Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ: Γκονκούρ για τα δεινά της αποικιοκρατίας

Από τον Βασίλη Κ. Καλαμαρά

Το φετινό «Γκονκούρ» είναι «μαύρο» και νεότατο. Η κριτική επιτροπή του προβεβλημένου γαλλικού βραβείου αποφάσισε να πλύνει τα χέρια της από το αίμα και το εμπόριο των σκλάβων, συμβολικά και μεταφορικά, επιλέγοντας τον 31χρονο Σενεγαλέζο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ. Το ποσόν που το συνοδεύει είναι μόλις δέκα ευρώ, αλλά η ταινία γύρω από το βιβλίο με την ένδειξη «Βραβείο Γκονκούρ» είναι ασφαλές διαβατήριο για την αγορά του βιβλίου που πιθανότατα θα του δώσει υψηλές πωλήσεις.
Το βραβευμένο μυθιστόρημά του «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» («La plus secrete memoire des hommes») του Γαλλόφωνου συγγραφέα απλώνεται ως μία σάγκα περιπλάνησης και περιπέτειας, με κεντρικό πρόσωπο έναν επινοημένο ήρωα, έναν ομοεθνή συνάδελφο του βραβευμένου συγγραφέα, τον Diégane Latyr Faye, ο οποίος το 2018 ανακαλύπτει ένα βιβλίο, γραμμένο το 1938, με την υπογραφή ενός «μαύρου Ρεμπώ», του T.C. Elimane.
ΚΛΕΙΝΕΙ ΤΟ ΜΑΤΙ ΣΤΗ ΛΟΓΟΚΛΟΠΗ
Παρά το γεγονός ότι άπαντα τα υλικά του Σαρ είναι προϊόντα μυθοπλασίας, δεν είναι όλα φανταστικά ή μάλλον είναι και φανταστικά. Ένα πεδίο αναγνωρίσιμης ιστορικής μνήμης είναι η αφιέρωση του βιβλίου στον συγγραφέα Yambo Ouologuem (1940-2017) από το Μάλι. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, καθώς το Βραβείο Ρενοντό του 1968 που πήρε για το βιβλίο του «Le Devoir de violence» («Το καθήκον της βίας») αμφισβητήθηκε, επειδή θεωρήθηκε προϊόν λογοκλοπής του μυθιστορήματος του Γκράχαμ Γκριν (1904-1991), «It’s a Battlefield» («Είναι ένα πεδίο μάχης» ή «Πεδίο μάχης»).
Ο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ, με γερές σπουδές, αφού ήταν φιλομαθής από μικρός, μελέτησε το έργο του Σενεγαλέζου νομπελίστα Λέοπολντ Σενγκόρ κι ενώ είχε ξεκινήσει να εκπονήσει γι’ αυτόν διατριβή δεν την ολοκλήρωσε, αφού, ήδη, τον είχε κερδίσει η συγγραφή.
ΠΟΛΥΣΧΙΔΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Επιδίδεται σ’ ένα δύσκολο εγχείρημα, καθώς αποπειράται να διαβάσει διακειμενικά την ιστορία της λογοτεχνίας και να θέσει στο αφηγηματικό παιχνίδι την ιστορία της Ευρώπης και των αποικιών της. Το αποτέλεσμα τού «Η πιο μυστική ζωή των ανθρώπων» είναι ένα πολυσχιδές και πολυφωνικό μυθιστόρημα, στο οποίο δημιουργεί πολλά και πολλαπλά πεδία, τα οποία άλλοτε συνυπάρχουν σε μία οριζόντια χρονική εκτύλιξη κι άλλοτε ακολουθούν την κάθετο του βάθους, συμμαχώντας με το άχρονο και το αιώνιο. Πρόσωπα καθρεφτίζονται σε αναγνωρίσιμα ονόματα του παρελθόντος πολιτικού βίου, καθώς και σε σημαίνοντες ήρωες της σύγχρονης λογοτεχνίας. Η μίξη όλων αυτών των ετερογενών υλικών αποκτούν την ομογένεια του ολοκληρωμένου έργου, πάντοτε ανοιχτού σε αναγνώσεις, καθώς το βουτά σε μια διανοητική και μεταπλαστική δίνη σπάνιας ευφυΐας.
Θα τολμούσαμε να υποστηρίξουμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα συνθετικό παστίς, στο οποίο η αγωνία της λογοτεχνικής επίδρασης λειτουργεί η δημιουργία ενός νέου παραδείγματος μέσα στα όρια του υπό διαμόρφωση έργου, πάντα ρευστού. Η λογοκλοπή ως προσωπείο για την αλήθεια του προσώπου του δημιουργού, θέτει το ερώτημα: «Στον 21ο αιώνα μπορούμε ακόμη να μιλάμε για πρωτογένεια στη σύλληψη ή μήπως πρέπει να απομακρυνθούμε από τις μούσες που εμπνέουν;». Τι είναι εν τέλει η λογοτεχνία; Ένα ακριβές απόσταγμα της ζωής ή μία καθαρή εφεύρεση στους ήδη κοινούς κατακτημένους τόπους γλωσσικούς, δομικούς και υφολογικούς;
ΤΡΕΦΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΣΑΡΚΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
Οι απαντήσεις δεν είναι κλειδιά που να ταιριάζουν σ’ όλες τις θύρες της αναγνωστικής ή της ερμηνευτικής ανάγνωσης. Ο Σαρ τρέφεται από τη σάρκα των ανθρώπων και των πραγμάτων, το πνευματικό έρχεται ως επιστέγασμα ειρηνεύουσας κατάστασης, λες και μία μουσική μπαλέτου ενορχηστρώνεται ξανά και ξανά, ζητώντας την κίνηση να εκτοξευτεί έως την ακινησία και το ακίνητο της σιωπής να επανεκκινήσει το σώμα ως την τόξευση του αοράτου. Ο ενικός εαυτός πληθύνεται μέσα σ’ έναν διαλογισμό της πολλαπλότητας του πλήθους, αναζητά την ταυτότητά του κι άλλοτε τη χάνει κι άλλοτε τη βρίσκει, πάντα με γνώμονα τις αξίες της αγάπης και της φιλίας.
Η εποχή μας είναι η εποχή όλων των εποχών, αφού η τεχνολογία έχει πατήσει το γκάζι στη λεωφόρο της Ιστορίας. Σε λίγο, δεν θα αναγνωρίζουμε καν ούτε αυτό που κάποτε ήμασταν, αφού άπαντα εναλλάσσονται μεταμορφωμένα από τον ψηφιακό κόσμο και την υπέρβασή του. Η λογοτεχνία δεν μπορεί να παραμείνει αλώβητη, θ’ αλλάξει κι αυτή: ίσως δεν θ’ αργήσουμε να αποστέλλουμε μηνύματα σε άλλους πλανήτες, αν και δεν γνωρίζουμε, αν θα χρησιμοποιούμε πλέον την αλφάβητο. Πάντως, ο Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ έχει να επιλύσει λογαριασμούς με το παρελθόν της Σενεγάλης, που λειτούργησε ως λιμένας εμπορίας σκλάβων. Κι όταν οι πρόγονοί σου ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους, δεν μπορείς να αγνοήσεις το γεγονός ότι ακόμη δεν αποκαταστάθηκε η Μνήμη τους.