Σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του, ίσως χρειαστεί να συσταθεί άλλη μια Εθνική Επιτροπή και πάει λέγοντας…
Δυστυχώς, όμως, το φαινόμενο συνεχίζει να εξαπλώνεται αχρηστεύοντας σημαντικές εκτάσεις γης με μη αντιστρέψιμες επιπτώσεις στον ΠΤΓ. Ποια μέτρα, όμως, θα έπρεπε να ληφθούν, ώστε να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο; Σε ό,τι αφορά τη φυσική της εξέλιξη, η αντιμετώπιση της ερημοποίησης επιδιώκεται μέσω των γενικών μέτρων που εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση της Κ.Α., που στοχεύουν στην κλιματική ουδετερότητα, δηλαδή στις μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και τη μείωση της συγκέντρωσης αυτού στην ατμόσφαιρα. Συγκεκριμένα, όμως, για τον ΠΤΓ και ιδιαίτερα για τη χώρα μας, τα μέτρα που μπορούν να φέρουν άμεσα αποτελέσματα αφορούν τη γεωργική δραστηριότητα, η οποία ευνοεί την ερημοποίηση, μέσω τριών διεργασιών, οι οποίες σύμφωνα με το ΕΣΔ είναι: α) η διάβρωση των εδαφών, β) η εξάντληση των υδάτινων αποθεμάτων και γ) η αλάτωση των εδαφών. Δυστυχώς, με τον τρόπο που ασκείται η γεωργία σε μεγάλο βαθμό ευνοεί και τις τρεις αυτές διεργασίες. Ενδεικτικά, δεν λαμβάνονται αντιδιαβρωτικά μέτρα στα επικλινή εδάφη, γίνεται υπεράντληση υδροφορέων, με αποτέλεσμα και τα υδατικά αποθέματα να μειώνονται, αλλά και η ποιότητά τους συνεχώς να υποβαθμίζεται. Παράλληλα, είναι κανόνας πλέον η αλλαγή χρήσης πολύτιμων γεωργικών γαιών, όπως συμβαίνει με την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων. Υπάρχουν, λοιπόν, αρκετά περιθώρια βελτίωσης της γεωργικής πρακτικής που μπορούν να συμβάλλουν στην ανάσχεση της ερημοποίησης. Τα μέτρα αυτά, σύμφωνα με το ΕΣΔ, είναι:
α) Τεχνικά μέτρα, που σχετίζονται με την ανάπτυξη δικτύων άρδευσης, την αφαλάτωση εδαφών και την εφαρμογή αντιδιαβρωτικών έργων. Σημαντικό πρόβλημα δημιουργείται από την εγκατάλειψη αγρών σε επικλινείς επιφάνειες λόγω μικρού εισοδήματος από την ξηρική καλλιέργεια που κατά κανόνα ήταν σιτηρά ή αμπελώνες. Εάν υπάρχει πραγματική βούληση να αντιμετωπισθεί η ερημοποίηση, η συνέχιση της γεωργικής δραστηριότητας σε τέτοιες περιοχές πρέπει να υποστηρίζεται οικονομικά σε ικανοποιητικό βαθμό από την Πολιτεία μέσω πολιτικών που σχετίζονται με την Κοινή Αγροτική Πολιτική.
β) Θεσμικά μέτρα, που σχετίζονται με τον σχεδιασμό χρήσεων γης, που δεν έγινε ποτέ στην Ελλάδα. Ενώ πολύ συχνά ακούμε την ανάγκη για αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, ποτέ δεν είδαμε να γίνεται συζήτηση για το πώς πρέπει αυτή να γίνει. Κατά την άποψή μας ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ, ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ ΤΟΥ ΠΤΓ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΣΗΜΕΡΙΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ (η υπογράμμιση δική μας).
γ) Συμβουλευτικά μέτρα, που αφορούν την ενημέρωση των αγροτών μέσω των αρμόδιων υπηρεσιών για τη σημασία και την ανάγκη υλοποίησης των μέτρων για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης. ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ, ΟΜΩΣ, ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΜΕ ΤΕΤΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ; Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΟΧΙ ΚΑΤΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ (η υπογράμμιση δική μας).
Όλα τα μέτρα που αναφέρθηκαν στοχεύουν στη διατήρηση ικανού βάθους στα καλλιεργούμενα εδάφη, στη διατήρηση επαρκούς εδαφικής υγρασίας και στην προστασία τους από χημική υποβάθμιση. Στο ΕΣΔ περιγράφονται λεπτομερώς όλα τα αναφερθέντα μέτρα που θα έπρεπε να εφαρμόζονται με αποτελεσματικό τρόπο. Το γενικό πλαίσιο προσφέρεται από την ΚΑΠ, η οποία πολλές φορές δεν εξασφαλίζει την αειφορική διαχείριση της γης και αυτό πρέπει να διορθώνεται από κατάλληλες παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο. Σημειώνεται, επίσης, ότι πολλές φορές τα μέτρα καταπολέμησης της ερημοποίησης οδηγούν σε απώλεια εισοδήματος και την απροθυμία εφαρμογής τους από τους παραγωγούς. Αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται από την Πολιτεία με κατάλληλη υποστήριξη. Επίσης, είναι αυτονόητο ότι τα μέτρα αυτά δεν μπορεί να εφαρμόζονται οριζόντια σε ολόκληρη τη χώρα, αλλά πρέπει να προσαρμόζονται κατάλληλα μέσω τοπικών μελετών, που θα λαμβάνουν υπόψη τους με έμφαση και τους κοινωνικούς παράγοντες για να επιτυγχάνεται ευρεία αποδοχή των μέτρων. Τέλος, στην αντιμετώπιση φυσικών φαινομένων, όπως η ερημοποίηση, είναι τελείως απαραίτητη η διεξαγωγή παράλληλα κατάλληλης αγροτικής έρευνας, η οποία δυστυχώς στη χώρα μας είναι τελείως υποβαθμισμένη, όπως θα περιγράψουμε σε άλλο μας σημείωμα.
Ανακεφαλαιώνοντας, στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης που προκαλείται από τη γεωργική δραστηριότητα υπάρχουν μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης πολιτικών και εφαρμογής μέτρων που μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση του φαινομένου της ερημοποίησης. Το μεγάλο, όμως, πρόβλημα είναι η συνειδητοποίηση από τους αρμόδιους και το πολιτικό σύστημα των κινδύνων που δημιουργεί η ερημοποίηση και η απόφαση να ασχοληθούν σοβαρά με το πρόβλημα. Η κοινωνία και ιδιαίτερα οι αγρότες έχουν πρωτεύοντα ρόλο στον αγώνα για την αφύπνιση του πολιτικού συστήματος στο εθνικής σημασίας αυτό ζήτημα.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
