Ο Louis Dupre
περιγράφει τη Λάρισα του 1819
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Τον Απρίλιο του 1819 επισκέφθηκε τη Λάρισα ο Γάλλος ζωγράφος Louis Dupre, συνοδεύοντας τρεις νεαρούς φιλότεχνους Άγγλους, τους Hyett, Hay και Vivian, οι οποίοι επιχειρούσαν την περίοδο εκείνη ένα μεγάλο ταξίδι με προορισμό την Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη και ήθελαν μαζί τους κάποιον εικαστικό καλλιτέχνη, ο οποίος να αποτυπώσει σε σχέδια τοπία από το οδοιπορικό τους.
Ο Louis Dupre γεννήθηκε το 1789, μέσα στη δίνη της γαλλικής επαναστάσεως και από νεαρή ηλικία έδωσε δείγματα του σπουδαίου ταλέντου του στη ζωγραφική. Αργότερα είχε τη σπάνια ευκαιρία να εργασθεί κοντά στον περίφημο Γάλλο ζωγράφο Jacques-Louis David. Ο έντονος φιλελληνισμός που επικρατούσε στις αρχές του 19ου αιώνα στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης τον είχε επηρεάσει τόσο πολύ, ώστε προσπαθούσε να βρει τρόπο να πραγματοποιήσει ένα προσκύνημα στην Ελλάδα. Η ευκαιρία αυτή του δόθηκε σύντομα. Η ομάδα των Άγγλων με τον Dupre και τη συνοδεία τους ξεκίνησε στις 8 Μαρτίου 1819 από τη Ρώμη με πρώτο σταθμό την Κέρκυρα, απ’ όπου ξεκίνησε το ταξίδι τους προς την Ανατολή, το οποίο διήρκησε πάνω από έξη μήνες. Η διαδρομή τους μετά την Κέρκυρα συνεχίσθηκε στο Βουθρωτό της Βορείου Ηπείρου, όπου συνάντησαν τον Αλή πασά, έφθασαν στα Ιωάννινα, προχώρησαν προς τη Θεσσαλία, με κύριους σταθμούς τα Μετέωρα, τον Τύρναβο, τα Τέμπη, τα Αμπελάκια και τη Λάρισα και δια μέσου της Ρούμελης έφθασαν στις 15 Απριλίου στην Αθήνα, όπου έμειναν σχεδόν δύο μήνες. Επόμενος σταθμός ήταν η Κωνσταντινούπολη προς την οποία ταξίδεψαν ακτοπλοϊκώς. Εκεί ο Dupre παρέμεινε τρεις περίπου μήνες και στις 9 Σεπτεμβρίου του 1819 τελείωσε το ταξίδι στην Ανατολή με την αναχώρησή του για τη Βιέννη, αφού προηγουμένως επισκέφθηκε τη Βουλγαρία και την Ρουμανία. Το περιηγητικό κείμενό του φθάνει στο τέλος στις 18 Απριλίου του 1820, όταν επέστρεψε στη Ρώμη απ’ όπου είχε ξεκινήσει.
Η έκδοση του οδοιπορικού του(1) γινόταν σταδιακά σε τεύχη, τα οποία κυκλοφορούσαν κατά αραιά χρονικά διαστήματα. Ξεκίνησε το 1825 και ολοκληρώθηκε δέκα χρόνια αργότερα, περί το 1835. Ο αργός τρόπος έκδοσης, το υπερβολικά μεγάλο σχήμα του σε λυτές σελίδες, και ο πρόωρος θάνατος του ζωγράφου-συγγραφέα, είχαν σαν αποτέλεσμα το πολύτιμο αυτό έργο να παραμείνει στη χώρα μας άγνωστο στους περισσότερους. Αποτελείται από VI + 52 σελίδες κείμενο και 41 σπουδαίες ολοσέλιδες χρωμολιθογραφίες. Επί πλέον εντός κειμένου περιέχονται και 12 χαρακτικά. Το μέγεθος κάθε σελίδας είναι διαστάσεων 63,5 εκ. ύψος και 47,5 εκ. πλάτος, δεν είναι δεμένες και περιέχονται λυτές σε κασετίνα του ίδιου μεγέθους.
Ο Dupre πέθανε το 1837, σχετικά νέος, σε ηλικία μόλις 48 ετών, έπειτα από μια οδυνηρή αρρώστια και κηδεύτηκε στην εκκλησία του αγίου Σουλπικίου στο Παρίσι.
Το κείμενο του οδοιπορικού του είναι αρκετά ενδιαφέρον. Περιέγραψε ορισμένα πρόσωπα τα οποία συνάντησε στο ταξίδι του με αρκετή ζωντάνια, κατέγραψε τα ονόματα πολλών ατόμων που γνώρισε στο μακρύ οδοιπορικό του, οι ημερολογιακές πληροφορίες του ταξιδιού αποδείχθηκαν ακριβείς, και οι περιγραφές της πολιτικής καταστάσεως που επικρατούσε στην Ελλάδα και ιδίως στην Κωνσταντινούπολη θεωρήθηκαν αντικειμενικές. Όλα αυτά αποτελούν πολύτιμα ιστορικά στοιχεία για τους ερευνητές. Εκείνο όμως το οποίο εντυπωσιάζει από το βιβλίο του, το κάνει ξεχωριστό, ασυναγώνιστο και το αναδεικνύει ως το καλύτερα εικονογραφημένο οδοιπορικό που έχει γραφεί για την Ελλάδα, είναι οι 41 χρωμολιθογραφίες του. Αυτές και μόνον αρκούν να τον καθιερώσουν ως τον ζωγράφο της Ελλάδος.
Στη Λάρισα ο Dupre και οι φίλοι του έφθασαν στις 6 Απριλίου του 1919, προερχόμενοι από τον Τύρναβο, όπου έγιναν δεκτοί στο παλάτι του Βελή πασά, γιου του περιβόητου Αλή πασά των Ιωαννίνων. Συζήτησαν ζωηρά μαζί του, χωρίς να λείψουν οι αντιπαραθέσεις και προσπάθησε να τους εντυπωσιάσει με την ευρυμάθειά του. Στην πόλη μας δεν έμειναν για πολύ και οι εντυπώσεις του είναι επιεικώς οδυνηρές, καθώς τις συγκρίνει με τα προτερήματα της Λάρισας τα οποία κατέγραψε ο ομοεθνής του Fr. Pouqueville που είχε επισκεφθεί την πόλη γύρω στα 1912. Ας παρακολουθήσουμε το κομμάτι του οδοιπορικού του που αφορά τη Λάρισα, σε ωραία μετάφραση της καλής φίλης Χριστίνας Πολέζε(2):
«Στις 6 του μηνός είχα την ευκαιρία να ζωγραφίσω, πριν την αναχώρησή μου από τον Τύρναβο, τον αγά που μας είχε συνοδεύσει στην εκδρομή μας στα Τέμπη. Ανεβήκαμε στα άλογά μας στις 8 η ώρα και πριν τις 10 ήμασταν στη Λάρισα. Πλησιάζοντας στα περίχωρα ξαναβρήκαμε τον Πηνειό, του οποίου οι όχθες περιστοιχίζονται σ’ αυτό το σημείο από λεύκες και πλατάνια. Η δροσιά της εξωτερικής εικόνας, έρχεται σε αντίθεση με τους στενούς και βρώμικους δρόμους στο εσωτερικό. Αυτή η πόλη, γνωστή από την αρχαιότητα και φημισμένη ήδη από την σύγκρισή της μεταξύ των πόλεων της Ελλάδος, πέρασε διαδοχικά από τον ζυγό των Ρωμαίων, των Γότθων, των Βουλγάρων και των Τούρκων. Από την πρώτη της λαμπρότητα διατήρησε μόνον ελάχιστα ενθύμια και ακρωτηριασμένα μνημεία. Στο στάβλο όπου δροσίστηκαν τα άλογά μας υπήρχαν έξη όμορφες κολόνες, εκ των οποίων οι δύο σε χρώμα πορφύρας. Η πόρτα της εισόδου του γειτονικού τζαμιού υποστηριζόταν από μαρμάρινες κολόνες, ανάμεσα στις οποίες παρατήρησα μία σε χρώμα βαθύ πράσινο, υλικό που είναι εξ άλλου γνωστό στη Λάρισα(3). Πήγαμε να επισκεφθούμε ένα αρχαίο θέατρο ή καλύτερα τη θέση όπου είχε κατασκευαστεί(4), όμως δεν είδαμε τον τάφο του Ασκληπιού(5) και δεν θελήσαμε να αγοράσουμε κανένα από τα νομίσματα που μας πρόσφεραν σε πολλές συνοικίες, σε τιμή πολύ κατώτερη από την αξία τους.
Ακόμα δεν είχαμε σχηματίσει μια ολοκληρωμένη άποψη για τη βρωμιά της Λάρισας. Σε κάθε μας βήμα συναντούσαμε σωρούς σκουπιδιών και λακκούβες από στάσιμα νερά. Τίποτα δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με αυτή τη βρωμιά, αν δεν υπήρχε η θλιβερή όψη των κατοίκων της. Και «...όμως καμιά πόλη δεν θα ήταν πιο κατάλληλα τοποθετημένη, για να γίνει η διαμονή ενός ευτυχισμένου λαού και το κέντρο ενός εκτεταμένου εμπορίου. Τοποθετημένη η Λάρισα κάτω από τον πιο όμορφο ουρανό της Ευρώπης, δροσισμένη με την αύρα του Ολύμπου, σκιασμένη από το όρος Όσσα, περιβαλλόμενη από λοφίσκους οι οποίοι καλύπτονται από ποικίλες φυτείες, ποτισμένη από τον ποταμό, στον οποίο μερικές εργασίες θα μπορούσαν να τον καταστήσουν πλωτό σε βάρκες, η πρωτεύουσα της Θεσσαλίας θα μπορούσε να πάρει περίοπτη θέση στην Ελλάδα εξ αιτίας της θέσης της και των σχέσεων που θα δημιουργούνταν σ΄ αυτή τη μεγάλη αγορά»(6). Όμως είναι δυνατόν να αισθανόμαστε έκπληξη από αυτή την αθλιότητα και από αυτή την κατάσταση, όταν μαθαίνουμε ότι αρκούσε να σταλεί από κάποιο γενίτσαρο ένα κεντημένο μαντήλι σε κάθε χριστιανό μελλοντικό πατέρα, για να του δηλώσει ότι το νεογέννητο παιδί του γινόταν αυτομάτως ο ραγιάς του;
Φύγαμε από τη Λάρισα προς το μεσημέρι, διασχίζοντας μια εξοχή που διακόπτονταν από ρυάκια. Μετά από τρεις ώρες κάναμε στάση στο χορτάρι, δίπλα σε μια βρύση. Βρισκόμασταν στην πεδιάδα των Φαρσάλων... ».
Επειδή από τη Λάρισα ο Dupre δεν δημοσίευσε κανένα χαρακτικό στο οδοιπορικό του, παραθέτουμε το σπίτι όπου φιλοξενήθηκε στον Τύρναβο, όπως το ζωγράφισε ο ίδιος.
------------------------
(1). Ο πλήρης τίτλος του είναι: Voyage a Athenes et a Constantinople ou collection de Portraits, Vues, et Costumes Grecs et Ottomans, peints d’ apres nature en 1819, lithographies a Paris et colories par Louis Dupre, eleve de Danid, χωρίς χρονολογία έκδοσης.
(2). Να σημειωθεί ότι το έργο του Dupre σε ελληνική μετάφραση δεν έχει κυκλοφορήσει μέχρι σήμερα. Η Χριστίνα Πολέζε το έχει μεταφράσει ολόκληρο, και ο υποφαινόμενος έκανε τον σχολιασμό και τις διορθώσεις, αλλά η πολυδάπανη εκτύπωση των χαρακτικών απέτρεψε την έκδοσή του.
(3). Εδώ αναφέρεται ο Dupre στο τζαμί του Χασάν μπέη και τους κίονες από το περίφημο πράσινο μάρμαρο της Χασάμπαλης που το κοσμούσαν, γι’ αυτό είχε και την ονομασία «πράσινο τζαμί», σε αντιδιαστολή με το μπλε τζαμί της Κωνσταντινούπολης.
(4). Όπως φαίνεται, το 1819 ήταν γνωστή η θέση του αρχαίου θεάτρου, απλώς η επιχωμάτωση η οποία με τα χρόνια συσσωρεύτηκε από πάνω του δεν το καθιστούσε ορατό.
(5). Ο συγγραφέας συγχέει τον Ασκληπιό με τον Ιπποκράτη, του οποίου ο τάφος βρισκόταν στη Λάρισα. Την παρουσία του τάφου του Ιπποκράτη εδώ το αναφέρουν τον 19ο αιώνα και άλλοι περιηγητές.
(6). Pouqueville Francois, Voyage de la Grece, Paris, MDCCCXXVI (=1826).
