι με ορισμένη σειρά εις υγείαν ενός άλλου. Αυτός που διατάζει το πρώτο κουπάρι δεν είναι όποιος, όποιος, αλλά εκείνος που πρέπει να το διατάξει ανάλογα με το τραπέζι. Στο κάλεσμα του κουμπάρου, στους γάμους και τα βαφτίσια το διατάζει ο οικοδεσπότης ή ένας στενός συγγενής του, ώριμος στην ηλικία. Στα πανηγύρια και στα γενικά τραπέζια ένα σεβαστό και ηλικιωμένο πρόσωπο. Αυτός, στην υγεία του οποίου θα πιουν το κουπάρι, είναι το τιμώμενο πρόσωπο, τιμώμενα δε πρόσωπα είναι άλλα κάθε φορά. Στο τραπέζι για το κάλεσμα είναι ο καλεστής, στους γάμους και στα βαφτίσια ο κουμπάρος, στα πανηγύρια το πιο επίσημο πρόσωπο ή ένας από άλλο χωριό. Σε τραπέζια υποδοχής ξενιτεμένων, τιμώμενο πρόσωπο είναι εκείνος που ήρθε από την ξενιτιά, σε οικογενειακά τραπέζια ο γεροντότερος της οικογένειας. Το κουπάρι αρχίζει και τελειώνει κατά την ακόλουθη σειρά. Εκείνος που θα διατάξει το κουπάρι ζητάει ένα καθαρό πιάτο, γεμίζει ξέχειλο ένα ποτήρι κρασί και το βάζει επάνω στο πιάτο, χτυπάει με ένα πηρούνι το πιάτο για να γίνει ησυχία.
Σηκώνεται όρθιος κρατώντας με το αριστερό χέρι το πιάτο και με το δεξί το ποτήρι αρχίζει την πρόποση ως εξής, ενώ οι άλλοι κρατούν ησυχία -«Ορισμός σας».- «Του Θεού» απαντούν οι άλλοι. - «Αγαπητοί συγγενείς και φίλοι. Αυτό το κουπαράκι θα σας παρακαλέσω να το πιούμε όλοι εις υγείαν (λέγει ποίου) και να του ευχηθούμε (οι ευχές είναι ανάλογες με την περίπτωση). Σας ευχαριστούμε που ήρθατε στο σπίτι μας να μας τιμήσετε (λέει για ποιο γεγονός). Εύχομαι σε όλους σας ότι ποθείτε, να είσαστε καλά και στα δικά σας σπίτια να κάμουμε τέτοια τραπέζια. Πολύχρονοι άντρες, χαρούμενες γυναίκες, στις χαρές σας ανύπαντροι, καλή ψυχή γερόντοι». Κάνει και συστάσεις. -«Να φάτε καλά γιατί το κρασί θέλει φαί. Το κρασί με ρέγουλα για να μη μεθύσουμε και χαλάσουμε τη διασκέδασή μας, αλλά τα κουπάρια όλα στη στάλα». Τελειώνει την πρόποση, πίνει λίγο απ’ το κρασί και λέγοντας γεια σου (τάδε) βρίσκει εκείνον που θα συνεχίσει το κουπάρι. Πίνει τότε και το υπόλοιπο κρασί και κάθεται. Εδώ χρειάζεται να σημειώσουμε και ετούτη τη λεπτομέρεια. Αν κάμει λάθος και πιει όλο το κρασί και ύστερα βρει τον άλλο που θα συνεχίσει δικάζεται, ή δε τιμωρία είναι να πιει άλλο ένα ποτήρι, με το οποίο θα βρει, κανονικά το συνεχιστή. Αυτό ισχύει για όλους που θα πιουν το κουπάρι. Εκείνον που θα βρει, σ’ εκείνον που θα δώσει το κουπάρι, όπως λέμε, δεν είναι ο οποιοσδήποτε. Πρέπει να μην είναι από το σόι του αλλά από το σόι της γυναίκας του ή της μάνας του ή ένα σεβαστό πρόσωπο ανάλογα με την περίπτωση. Το πιάτο με το κουπάρι πηγαίνει τώρα στο δεύτερο. Αλλά στο μεταξύ εκείνος που το διάταξε έχει αρχίσει το πρώτο τραπεζιτικό τραγούδι, που είναι κατάλληλο για την περίσταση. Σαν τελειώσει το τραγούδι, σηκώνεται ο δεύτερος, γεμίζει το ποτήρι κρασί, χαιρετά με χειραψία αυτόν που του το ’δωσε, τον ευχαριστεί για την τιμή που του ’κανε να τον βρει πρώτο. Όρθιος πάντοτε και κρατώντας το πιάτο με το κουπάρι αρχίζει την πρόποση λέγοντας: -«Ο αγαπητός συγγενής μας υποχρέωσε να πιούμε αυτό το κουπαράκι εις υγείαν του... . Το πίνω στην υγεία του και του εύχομαι...» λέγει ευχές για το γεγονός που γίνεται το τραπέζι και για όλους. Πίνει το μισό ποτήρι βρίσκει άλλον και κάθεται.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο γυρίζει το κουπάρι από τον έναν στον άλλο και φτάνει στο τιμώμενο πρόσωπο που το πίνει τελευταίος. Το πρώτο κουπάρι στα μεγάλα τραπέζια, γάμους, βαφτίσια κτλ. διαρκεί μία περίπου ώρα, τα επόμενα λιγότερη ώρα. Στο διάστημα που γυρίζει το κουπάρι τρώνε, πίνουν γεμάτα ποτήρια κρασί γειά σου, γειά μου και το ένα τραγούδι διαδέχεται το άλλο. Έρχεται η σειρά του τιμώμενου προσώπου να χαιρετήσει το κουπάρι. Γίνεται ησυχία, σηκώνεται όρθιος, χαιρετά με χειραψία αυτόν που του το ’δωσε, γεμίζει κρασί το ποτήρι και αρχίζει την πρόποση - «Ο αγαπητός μας... σας υποχρέωσε όλους και ήπιατε ένα κουπάρι στην υγειά μου. Σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε και για τα καλά σας λόγια. Μου ηύρατε πολλές καλοσύνες και προτερήματα και αρχίζω να το παίρνω απάνω μου. Ας είστε καλά. Πίνω κι εγώ με τη σειρά μου το κουπάρι στην υγεία όλων σας και σας εύχομαι…». Έπινε όλο το κρασί γιατί δεν υπήρχε άλλος να βρει και καθόταν. Γέλια, χειροκροτήματα, τσιγκρίσματα ποτηριών ακολουθούν.
Πέρνουν όλοι μεζέ, πίνουν λίγο-λίγο κρασί, κουβεντιάζουν λίγο για να ξανασάνουν από τα τραγούδια και την κρασοπιοτούρα και έτσι σιγά-σιγά έρχεται η σειρά του δεύτερου κουπαριού. Ο ίδιος τώρα, το τιμώμενο κάθε φορά πρόσωπο, ήταν υποχρεωμένος να διατάξει και δεύτερο κουπάρι. Κι αυτό γίνεται με την ίδια σειρά και τάξη όπως το πρώτο και έτσι φτάνει η σειρά του τρίτου, τέταρτου κτλ. Στην περίπτωση που θέλουν να τιμήσουν πολλά πρόσωπα 8-10 και η ώρα φυσικά δεν επαρκεί, βάζουν στο πιάτο δύο και τρία ποτήρια και τα πίνουν το ένα κατόπιν του άλλου στην υγεία των προσώπων αυτών. Αποφεύγουν, όμως, τα πολλά ποτήρια, γιατί θα μεθύσει ο κόσμος, γίνεται φασαρία και διαλύεται γρήγορα το τραπέζι. Όταν η ώρα περνά και πρέπει να διαλυθεί το τραπέζι, εκείνος που είχε το κουπάρι δεν διατάζει άλλο για πρόσωπο, αλλά για τη διάλυση. Το κουπάρι της διάλυσης το πίνουν όλοι μαζί, τσιγκρίζοντας τα ποτήρια και κατόπιν λίγοι-λίγοι αποχωρούν. Αυτά με το ωραίο έθιμο του κουπαριού και τους κανόνες του, το οποίο διατηρείται κυρίως στα χωριά της Τριφυλίας και της Ολυμπίας.
Πηγές: Βιβλίο του γιατρού Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Μνήμες από το χωριό Αυλώνα-Μεσσηνίας.
