ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΛΙΑΚΑΤΑΣ: Η μάχη του Ντολμά (28 Φεβρουαρίου 1826)

Από τον Αθανάσιο Κων. Λιακατά

Με αφορμή την ολοκλήρωση των εορτασμών των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 και θεωρώντας ότι αυτές πρέπει να αποτελέσουν την απαρχή μιας δημιουργικής συνέχειας στο παράθυρό μας προς το μέλλον, παραθέτω λίγα βιογραφικά στοιχεία για

τον Σαρακατσάνο Στρατηγό Γρηγόρη Λιακατά, τον ήρωα της ιστορικής μάχης στο νησάκι Ντολμάς της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, που πραγματοποιήθηκε -σαν σήμερα- στις 28 Φεβρουαρίου του 1826.
Ο Γρηγόρης Λιακατάς γεννήθηκε περίπου το 1799, το πιθανότερο στον Κλεινοβό Ασπροποτάμου όπου και το αρματολίκι του. Ο πατέρας του, Θύμιος Λιακατάς, ήταν από τους πλουσιότερους κτηνοτρόφους του Ασπροποτάμου, ενώ όλα τα αδέρφια του διακρίθηκαν στον Επαναστατικό Αγώνα του ’21.
Ο Λιακατάς δεν ήταν φτωχός, ούτε κυνηγημένος, όπως άλλα παλικάρια της κλεφτουριάς. Το 1814, ο Γρηγόρης σκότωσε στη στάνη του στον Κλεινοβό, έναν κλέφτη, τον οποίο καταδίωκε και ο Αλή πασάς, προσφέροντάς του έτσι μεγάλη υπηρεσία, γι’ αυτό και τον διόρισε αρματολό στον Κλεινοβό και του προξένεψε τη Βαγγελή, κόρη του αρματολού του Ασπροποτάμου Νικόλαου Στουρνάρη.
Το 1816, ο νεαρός τότε Γρηγόρης μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, ενώ τον Ιούλιο του 1821 μαζί με άλλους καπεταναίους ξεκίνησαν την Επανάσταση στην επαρχία του Ασπροποτάμου. Οι επιχειρήσεις των καπεταναίων εντοπίζονταν κυρίως στα ορεινά και είχαν -ως επί το πλείστον- καταδρομικό χαρακτήρα. Ο Λιακατάς επικέντρωνε τις δυνάμεις του στα περάσματα των οθωμανικών στρατευμάτων, παρεμποδίζοντας τη μεταφορά πολεμοφοδίων προς τη Νότια Ελλάδα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η επιτυχία του στην Κρύα Βρύση της Καλαμπάκας, με τις βαριές απώλειες των Οθωμανών και λάφυρα 150 φορτωμένα μουλάρια, φράζοντας έτσι τον δρόμο της Ηπείρου προς τη Θεσσαλία, ή στο Ραδοβίτσι της Άρτας όπου μαζί με τον Νικόλαο Στουρνάρη και τον Ιωάννη Ράγκο χτύπησαν επιτυχώς τον στρατό του Ομέρ πασά.
Το 1822, η κατάσταση χειροτέρεψε για τους Έλληνες αγωνιστές, με τους Τούρκους να καταπνίγουν τις εξεγέρσεις στη Θεσσαλία. Έτσι, προς τα τέλη του 1824, όποτε και η κατάσταση στη Θεσσαλία είχε αλλάξει οριστικά υπέρ των Τούρκων, ο Λιακατάς και ο Στουρνάρης, μέσω των Αγράφων, κατευθύνθηκαν προς στο Μεσολόγγι, όπου τους καλοδέχτηκαν οι δημογέροντες και οι στρατιωτικοί.
Τον Φεβρουάριο του 1825, η προσωρινή Κυβέρνηση προήγαγε τον Λιακατά και από χιλίαρχο του απένειμε το αξίωμα του στρατηγού.
Συνοπτικά, μέχρι τον ηρωικό θάνατό του στη μάχη του Ντολμά, αναφέρονταιμερικά από τα πολλά κατορθώματα τού Γρηγόρη Λιακατά:
Α) Η παράτολμη επιδρομή με τα παλικάρια του τον Αύγουστο του 1824, όταν περνώντας από τα Τζουμέρκα, έφτασε λίγο έξω από τα Ιωάννινα, τρομοκρατώντας τους Οθωμανούς και συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους. Υπακούοντας όμως στις παρακλήσεις των Γιαννιωτών οι οποίοι φοβήθηκαν τα αντίποινα των Οθωμανών -εάν αποτύγχανε η κατάληψη της πόλης από τον Λιακατά- αποχώρησε μαζί με τα παλικάρια του.
Β) Στη 2η πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Κιουταχή, ο Λιακατάς ως στρατηγός πλέον, βρέθηκε από τις πρώτες κιόλας ημέρες, υπερασπιστής και συντονιστής στους προμαχώνες της πολιορκημένης πόλης, όπου έχασε το δεξί του μάτι -όπως αναφέρει το παραδοσιακό τραγούδι -από θραύσμα οβίδας που εξερράγη.
Γ) Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΝΤΟΛΜΑ: Τον Φεβρουάριο του 1826, ο τουρκικός κλοιός γύρω από το Μεσολόγγι είχε γίνει ασφυκτικός. Η στρατηγική των Ελλήνων ήταν η ενίσχυση των νησίδων Ντολμά και Πόρου που αποτελούσαν τα τελευταία οχυρά των στενών του Αιτωλικού. Όλοι γνώριζαν, ότι αν «έπεφτε» το Αιτωλικό, θα ξεκινούσε η «αντίστροφη μέτρηση» και για το Μεσολόγγι...
Το Συμβούλιο των Αρχηγών που γνώριζε τα νερά και τα νησάκια της αβαθούς λιμνοθάλασσας, πρότεινε να τεθεί επικεφαλής ένας ντόπιος. Εξαιτίας των δυσκολιών όμως, κανένας ντόπιος δεν δέχτηκε και τελικά προκρίθηκε ως αρχηγός ο Γρηγόρης Λιακατάς. Η προθυμία του ορεσίβιου οπλαρχηγού να τεθεί επικεφαλής, ήταν αξιέπαινη, αλλά παρακινδυνευμένη απόφαση και πράξη αυτοθυσίας όπως αποδείχτηκε...
Οι Τουρκοαιγύπτιοι του Κιουταχή και του Ιμπραήμ έχοντας ήδη αποκόψει την επικοινωνία Μεσολογγίου-Αιτωλικού, έριξαν το βάρος της επίθεσης στον Ντολμά. Ο Λιακατάς με 350 άνδρες που έφερε μαζί του -80 εκ των οποίων συγγενείς του- και όλοι σαρακατσαναίοι, ενωμένοι μαζί με λίγους Αιτωλικιώτες, δόθηκαν με ορμή στη μάχη, αφού προηγουμένως, τους ευλόγησε ο παπάς των Ταξιαρχών του Αιτωλικού.
Η εχθρική δύναμη ήταν δεκαπλάσια από του Λιακατά. Οι Αιγύπτιοι με τεράστια δύναμη πυρός, σφυροκοπούσαν διαρκώς τον Ντολμά, ενώ ταυτόχρονα με βάρκες αποβιβάζονταν κατά κύματαστη νησίδα. Οι ηρωικοί μαχητές του Γρηγόρη Λιακατά έδωσαν τον υπέρ πάντων αγώνα και έπεσαν όλοι σχεδόν, στο πεδίο της μάχης, περνώντας στην αθανασία...
Η 28η Φεβρουαρίου του 1826 γράφτηκε με χρυσά γράμματα στην ελληνική ιστορία, για τον ηρωικό αγώνα και την αυτοθυσία των υπερασπιστών του Ντολμά, εμπνέοντας τους ιστορικούς να αποδώσουν στη μάχη, το όνομα: «Θερμοπύλες της Επανάστασης».
Πολύ αργότερα, στις νησίδες Ντολμά και Πόρο, στήθηκαν μνημεία αφιερωμένα στη μνήμη των ηρωικώς πεσόντων που διαιωνίζουν τη δόξα τους. Στο Αιτωλικό, κάθε χρόνο στην επέτειο της μάχης, διοργανώνονται εκδηλώσεις μνήμης αφιερωμένες στον σαρακατσάνο Στρατηγό και τα παλικάρια του. Στην ανατολική είσοδο του Αιτωλικού, δεσπόζει η προτομή του Γρηγόρη Λιακατά που θεωρείται σύμβολο της πόλης, ενώ ακόμα μία προτομή του υπάρχει στον Κλεινοβό Καλαμπάκας. Αξιοσημείωτο ακόμη, ότι ο ανώνυμος λαϊκός ποιητής θρήνησε τον θάνατο του σταυραετού της Πίνδου με τρία δημοτικά τραγούδια.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Νίκος Η. Ζδάνης. Ο αγωνιστής του 1821 Γρηγόρης Λιακατάς. Τρεις ανέκδοτες επιστολές. Δύο δικές του (1821, 1825) και μία της γυναίκας του (1832). Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 63ος τόμος, Λάρισα 2013.
- Δρ. Κων. Γ. Μακρυκώστας. Γρηγόρης Λιακατάς, ο ήρωας του Ντολμά. Εκδόσεις: Συντροφιά, Αθήνα 1980.