Ομηρος: Ο μεγαλύτερος επικός ποιητής

Ιστορικά

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

Είναι ο σπουδαιότερος και διασημότερος επικός δημιουργός όλων των εποχών. Έζησε στον 8ο αι. π.Χ. Η προέλευσή του ήταν από την Ιωνία και 7 πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του (επικρατέστερες: Σμύρνη-Χίος). Ως τόπος θανάτου

του παραδίδεται η Ίος. Ήταν ραψωδός, απήγγειλε δηλ. δημοσίως επικά ποιήματα...
Περιόδευε στις ελληνικές πόλεις απαγγέλλοντας τα έργα του και αποκτώντας έτσι μεγάλη φήμη. Πήρε το όνομα «Όμηρος» επειδή ήταν τυφλός... Είχε πλούσια κατσαρά μαλλιά και γενειάδα. Παρότι τυφλός, παρουσιάζεται ως εξαιρετικής ευφυΐας άνθρωπος, ώστε μπόρεσε να δει και να μάθει τόσα πολλά, που αργότερα τα ύμνησε με τον πλέον επιτυχημένο τρόπο.
-Οι εκτενείς παρομοιώσεις του: Χαρακτηριστικό του, οι αναλυτικές παρομοιώσεις. Στόχος τους να βοηθήσουν τη φαντασία του ακροατή να αντιληφθεί κάτι, συγκρίνοντάς το με μια εικόνα από την εμπειρία του (τρικυμίες, αστραπές, βροντές, πυρκαγιές, ποιμενική και αγροτική ζωή). Αναφέρω μία μόνο: «Όπως ο μάστορας τρυπάει με το τρυπάνι μαδέρι καραβιού και οι βοηθοί του με λουρί το γυρίζουν»... «Όμοια κι ο Οδυσσέας κάρφωσε και στριφογύριζε στο μάτι του Κύκλωπα το παλούκι»...
-Αρετές – Αξίες που προβάλει: Στα έπη του αναδύονται οι αξίες της τιμής, της αρετής, της αριστείας: «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμενε άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν» = πάντα να είσαι ο καλύτερος, να ξεπερνάς τους άλλους και να μην ντροπιάζεις το πατρικό γένος (η πεμπτουσία και η επιτομή τού ηρωικού κώδικα)... Επίσης οι αξίες τής αιδούς, τής άμιλλας, τής φιλοπατρίας: «Εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρις» = ένα μόνο είναι το καλύτερο σημάδι: η απόφαση να υπερασπίζεσαι την πατρίδα (η αποθέωση τού ηρωισμού και της αγάπης προς την πατρίδα)....
 Αλλά και άλλες αρετές όπως του ανθρωπισμού, της συνδιαλλαγής, του σεβασμού. Ο Αισχύλος αποδίδει την προσήκουσα τιμή στον Όμηρο λέγοντας: «Οι τραγωδίες μου είναι ψίχουλα από το μεγάλο τραπέζι τού Ομήρου»... Αποθεώνονται κι άλλες αξίες όπως τής φιλοξενίας, τής φιλίας, τής οικογένειας, τής πίστης, τής αφοσίωσης, τής υπομονής, τής ευγένειας. Οι Πυθαγόρειοι θα ορίσουν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια ως «Ιερά βιβλία».
-Το «Ομηρικό ζήτημα: Φιλολογικό πρόβλημα σχετικά με το αν τα έπη αποτελούν έργα του Ομήρου ή συντέθηκαν από έναν ή περισσότερους άλλους ποιητές. Οι όποιες διαφωνίες δεν μειώνουν την αξία των ποιημάτων, αλλά ούτε και του ποιητή. Η γενική αντίληψη που επικρατεί σήμερα, είναι ότι αυτά τα έπη αποτελούν καρπό μακράς εξέλιξης. Αν δεν γράφτηκαν από τον Όμηρο, σίγουρα γράφτηκαν από κάποιον άλλο που είχε το ίδιο όνομα μ’ αυτόν....
-Ο παιδαγωγικός ρόλος των Ομηρικών επών: Ο «θεϊκός» Όμηρος υπήρξε ιδανικός δάσκαλος των εφήβων της αρχαιότητας. Στην καταλυτική ώρα της ζωής και της ύπαρξης του νέου (δηλ. στην εφηβεία), τα πνευματικά, κλασικά του έργα, μπόρεσαν να καθοδηγήσουν και να προβάλουν πρότυπα ζωής πλούσια σε περιεχόμενο. Τέτοια έργα που διαπνέονται από πανανθρώπινες, διαχρονικές ιδέες και ιδανικά, μπορούν να παιδαγωγήσουν τους εφήβους με βελούδινο τρόπο...
-Ωφέλιμες απόψεις του: 1) «Παράτα το θυμό που σου τρώει την καρδιά». 2) «Μην κρατάς τη λύπη μέσα σου, μόνο πες μου, για να την ξέρουμε κι οι δυο». 3) «Η διαλλακτικότητα είναι καλύτερη». 4) «Δεν υπάρχει τίποτε πιο ωραίο από ένα σπίτι που κυβερνιέται από ανδρόγυνο με σύμφωνη γνώμη». 5) «Πάντα λείπει από τα νιάτα η φρόνηση». 6) «Όλοι οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη των θεών». 7) «Ο ύπνος όλους τους δαμάζει (Πανδαμάτωρ ύπνος). 8) «Η ένωση φέρνει την ισχύ». 9) «Συμβούλευε τα πρέποντα». 10) «Ποτέ, μα ποτέ, ένας κακός άνθρωπος δεν υπήρξε σοφός».
Στα έπη του Ομήρου εκφράζονται πρότυπα ζωής σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ο κόσμος του Ομήρου είναι ο κόσμος της παράδοσης, του αγώνα, της σύγκρουσης, των διλημμάτων. Όλων αυτών που ενεργοποιούν το ανθρώπινο δυναμικό και γονιμοποιούν τις ιδιαίτερες κλίσεις του ατόμου. Το ποίημα του Καβάφη «Ιθάκη» μας παροτρύνει να κυνηγάμε τους στόχους μας, να κερδίζουμε τους φόβους μας και να προσπαθούμε να αποκομίζουμε καινούργιες γνώσεις....