Ορθόδοξη Εκκλησία προκειμένου η Ουκρανία, ως ανεξάρτητο έθνος-κράτος, να αποκτήσει τη δική της -μία και ενιαία, «εθνική»- Εκκλησία και να θεραπευθούν τα σχίσματα που άφησε πίσω της η σοβιετική εποχή στη διάρκεια της οποίας τα πάντα ήλεγχε η Ρωσική Εκκλησία (Πατριαρχείο Μόσχας) εξουσιάζοντας (και) εκκλησιαστικώς την Ουκρανία ως δική της μητροπολιτική περιφέρεια, στην οποία είχε παραχωρηθεί ένα είδος (υπό επιτήρηση) αυτονομίας. Για να δούμε... Έπραξε σωστά το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχωρώντας την αυτοκεφαλία ή έχει δίκιο η ρωσική πλευρά (Πρόεδρος Πούτιν, Πατριάρχης Κύριλλος) που πνέει μένεα κατά του Φαναρίου αμφισβητώντας την Πράξη (τον «Τόμο» στην εκκλησιαστική γλώσσα) με την οποία παραχωρήθηκε στην Ουκρανία το δικαίωμα να έχει τη δική της, χωριστή εκκλησιαστική οντότητα/ταυτότητα, όπως συμβαίνει σε άλλες αυτοκέφαλες Εκκλησίες, ως π.χ. της Ελλάδος;
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (1991) και την ανακήρυξη της Ουκρανίας ως (διεθνώς αναγνωρισθέντος) ανεξαρτήτου κράτους (των 45 εκατ. κατοίκων, ως επί το πλείστον ορθοδόξων) άρχισαν στον χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της πολύπαθης αυτής χώρας τα διαλυτικά φαινόμενα και προέκυψε μέγα σχίσμα με ...τρεις Εκκλησίες: Τη μέχρι τότε διοικούσα «Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας» (με Μητροπολίτη από το 1992 έως το 2014 τον Βλαδίμηρο και σήμερα τον Ουνούφριο, αρχιερείς σεβαστούς και γενικώς μετριοπαθείς), το «Πατριαρχείο Κιέβου» (που ιδρύθηκε το 1992 από τον -από Σοβιετικής εποχής- Μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο) και, τέλος, τη (μικρότερη σε αριθμό πιστών) «Αυτοκέφαλη Εκκλησία» (υπό τον Μητροπολίτη Μακάριο, διάδοχο του αποσχισθέντος από τον Φιλάρετο το 1995 μητροπολίτη Μεθοδίου) με ενορίες, κυρίως, στη Δυτική Ουκρανία. Τα χρόνια -οι δεκαετίες- περνούσαν και η σχισματική κατάσταση έμενε αθεράπευτη με την Ορθοδοξία να παραμένει διχασμένη και βαθιά τραυματισμένη με τις συνακόλουθες δυσάρεστες για τον ουκρανικό λαό συνέπειες. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, επιδεικνύοντας τη δέουσα εκκλησιαστική ευθύνη και χωρίς να προβεί σε βεβιασμένες κινήσεις, παρά τις συνεχείς και επανειλημμένες εκκλήσεις που δεχόταν από τους εκπροσώπους του ουκρανικού λαού επί δυόμισι περίπου δεκαετίες, ανέμενε την, ουδέποτε, τελικώς, επιτευχθείσα, διευθέτηση του ζητήματος από την Εκκλησία της Μόσχας.
Το πρόβλημα εντάθηκε με τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία -το 2014- και την αδυναμία της ελεγχομένης από τη Μόσχα Ουκρανικής Εκκλησίας να πάρει θέση υπέρ του Ουκρανικού κράτους. Εκείνη τη χρονιά μετά και την αλλαγή στην πολιτική ηγεσία της χώρας (πτώση του Φιλορώσου προέδρου Γιαννούκοβις και ανάρρηση στην εξουσία φιλοδυτικής Κυβέρνησης) έγινε εμφανής η ανάγκη για αυτοκέφαλη ισχυρή Εκκλησία. Τον Νοέμβριο του 2018 ο τότε πρόεδρος της χώρας Πέτρο Ποροσένκο, έχοντας στα χέρια του απόφαση της Κυβέρνησης, αλλά και του Κοινοβουλίου της χώρας του για ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανικής Εκκλησίας, μετέβη στο Φανάρι ώστε να υπογράψει συμφωνία με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο για να ενισχυθούν οι σχετικές προσπάθειες. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου οι Μητροπολίτες των δύο μη ελεγχομένων από τη Μόσχα προαναφερθεισών Εκκλησιών αποφάσισαν να ενωθούν και να δημιουργήσουν την «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας» επί τη βάσει της κανονικής και πλήρους ανεξαρτησίας, ενώ επικεφαλής της νέας, ενωτικής Εκκλησίας ορίστηκε, ως προκαθήμενος, ο νεοεκλεγείς Μητροπολίτης Κιέβου Επιφάνιος. Ο Τόμος της αυτοκεφαλίας υπογράφηκε τον Ιανουάριο του 2019 στην Κωνσταντινούπολη. Η άσκηση αυτή της προνομίας του Οικουμενικού Πατριάρχη να αποδεχθεί το αίτημα της Κυβέρνησης της ανεξάρτητης και κυρίαρχης Ουκρανίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας της υπήρξε απολύτως σύμφωνη με το κανονικό δίκαιο της Εκκλησίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει την ευθύνη της διαφύλαξης της πανορθόδοξης ενότητας, αποτελεί το συντονιστικό κέντρο και ο Οικουμενικός Πατριάρχης έχει το αποκλειστικό προνόμιο να χορηγεί τη λεγόμενη «Αυτοκεφαλία», δηλαδή τη δυνατότητα μια τοπική Εκκλησία να είναι αυτοδιοικούμενη και να εκλέγει τον προκαθήμενό της. Οι προϋποθέσεις εκχωρήσεως αυτοκεφαλίας σε κάποια τοπική Εκκλησία είναι να συντρέχουν κανονικοί λόγοι και διοικητικές ανάγκες. Ας μην ξεχνούμε ότι όλα τα αυτοκέφαλα των νεοτέρων Πατριαρχείων και λοιπών Αυτοκεφάλων Εκκλησιών (μεταξύ των οποίων και της Ελλάδος, από το 1850) φέρουν την υπογραφή του εκάστοτε Οικουμενικού Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως.
Πέραν τούτων το ιστορικό δεδικασμένο, στον ευρωπαϊκό τουλάχιστον χώρο, προϋποθέτει αυτοκέφαλη Εκκλησία σε ανεξάρτητο κράτος. Και κάτι άλλο... Δεδομένου ότι η χορήγηση της αυτοκεφαλίας είναι κατοχυρωμένο δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ακόμη κι αν το Πατριαρχείο Μόσχας, κατά τα 30 τελευταία χρόνια, θεράπευε το σχίσμα και επέφερε την πολυπόθητη ειρήνη στην Εκκλησία της Ουκρανίας, για την απόδοση του αυτοκεφάλου ή (αυτονόμου) καθεστώτος στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως θα απευθυνόταν. Αυτό είναι το πρωτόθρονο και πρωτεύθυνο - εξ αυτού (του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως) έλαβαν οι φίλοι μας ομόδοξοι Ρώσοι το χριστιανικό βάπτισμα (988), αλλά η Εκκλησία τους το αυτοκέφαλο (1589), καθώς και την πατριαρχική περιωπή (1593). Ας μην ξεχνιόμαστε...
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος
είναι καθηγητής Β’/βάθμιας (ΠΕ01), δρ Εκκλησιαστικής
Ιστορίας του Α.Π.Θ. (xaan@theo.auth.gr).
