Δύο ώρες αργότερα ο Χ. Κίσινγκερ συνομιλώντας με τον μαθητή του, Τούρκο πρωθυπουργό, Μπουλέντ Ετσεβίτ, -φαίνεται να- ενδιαφερόταν να εξασφαλίσει δήλωσή του για μείωση των Τουρκικών δυνάμεων στο νησί, χωρίς να το καταφέρει, καθώς ο Τούρκος πρωθυπουργός κρατώντας καθυστέρηση και ενώ ο «Αττίλας» ήταν σε εξέλιξη, δήλωσε πως τέτοια προοπτική μπορεί να εξεταστεί «μόλις επιτευχθεί μια οριστική διευθέτηση και επιτευχθεί εύλογη ασφάλεια στο νησί», ενώ τώρα «θα ήταν πολύ δύσκολο για εμάς να δεσμευτούμε για μείωση δυνάμεων, καθώς περιοριζόμαστε από τη συμφωνία της Γενεύης».
Το πρωί της επόμενης ημέρας -20 Αυγούστου- ο Αμερικανός πρόεδρος Φορντ σε σύσκεψη στον Λευκό Οίκο (και έχοντας μια μεγαλύτερη εικόνα των εξελίξεων) εξέφραζε την εκτίμηση ότι η, συζητούμενη τότε, «διακοπή της βοήθειας δεν θα είχε επηρεάσει τη μάχη και θα εξανάγκαζε τους Τούρκους να κινηθούν είτε προς τη Σοβιετική Ένωση είτε προς ένα καθεστώς τύπου Καντάφι», ενώ αντίστοιχα «οι ελληνικές διαθέσεις δείχνουν να έχουν ηρεμήσει και ο Κληρίδης είναι πρόθυμος να διαπραγματευτεί χωρίς αυστηρές προϋποθέσεις». Αναφερόμενος δε στον ρόλο της Ελληνικής ομογένειας είπε πως οι σχέσεις του «ήταν πάντα άριστες, έστω κι αν δεν με σκέφτονται τόσο πολύ αυτή τη στιγμή, αλλά νομίζω ότι θα έρθουν όπως εξελίσσονται τα πράγματα». Κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση των Αμερικανικών θέσεων για το θέμα εκείνες τις κρίσιμες μέρες, φαίνεται να έχει ο διευθυντής του Γραφείου Πληροφοριών και Ερευνας Hyland, σε υπόμνημα του οποίου προς τον επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 21 Αυγούστου αναφέρεται ότι «…ο πιο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι οι Τούρκοι, με την όρεξη που τους έχει ανοίξει η επιτυχία, θα μπουν στον πειρασμό να επιβάλουν μια «τελική λύση» όλων των προβλημάτων τους με την Ελλάδα». Πρότεινε δε πως οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να προτείνουν στην Αγκυρα, ως μια χειρονομία καλής θέλησης, «να αραιώσουν τις δυνάμεις τους στο νησί» και στην Αθήνα, να διαβεβαιώσουν, ότι «υπάρχει μια βάση διαπραγμάτευσης μιας εδαφικής διευθέτησης που θα ενσωματωθεί στη συνέχεια σε κάποιο νέο συνταγματικό πλαίσιο»… Τα παραπάνω στοιχεία-ντοκουμέντα περιλαμβάνονται στο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού, που παρουσιάζει η «ΕτΔ» σε μετάφραση του γραφείου της Λαρισαίας εκπαιδευτικού Φανής Καράτζου. Αναλυτικά:
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΠΡΕΣΒΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Απομαγνητοφώνηση της τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ του υπ. Εξωτερικών Kissinger και του ασκούντα καθήκοντα Προέδρου Κληρίδη 19 Αυγούστου 1974, 8:21 π.μ.
K (Κληρίδης): Λυπάμαι τρομερά, Εξοχότατε, που η πρώτη μας συνομιλία πρέπει να γίνει κάτω από τέτοιες συνθήκες, και υπήρξε επίθεση στην Πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Κ: Ναι, το ξέρω.
K (Κληρίδης): Και ο Rodger Davies έχασε τη ζωή του.
Κ: Το ξέρω.
K (Κληρίδης): {...} Λυπάμαι γιατί όχι μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχασαν έναν Πρέσβη, αλλά έχασα έναν πολύτιμο φίλο.
Κ: Λοιπόν, κύριε Πρόεδρε, καταλαβαίνουμε ότι αυτό ήταν εκτός ελέγχου σας και έχετε πολύ δίκιο, ο Rodger Davies ήταν φίλος και οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν τον εαυτό τους φίλο σας και αυτού που προσπαθείτε να κάνετε.
K (Κληρίδης): {...}. Μπήκα στην Πρεσβεία υπό πυρά και έβγαλα έξω…
Κ: {...} Και γι’ αυτό ζητάμε από όλους τους υπεύθυνους Έλληνες ηγέτες να σταματήσουν την αντιαμερικανική αναταραχή, διαφορετικά θα αποσυρθούμε εντελώς από τις διαπραγματεύσεις και θα το αφήσουμε να διευθετηθεί απευθείας μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων.
{...}
K (Κληρίδης): {...} Σήμερα είχα μια συνέντευξη Τύπου για όλα όσα συνέβησαν και δήλωσα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ασκήσει μεγάλη πίεση για να αποτρέψουν την επίθεση του Τουρκικού Στρατού.
Κ: Ακριβώς.
K (Κληρίδης): Και θα συνεχίσω να επιφέρω ό,τι μπορώ για να αποτρέψω τυχόν αντιαμερικανικά αισθήματα ή οποιεσδήποτε αντιαμερικανικές διαδηλώσεις στην Κύπρο.
Κ: {...} Αλλά δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό υπό την πίεση του αντιαμερικανισμού.
K (Κληρίδης): {...}
Κ: Λοιπόν, κύριε Πρόεδρε, κανείς δεν μπορεί να σας κατηγορήσει για αυτή τη φρικτή τραγωδία. Και σας έχουμε στηρίξει από την αρχή και θα συνεχίσουμε να σας στηρίζουμε.
K (Κληρίδης): {...}
Κ: Αλλά υπάρχουν ορισμένες πραγματικότητες που πρέπει, επίσης, να λάβετε υπόψην τις οποίες σας εξέθεσα.
{...}
K (Κληρίδης): {...} Θα συνεχίσω να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ για να εργαστούμε μαζί για μια λογική λύση του Κυπριακού προβλήματος.
Κ: {...}. Και κύριε Πρόεδρε θα κάνουμε το ίδιο και μπορεί να στείλω αντικαταστάτη την επομένη ή σε δύο μέρες για να έχουμε έναν ανώτερο διπλωμάτη επί τόπου.
{...}
K (Κληρίδης): Αντιλαμβάνομαι πλήρως και να είστε σίγουροι ότι θα κάνω τα πάντα, ακόμη και δημόσια, για να αποτρέψω κάθε αντιαμερικανισμό στην Κύπρο.
Κ: {...}
K (Κληρίδης): Ανυπομονώ για τη συνάντησή μας στην Αμερική.
Κ: Και μπορείς να βασιστείς σε μένα ως φίλο.
K (Κληρίδης): Λοιπόν, μπορείς να υπολογίσεις ότι στην Κύπρο έχεις και φίλο και θαυμαστή.
{...}
ΑΔΥΝΑΤΗ ΤΩΡΑ ΜΙΑ ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΓΙΑ ΜΕΙΩΣΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Απομαγνητοφώνηση της τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ του υπ. Εξωτερικών Kissinger και του Τούρκου πρωθυπουργού Ecevit
19 Αυγούστου 1974, 10:15 π.μ.
{...}
Κ: {...} Θα ήθελα να πω ότι είμαστε υπέρ μιας άμεσης διαπραγμάτευσης στην οποία είμαστε υπέρ της μείωσης των τουρκικών δυνάμεων στο νησί και μας έχουν διαβεβαιώσει οι Τούρκοι γι’ αυτό. {...} Τι νομίζετε;
Ε: {...} Θα κάνετε μια ισχυρή δήλωση…
Κ: Αυτό που θα έλεγα στη δήλωσή μου είναι, εδώ είναι ό,τι κάναμε.
Ε: {...}
Κ: {...} η Τουρκία θα πρέπει να δείξει ευελιξία σε σχέση με τα εδάφη που κατέχει τώρα {...}
Ε: {...} Γίνονται διαπραγματεύσεις ώστε να επιτευχθεί μια οριστική διευθέτηση άμεσα ή χωρίς καθυστέρηση, ώστε να αναμένεται από τους Τούρκους να αρχίσουν να μειώνουν τις δυνάμεις τους.
Κ: Μπορώ να πω ότι με διαβεβαίωσε ο Τούρκος πρωθυπουργός ότι θα ήταν έτοιμος να το εξετάσει;
Ε: Μόλις επιτευχθεί μια οριστική διευθέτηση και επιτευχθεί εύλογη ασφάλεια στο νησί, αυτή είναι μια μεγάλη - φρικαλεότητα - βρεθήκαμε σκοτωμένοι. Θα ήταν πολύ δύσκολο για εμάς να δεσμευτούμε για μείωση δυνάμεων. Περιοριζόμαστε από τη συμφωνία της Γενεύης - ότι οι Τούρκοι δεσμεύονται σε αυτήν.
Κ: {...}
{...}
Ε: Να σας συναντήσω στο State Department ή στον Λευκό Οίκο;
Κ: Στο State Department.
Ε: {...}
Κ: Η δήλωση που κάνω θα έχει την υποστήριξη του Προέδρου Ford και σκοπός της είναι να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις.
{...}
ΘΑ ΗΤΑΝ ΛΥΣΗ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΩΝ
Υπόμνημα Συνομιλίας
Washington, 20 Αυγούστου 1974, 8:30 π.μ.
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
1. Πρόεδρος Ford
2. Δικομματική Ηγεσία του Κογκρέσου
3. Henry A. Kissinger, υπουργός Εξωτερικών και Βοηθός του Προέδρου για θέματα Εθνικής Ασφάλειας
4. Υποστράτηγος Brent Scowcroft, αναπληρωτής βοηθός του Προέδρου για Υποθέσεις Εθνικής Ασφάλειας
Πρόεδρος: Είναι σημαντικό να έχουμε συνέχεια.
{...}
Το 1960 δημιουργήθηκε το Σύνταγμα. Το 1964 ο Μακάριος την ανέτρεψε. {...} Η ανατροπή του Μακαρίου και το ότι η Χούντα δεν ήταν δημοφιλής έδωσαν στους Τούρκους την ευκαιρία να επανορθώσουν την κατάσταση. {...} Προσπαθήσαμε να αποτρέψουμε τη διεθνοποίηση της κρίσης και να προλάβουμε την αλλαγή της συνταγματικής κυβέρνησης στην Κύπρο {...} ώστε να μη μοιάζουμε σαν να είμαστε οι αστυνομικοί για κάθε εμφύλιο.
Ο Κληρίδης πιστεύουμε ότι είναι καλός άνθρωπος.
{...} Φοβόταν μην τον πιάσουν ανάμεσα στην αριστερά και στη δεξιά. {...}
Η λύση ήταν η μεγαλύτερη αυτονομία των Τουρκοκυπρίων και η αποκατάσταση του Συντάγματος του 1960. Όμως οι διαπραγματεύσεις σταμάτησαν.
Οι Τούρκοι τότε επιτέθηκαν και τώρα κατέχουν το 55 τοις εκατό {...}
{...}
Η διακοπή της βοήθειας δεν θα είχε επηρεάσει τη μάχη και θα εξανάγκαζε τους Τούρκους είτε προς τη Σοβιετική Ένωση είτε προς ένα καθεστώς τύπου Καντάφι. {...}
Η αντίδραση στη δήλωσή μας ήταν θετική. Οι ελληνικές διαθέσεις δείχνουν να έχουν ηρεμήσει. Ο Κληρίδης έδωσε μια καλή δήλωση-είναι πρόθυμος να διαπραγματευτεί χωρίς αυστηρές προϋποθέσεις. {...}
{...} Ένας πόλεμος σταμάτησε. οι Τούρκοι θα εγκαταλείψουν μερικά από τα οφέλη τους και οι Τούρκοι θα μειώσουν κάποιες δυνάμεις τους.
{...} Δεν μπορούσαν να πάνε στον πόλεμο και έτσι μας εναντιώθηκαν λίγο.
Πρόεδρος: Aπεμπολήσαμε το χρέος μας. Η θέση μας είναι η σωστή. Δεν μπορούμε να επέμβουμε σε κάθε θερμή επιχείρηση. Δουλεύαμε με όλα τα κόμματα.
{...}
Οι σχέσεις μου με την ομογένεια ήταν πάντα άριστες. Δεν με σκέφτονται τόσο πολύ αυτή τη στιγμή, αλλά νομίζω ότι θα έρθουν όπως εξελίσσονται τα πράγματα.
Kissinger: Ακόμα και οι Έλληνες θα δουν τελικά ότι ήταν η επιρροή μας που συνέβαλε στην τουρκική μετριοπάθεια.
ΤΟ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ ΣΕ ΑΝΤΙΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ
Υπόμνημα από τον Διευθυντή του Γραφείου Πληροφοριών και Έρευνας (Hyland) προς τον υπουργό Εξωτερικών Kissinger
Washington, 21 Αυγούστου 1974. ( ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ)
{...} Το να ζητάς από τον Καραμανλή και τον Κληρίδη να αποδεχθούν, έστω και κατ’ αρχήν, την πολιτική διχοτόμηση του νησιού, δεν διαφέρει πραγματικά από το να τους ζητάς να αποδεχτούν τη γραμμή Ατίλλα, η οποία ισχυρίζονται ότι δεν μπορεί καν να αποτελέσει τη βάση για διαπραγμάτευση.
{...}
Το status quo είναι επικίνδυνο: (1) Θα διασφαλίσει τη μετατόπιση του Καραμανλή σε μια μόνιμη αντιαμερικανική στάση του τύπου Ch. de Gaulle. (2) Κινδυνεύει με επανάληψη της τουρκικής στρατιωτικής δράσης, ενόψει του ελληνικού λιθοβολισμού και της κυπριακής τρομοκρατίας. (3) {...}
{...}
Ελλάδα
1. -Ούτε ο Καραμανλής ούτε ο Κληρίδης αντέχουν να χάσουν την αξιοπιστία τους συναινώντας στην τουρκική κατάκτηση, ακόμη κι αν ιδιωτικά παραδεχτούν ότι πρόκειται για μια σκληρή πραγματικότητα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί τελικά.
2. -Η θέση του Καραμανλή πρέπει να είναι ισχυρότερη τώρα από ό,τι πριν από δύο μέρες γιατί έχει φτάσει σε κάποιο τρόπο ζωής (modus vivendi) με τον στρατό. Οποιαδήποτε συμφωνία έχει κάνει με τον στρατό πρέπει να αγγίζει το ζήτημα του πώς να χειριστεί τον Παπανδρέου* {...}
3. -Ωστόσο, ο Καραμανλής δεν μπορεί να εγγυηθεί στρατιωτική υποστήριξη εάν κάνει παραχωρήσεις στους Τούρκους. Η ελπίδα του να παραμείνει στην εξουσία στηρίζεται σε μια εθνικιστική θέση που ικανοποιεί τον στρατό και εκτονώνει την αριστερά.
4. -{...} Η Γαλλία είναι η πιο εκλογικευμένη πηγή και πολιτικά αυτό θα ενισχύσει την προθυμία του Καραμανλή να παίξει τον γαλλικό ρόλο στο ΝΑΤΟ.
Τουρκία
* -Δεν υπάρχουν ηθικές, διπλωματικές-πολιτικές πιέσεις που θα αναγκάσουν τον Ecevit να εγκαταλείψει ξαφνικά τα οφέλη που έχουν πετύχει οι Τούρκοι.
* -Πράγματι, ο πιο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι οι Τούρκοι, με την όρεξη που τους έχει ανοίξει η επιτυχία, θα μπουν στον πειρασμό να επιβάλουν μια «τελική λύση» όλων των προβλημάτων τους με την Ελλάδα. {...}
* -Σε κάθε περίπτωση, η συζήτηση για σημαντικές μειώσεις στρατευμάτων ή εδαφικές παραχωρήσεις είναι απλώς πιο τουρκική πλύση ματιών. Ο τουρκικός στρατός, σύμφωνα με τελευταίες αναφορές, σκάβει για τον «χειμώνα». Σχεδιάζει κάποιες πολύ μικρές αναλήψεις για να προσαρμόσει τις γραμμές, αλλά όχι σημαντικές αναλήψεις πριν από την επόμενη άνοιξη. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις «σκουπίσματος» θα ξεκινήσουν στις 21 Αυγούστου (Τετάρτη) - και αυτό θα εγείρει νέες κατηγορίες για κατάρρευση της εκεχειρίας.
* -Οι Τούρκοι ακόμη δεν έχουν εγκαταλείψει την επιλογή νέων επιχειρήσεων στην Κύπρο, όπως υπαινίσσεται ο Ecevit {...}
{...}
Το ερώτημα είναι πώς;
1. Μπορεί να γίνει υπόθεση παράκαμψης τόσο της Αθήνας όσο και της Άγκυρας και να χρησιμοποιηθούν ο Κληρίδης και ο Denktash ως οχήματα για την έναρξη της διαδικασίας.
-{...}
2. {...}
* -{...}
* -Μια πιθανότητα που αξίζει να σκεφτούμε είναι αν θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτήν τη σφήνα για να προτείνουμε μια διαφοροποίηση μεταξύ της ζώνης που κατέλαβαν οι Τούρκοι κατά την έναρξη των συνομιλιών της Γενεύης στις 9 Αυγούστου -στην οποία ο Καραμανλής απαιτεί την επιστροφή των Τούρκων- και της σημερινής γραμμής του Αττίλα. {...} Αυτό θα αναγνώριζε τουλάχιστον την κατάσταση του Καραμανλή.
* -{...}
3. {...}
Συνοπτικά, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να υιοθετήσουν το ακόλουθο σενάριο:
1. {...}
2. Να προταθεί στους Τούρκους ότι ως χειρονομία καλής θέλησης, συμφωνούν να «αραιώσουν» τις δυνάμεις τους στην περιοχή μεταξύ της παρούσας γραμμής και του θύλακα της 9ης Αυγούστου αφήνοντας μάλλον διφορούμενους τους πραγματικούς όρους των αριθμών κ.λπ.
Σε αυτή τη βάση, θα μπορούσαμε να προτείνουμε στον Καραμανλή ότι η θέση του έχει τουλάχιστον αποτυπωθεί και ότι υπάρχει μια βάση διαπραγμάτευσης μιας εδαφικής διευθέτησης που θα ενσωματωθεί στη συνέχεια σε κάποιο νέο συνταγματικό πλαίσιο, το τελευταίο μάλλον και όχι το πρώτο βήμα.
{...}
(Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63602-en/,
https://lygeros.org/63603-en/,
https://lygeros.org/63608-en/, συντεταγμένου στην αγγλική γλώσσα, η επαρκής γνώση της οποίας βεβαιώνεται σύμφωνα με το άρθρο 36 παρ.2 στοιχ. β) και γ) του Κώδικα Δικηγόρων).
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
