Όταν υπεγράφη η συνθηκολόγηση της Ιταλίας στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, υπήρχαν στην Ελλάδα 240.000 Ιταλοί στρατιώτες σε 12 μεραρχίες.
Η Μεραρχία «Πινερόλο», που ήταν εγκατεστημένη στη Θεσσαλία, ήταν η μόνη που αποφάσισε να προσχωρήσει στις συμμαχικές δυνάμεις. Οι άλλες αφέθηκαν αμαχητί να παραδοθούν στους Γερμανούς, εκτός από τη Μεραρχία «Άκουι» της Κεφαλονιάς που αντιστάθηκε και εξοντώθηκε. Τις συμμαχικές δυνάμεις εκπροσωπούσαν στην Ελλάδα η εκεί εγκατεστημένη Βρετανική Αποστολή και το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών (ΚΓΣΑ) που κάλυπτε τον ΕΛΑΣ, τον ΕΔΕΣ και το 5/42 Σύνταγμα Ψαρρού (ΕΚΚΑ).
Δεν άργησαν οι Γερμανοί να εξαπολύσουν μεγάλης κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις για να χτυπήσουν τους αντάρτες στην περιοχή των Αγράφων και για να τιμωρήσουν τους αποστάτες Ιταλούς. Οι Ιταλοί συγκεντρώθηκαν κυρίως στον παραθεριστικό οικισμό Νεράιδα σε υψόμετρο 1.200 μ. με την ελπίδα ότι δεν θα έφθαναν μέχρις εκεί οι Γερμανοί. Ήταν περί τους 6.000. Όμως οι Γερμανοί έφθασαν, σκότωσαν όσους είχαν παραμείνει επειδή ήταν άρρωστοι, έκαψαν όλα τα σπίτια και λεηλάτησαν τις αποθήκες εφοδίων. Όλοι οι άλλοι Ιταλοί σκόρπισαν στα βουνά και στα λαγκάδια. Με ελαφρό ρουχισμό, στο πολικό ψύχος του χειμώνα 1943-1944, σε υψόμετρο 1.200 μ., χωρίς τρόφιμα, κυνηγημένοι, υπέφεραν τα πάνδεινα. Ένας απ’ αυτούς ήταν και ο Nino Invernizzi, για τον οποίον ιστορώ τα ακόλουθα:
Ήταν Νοέμβριος του 1943 και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη. Ο πληθυσμός των Αγραφιώτικων χωριών ήταν ανάστατος καθώς οι Γερμανοί ανεβαίνοντας σκότωναν ανθρώπους και έκαιγαν όλα τα χωριά που συναντούσαν. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να περισώσουν όσα μπορούσαν περιμένοντας την επερχόμενη λαίλαπα. Η οικογένειά μας, με αντάρτη τον μεγάλο γιο, ανέμενε τα χειρότερα. Επιδοθήκαμε σε μια επίπονη προσπάθεια εκκένωσης ενός μεγάλου σπιτιού εβδομήντα ετών με μαγαζί, κάβες, αποθήκες…
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο Νino, περιπλανόμενος, έφθασε στην Καστανιά και χτύπησε την πόρτα μας ένα πρωί. Άνοιξα εγώ και βρέθηκα μπροστά σ’ έναν στρατιώτη έτοιμο να καταρρεύσει. «Παρακαλώ λίγο ζεστό νερό, πολύ πονάει στομάχι» μπόρεσε με μεγάλη προσπάθεια να πει. Τον βοήθησα να μπει στο σπίτι και κάλεσα τη μητέρα μου. Χωρίς να χάσει καιρό εκείνη ετοίμασε τσάι του βουνού το οποίο ο Νino ήπιε με εκδηλώσεις ευγνωμοσύνης. Φαίνεται πεθαμένος από την πείνα, λέει η μητέρα μου, θα του ετοιμάσω γρήγορα τραχανά, ενώ του έφερνε ζεστά ρούχα του πατέρα μου. Το ένστικτο της μάνας λειτούργησε ταχύτατα. Ήταν η ίδια πολύ ανήσυχη για την τύχη του αντάρτη εφέδρου ανθυπολοχαγού γιου της λόγω των συγκρούσεων που ακούγαμε ότι γίνονταν με τους Γερμανούς. Ο Νino άρχισε σιγά-σιγά να συνέρχεται και η οικογένεια αποφάσισε να τον κρατήσει. Διαφορετικά, ήταν σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα άντεχε. Πολύ πιθανόν να είχε ακολουθήσει την τύχη των υπερχιλίων συμπατριωτών του που άφησαν τα κόκαλά τους στα Αγραφιώτικα βουνά Ήταν ένα παιδί από αστική οικογένεια του Μιλάνου, χωρίς ιδιαίτερη δύναμη αντοχής.
Πέρασε η μπόρα και με μεγάλη μας ανακούφιση είδαμε τους Γερμανούς να αποσύρονται στις πεδινές τους βάσεις, αφήνοντας ανέπαφη την Καστανιά Αγράφων, ενώ όλα τα χωριά γύρω από το υψίπεδο της Νεβρόπολης είχαν καεί. Ο Νino παρέμεινε μαζί μας ως φιλοξενούμενος μέχρι την απελευθέρωση. Τον Οκτώβριο του 1944, επέστρεψε σώος στο Μιλάνο. Ξανάφτιαξε τη ζωή του, παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Διατηρήσαμε αλληλογραφία μαζί του, για πολλά χρόνια. Ευγνώμων για όλα όσα του είχαμε προσφέρει, έστελνε συχνά δώρα στη μητέρα μου, στη «μάμα» του, όπως την αποκαλούσε. Μαζί του επέστρεψε, επίσης σώος, ο αχώριστος φίλος του στην Καστανιά Lelio Spinelli, ένας πραγματικός αριστοκράτης του Μιλάνου. Στο Lelio προσφέραμε μικροπράγματα κάθε φορά που περνούσε από το σπίτι μας για να επισκεφτεί τον Νino. Ο Νino μας προσκαλούσε επίμονα να μας φιλοξενήσει στο Μιλάνο.
Το 1955, πηγαίνοντας στο Παρίσι για μεταπτυχιακές σπουδές, πέρασα από το Μιλάνο όπου ο Νino με φιλοξένησε στο σπίτι του για μία εβδομάδα. Ο φίλος του, Lelio, είχε στείλει την οικογένειά του στην εξοχή και αφιέρωσε όλο τον χρόνο του σε μένα. Διέθετε ένα πολυτελές αυτοκίνητο και με ξενάγησε στα αξιοθέατα του Μιλάνου και της περιοχής. Πρώτα με παρουσίασε στην αρχόντισσα μητέρα του, η οποία μου έκανε το τραπέζι στο καταπληκτικό της σπίτι στα προάστια του Μιλάνου. Μιλούσε καλά γαλλικά και μου εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της για τη βοήθεια στον γιο της. Τόνισα ότι ελάχιστα είχα κάνει για εκείνον και τότε ο Lelio με έμφαση είπε τα εξής, τα θυμάμαι επί λέξει: «Εμείς ήρθαμε στον τόπο σας ως εισβολείς και ως κατακτητές, κάψαμε χωριά, σκοτώσαμε πατριώτες κι εσείς, όταν βρεθήκαμε σε ανάγκη, μας αγκαλιάσατε σαν αδέρφια. Αυτά δεν ξεχνιούνται και δεν ξεπληρώνονται με τίποτα».
Ένα βράδυ με πήγε σε ένα πολυτελές κέντρο που ανήκε σε κάποιο πανέξυπνο Ιταλό που, στην Καστανιά, είχε βολευτεί ως φροντιστής στη συμμαχική αποστολή. Μόλις είδε τον Lelio έσπευσε στο τραπέζι μας. Όταν ο τελευταίος του είπε ποιος ήμουν έγινε πανηγύρι. Άνοιξε σαμπάνια, σχεδόν χοροπηδούσε. Φώναξε και έναν βοηθό του ο οποίος ήταν επίσης στην Καστανιά. Αυτός συγκινήθηκε τόσο που έκλαιγε με λυγμούς. Όταν ήρθε η ώρα της αναχώρησης για το Παρίσι, ο Νino και ο Lelio με γέμισαν δώρα.
Ο γιος του Νino, ήταν τότε δέκα ετών. Σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός. Πριν πεθάνει ο Νino, του ζήτησε να κάνει προσκύνημα στο σπίτι μας, στην Καστανιά. Γείτονες Καστανιώτες μου είπαν ότι, πριν μερικά χρόνια, εμφανίστηκε ένας καλοβαλμένος Ιταλός και ρώτησε πού βρίσκεται το σπίτι μας. Του είπαν ότι είναι άδειο και του το έδειξαν. Κατάπληκτοι, τον είδαν να γονατίζει στα σκαλιά, να τα φιλάει και να απέρχεται συγκινημένος και σιωπηλός.
*Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας.
