Το τούρκικο Τελωνείο της Ελασσόνας

Το τούρκικο Τελωνείο στην Ελασσόνα την εποχή που κατασκευάζονταν (σήμερα λειτουργεί ως Μουσειακός χώρος)

Από τον Παύλο Λάλο, δημοσιογράφο-συγγραφέα

Μία παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία(1) πριν το 1890, μας δίνει την ευκαιρία να αναφερθούμε στο παλιό τούρκικο Τελωνείο της Ελασσόνας, που αναπαλαιωμένο φιλοξενεί σήμερα αρχαιολογική συλλογή (μουσειακός χώρος) υπαγόμενο στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας.
Στη φωτογραφία βλέπουμε ημιτελές το κτίριο, ενώ συνεχίζονται εργασίες κατά την κατασκευή, με 5 μαστόρους στον όροφο, με ποδιά μαστορική, και 5-6 κάτω, όλοι σε πόζα, εκτός από έναν σκυμμένο που κάτι κάνει, ο μόνος που δεν βλέπει τον φωτογράφο. Μία σκάλα εργασίας ξύλινη είναι στημένη στο μπαλκονάκι με τους μαστόρους με τη σκιά της να πέφτει δεξιά, είναι ώρα απόγευμα, μια και γνωρίζουμε τη θέση του κτιρίου στην Ελασσόνα. Υπάρχουν παιδιά και αργόσχολοι που κοιτάζουν προς τον φακό του φωτογράφου. Δύο στρατιωτικοί Οθωμανοί με φέσι, σε πρώτο πλάνο δεξιά, κάνουν πως συζητούν (στημένη πόζα) ο ένας με σπαθί έχει απλωμένο το χέρι σαν σε συζήτηση, με ένα παιδί ανάμεσά τους, με μεγάλο παλτό και με φεσάκι. Τα παράθυρα της όψης είναι όπως και σήμερα 2 πάνω στον όροφο, 6 κάτω, όλα με σιδεριά.
Πίσω είναι δύο μεγάλα σπίτια, το δεύτερο σοβατισμένο με άσπρους τοίχους κι ένα μικρό αέτωμα στο μπαλκόνι, όπως σε πολλά σπίτια της περιοχής έως και πριν λίγα χρόνια. Αριστερά ένα κυπαρίσσι και ένας μιναρές τζαμιού. Πρέπει να είναι το τζαμί (που μετά την απελευθέρωση 1912 γκρεμίστηκε, πότε;) στη θέση του σημερινού ναού Αγίου Δημητρίου της πόλης στο κέντρο της. Και το πιο σημαντικό στο βάθος στον λόφο φαίνεται η Μονή Ολυμπιώτισσας. Είναι η παλιότερη, γνωστή, φωτογραφική αποτύπωση της Μονής, με τον λόφο γυμνό από βλάστηση-δέντρα.
Το χτίσμα του Τελωνείου χτίστηκε μετά το 1881 και ως το 1885, και σ’ αυτό υπάγονταν δύο τούρκικοι τελωνειακοί σταθμοί ελέγχου(2): ένας στα σύνορα στον δρόμο Μπουγάζι Τυρνάβου προς Δαμάσι, και μία άλλη θέση ελέγχου στα σύνορα Μελούνας, στον τότε δρόμο από Τύρναβο-Ελασσόνα. Το κτίριο του Τελωνείου έχει ένα κεντρικό διώροφο τμήμα με μπαλκονάκι πάνω από την κύρια είσοδο με 4 σκαλοπάτια από το προαύλιο. Το πλαισιώνουν δύο τμήματα ισόγεια που εσωτερικά επικοινωνούν, έχει και σκάλα εσωτερική για τον όροφο, με δίριχτες στέγες και αετώματα (νεοκλασική επιρροή). Στις γωνίες έχει επιμελημένους γωνιόλιθους και ίδιες πέτρες σαν εμφανή κρηπίδα στο ισόγειο, ως ένα ύψος κάτω από τα παράθυρα. Αυτή η πρόσοψη ομοιάζει και με το σωζόμενο διώροφο τούρκικο Νοσοκομείο που σήμερα είναι σχολείο στη συνοικία Βαρόσι (Αμπελόκηποι) στην Ελασσόνα, φανερώνοντας τον ίδιο σχεδιαστή-αρχιτέκτονα (πιθανόν Γερμανό από αυτούς τους Μηχανικούς που εργάζονταν στο τούρκικο δημόσιο μετά το 1881).
Το Τελωνείο στην Ελασσόνα λειτούργησε ως το 1912, ως την απελευθέρωση. Μετά περιήλθε στο Ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών(3) που το νοίκιασε σε Ελασσονίτικη επιχείρηση τσιγάρων με την επωνυμία «Ανώνυμος Εταιρεία Σιγαρέτων Ελασσών», ιδιοκτησίας Γκούντα–Πάκα. Παρήγαγε πακέτα τσιγάρων για το εμπόριο, έως το 1926 περίπου. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε η εφορεία καπνού και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στεγάστηκε εκεί το 2ο Δημοτικό Σχολείο Ελασσόνας. Το 1960 μια πυρκαγιά άφησε μόνο τους τοίχους και για χρόνια ήταν ερείπιο. Ακολούθως από τους Ελασσονίτες, που έκαναν Σύλλογο, μπήκε στόχος να γίνει μουσείο, με αναπαλαίωση και μετά από χρόνια αφού περιήλθε στο Υπουργείο Πολιτισμού, βρέθηκε χρηματοδότηση και αποκαταστάθηκε. Τώρα η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας στεγάζει σ’ αυτό πολλά ευρήματα, κυρίως σημαντικές μαρμάρινες επιγραφές, χωρίς να το ονομάζει Μουσείο, με κάποιες ξεναγήσεις κοινού.
(Το άρθρο είναι μέρος του βιβλίου «Η περιοχή της Ελασσόνας (Περραιβία) κατά την Τουρκοκρατία, 1423-1912» του Π. Λάλου, σελ. 330, που θα κυκλοφορήσει από τις 19 Δεκ. 2021, με παρουσιάσεις σε Ελασσόνα και Λάρισα)
1. H φωτογραφία αλιεύθηκε από το Διαδίκτυο.
2. Πηγή Βικιπαίδεια, λήμμα «Τούρκικο Τελωνείο Ελασσόνας».
3. Το παλιό Τελωνείο Ελασσόνας, Περραιβία τ. 39-40 (1980), Ελασσόνα.