Πρώτα η εκπαίδευση — η αλήθεια για την έμφυλη βία

Από τη Χέλενα Ντάλι, επίτροπο Ισότητας της Ε.Ε.

Ένα από τα εμπόδια στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας είναι ότι εξακολουθεί να μην γίνεται πλήρως αντιληπτή ως κοινωνικό πρόβλημα. Σημαντική μερίδα των Ευρωπαίων πολιτών εξακολουθεί να πιστεύει ότι η βία αυτή αποτελεί κυρίως οικογενειακό ζήτημα. Αυτό έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στα θύματα, τα οποία μπορεί να επιλέξουν είτε να μην μιλήσουν και να μην καταγγείλουν τη βία, είτε να το κάνουν, οπότε μπορεί ακόμη και να βρεθούν κατηγορούμενα.
Πολύ συχνά, τα θύματα υποβάλλονται σε ερωτήσεις για κάτι, είτε στη συμπεριφορά τους είτε στον τρόπο με τον οποίο ήταν ντυμένα, που υποτίθεται ότι πυροδότησε τη βία, σαν να υπήρχαν βάσιμοι λόγοι για τους οποίους βιαιοπραγούν οι δράστες. Αυτή η μετατόπιση της προσοχής από τον δράστη στο θύμα δεν είναι σπάνια. Πράγματι, το 27 % των πολιτών της ΕΕ πιστεύει ότι οι μη συναινετικές σεξουαλικές πράξεις μπορούν να δικαιολογηθούν σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, η μη συναινετική σεξουαλική πράξη είναι βιασμός.
Δεν υπάρχει ποτέ δικαιολογία για την έμφυλη και την ενδοοικογενειακή βία. Το να γίνει αυτό κατανοητό από την κοινωνία αποτελεί πρόκληση, καθώς τέτοιου είδους δικαιολογίες είναι πολύ βαθιά ριζωμένες στην κουλτούρα μας. Για παράδειγμα, ορισμένα αριστουργήματα τέχνης και λογοτεχνίας, αντίστοιχα, μπερδεύουν την αντίληψή μας καθώς παρουσιάζουν όμορφα το αφήγημα μιας απόπειρας βιασμού.
Ας εξετάσουμε τον μύθο της Δάφνης και του Απόλλωνα. Στην ιστορία, όπως την αφηγείται ο Οβίδιος, τον θεό βρίσκει το βέλος του Ερωτιδέα και έτσι ο Απόλλωνας δικαιολογείται, επειδή δεν μπορεί παρά να «ερωτευτεί» τη νύμφη. Η εκδοχή του Οβίδιου παρουσιάζει μια τρομοκρατημένη Δάφνη που προσπαθεί να ξεφύγει από τον Απόλλωνα που την κυνηγά. Αν και η Δάφνη σώζεται από την κακοποίηση της ανθρώπινης μορφής της, μολαταύτα αναγκάζεται βιαίως να σωπάσει και μεταμορφώνεται σε αντικείμενο για να γλιτώσει από τον πόθο του Απόλλωνα.
Για να αλλάξει η κοινωνία και να αντιμετωπιστούν οι εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με την έμφυλη βία χρειάζεται ευαισθητοποίηση από μικρή ηλικία, στην οποία συμπεριλαμβάνεται η σεξουαλική αγωγή, και επένδυση σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση δημόσιας πολιτικής «μηδενικής ανοχής στη βία». Κοινωνικά κινήματα, όπως το #MeToo, έχουν αποδειχθεί πραγματικές δυνάμεις αλλαγής.
Το κίνημα βοήθησε εκατομμύρια γυναίκες να βρουν το θάρρος να ορθώσουν το ανάστημά τους και να μιλήσουν. Από την πλευρά της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται για την αύξηση της ευαισθητοποίησης, μέσω εκστρατειών όπως η SayNoStopVAW και η UNiTE, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Αυτή η αυξημένη προσοχή στην έμφυλη βία ήρθε με μεγάλη καθυστέρηση και πρέπει να συνοδευτεί από ευρύ φάσμα αλλαγών.
Σε αυτή την προσπάθεια πρέπει να συμμετάσχουν και οι άντρες, και μάλιστα σε πολύ μεγαλύτερους αριθμούς. Μόνο με τη συμβολή όλων θα καταφέρουμε να αλλάξουμε το αφήγημα. Εξίσου σημαντική είναι η αλληλεπίδραση με τους δράστες, μεταξύ άλλων για να αποτραπεί η υποτροπή τους. Η σωστή προσέγγιση εν προκειμένω είναι ζωτικής σημασίας. Τα προγράμματα για τους δράστες πρέπει να παρέχουν ευρύτερη εκπαίδευση σχετικά με την έμφυλη βία και τον αντίκτυπό της και να περιορίζουν τις ιατρικές παρεμβάσεις στην παροχή θεραπευτικής βοήθειας ως προς την κατάχρηση ουσιών ή για ζητήματα ψυχικής υγείας.
Όσον αφορά την προστασία των θυμάτων, καθήκον μας είναι να αποτρέψουμε τη δευτερογενή θυματοποίηση, η οποία είναι αποτέλεσμα της ανεπαρκούς κατανόησης της έμφυλης βίας. Κάθε κράτος μέλος της ΕΕ πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην κατάρτιση των επαγγελματιών, συμπεριλαμβανομένων των δικαστών, των αστυνομικών υπηρεσιών και των κοινωνικών λειτουργών, ώστε να μπορούν, μεταξύ άλλων, να θέτουν τις σωστές ερωτήσεις και να εντοπίζουν τις σωστές ενδείξεις.
Το ευρωπαϊκό δίκτυο κατάρτισης δικαστικών λαμβάνει έντεκα εκατομμύρια ευρώ ετησίως από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και έχει διοργανώσει στο παρελθόν σεμινάρια σχετικά με την έμφυλη και την ενδοοικογενειακή βία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση της εμπορίας ανθρώπων και τα δικαιώματα των θυμάτων σε περιπτώσεις βίας κατά γυναικών και παιδιών.
Η κατανόηση της έμφυλης βίας πρέπει να συμβαδίζει με τις νέες τεχνολογίες. Σύμφωνα με έρευνα του 2020, το 58 % των κοριτσιών υπέστη διαδικτυακή παρενόχληση και το 50 % δήλωσε ότι τη βιώνει περισσότερο στο διαδίκτυο από ό,τι στον δρόμο, και οι αριθμοί αυτοί τα τελευταία χρόνια μόνο αυξάνονται. Η πανδημία και οι επακόλουθες απαγορεύσεις κυκλοφορίας οδήγησαν πολλούς από εμάς στο διαδίκτυο και κατέδειξαν ότι η ψηφιακή μας πραγματικότητα πρέπει κι αυτή να αποτελεί μέρος ενός ασφαλούς διαδικτυακού περιβάλλοντος.
Η έμφυλη βία μπορεί να σημειωθεί και όντως σημειώνεται οπουδήποτε — μεταξύ άλλων στην εργασία, στο σχολείο, στον δρόμο ή στο διαδίκτυο. Επηρεάζει την υγεία και την ευημερία του θύματος, ενώ παράλληλα περιορίζει τη δυνατότητά του να ευδοκιμήσει στην κοινωνία. Δεν είναι ούτε δεδομένη ούτε αναπόσπαστο μέρος οποιασδήποτε κουλτούρας και μπορεί να αποτραπεί. Το πρώτο βήμα για την πλήρη εξάλειψή της είναι η αναγνώρισή της γι’ αυτό που είναι. Σε αυτό στοχεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την επικείμενη πρώτη νομοθετική της πρόταση για την καταπολέμηση και την πρόληψη της έμφυλης και της ενδοοικογενειακής βίας.
Η φετινή Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών ας είναι το έναυσμα για να συμβάλετε κι εσείς στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας. Να είστε σε επαγρύπνηση όσον αφορά το συγκεκριμένο πρόβλημα και να το θέτετε στους κοινωνικούς σας κύκλους. Γνωστοποιήστε τη στάση σας κατά της βίας αυτής. Χρειαζόμαστε την υποστήριξη όλων για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας.