Βεβαίως μικρές μεταβολές υφίστανται στο διάβα του χρόνου, στοχεύουν όμως σε μια αίσθηση βεβαιότητας τάξης, στους ανθρώπους που τις συγκροτούν. Τα ίδια τα άτομα σε ένα σύνολο, ανάλογα της ποιότητας και της έντασης του συναισθήματός τους, του ψυχισμού τους μπορούμε να πούμε, στοιχειοθετούν και συγκροτούν τον ανθρωπισμό τους, δηλαδή την εν γένει λειτουργία τους στην κοινωνία, στον οποίο απονέμουμε και μια ορισμένη διαβάθμιση ηθικής. Στ’ αλήθεια, αμφιβάλει κανείς για τη ρευστότητα των συναισθημάτων μας κατά τη διάρκεια του βίου μας, ιδίως όταν συμβαίνουν μεγάλες δοκιμασίες ατομικές, οικογενειακές, κοινωνικές; Αναπόφευκτος δεν είναι ο κλονισμός της βεβαιότητας που με κόπο προσπαθεί να κτίσει ο άνθρωπος με το Εγώ του και ως σύνολο; Από απόσταση παρατηρώντας την πορεία του ανθρώπου θα διακρίνουμε ότι αποτελείται κατά τη γνώμη μου από κύκλους συνεχόμενους σε μια σειρά. Ο καθένας από αυτούς αντιπροσώπευε σε διαδοχικά χρονικά διαστήματα μια αυταξία και ευταξία διανοητικής σύλληψης και συγκρότησης κοινωνικής με διακριτικές διαφορές και ιδιαιτερότητες από τους άλλους! Στους αρχαϊκούς χρόνους, που δεν είχε φωτισθεί επαρκώς από τον πυρφόρο Προμηθέα, ο άνθρωπος απέδιδε τα κακά και τις δοκιμασίες σε πηγές έξω από αυτόν, απλώς αυτός υφίστατο τις συνέπειες ως τραγικός ήρωας! Όσο όμως αυξανόταν η έκταση της γνώσης του και προοδευτικά ο ίδιος ήταν ο δρων και ο δεχόμενος τις συνέπειες των πράξεών του, δηλαδή ο δραματικός ήρωας, τότε εξέλιπε πλέον η βεβαιότητα εν είδη δείγματος. Ακόμη και στους κλασικούς χρόνους που η φροντίδα της προστασίας των πόλεων-κρατών ήταν το πρωτεύον, η ανάγκη σταθερών δοξασιών και ως εκ τούτου της βεβαιότητας ήταν σημαντικά απαραίτητη.
Στην ανθρώπινη ιστορία λαμβάνουν χώρα διάφορες δοκιμασίες που μπορεί να είναι φυσικές γεωλογικές καταστροφές, εγκληματικές συμπεριφορές, άγριες μορφές πολέμων ή και βιολογικές ιδίως με τη μορφή επιδημιών. Στις μέρες μας μετά από μερικές δεκαετίες ικανοποιητικής προληπτικής ιατρικής αίφνης ενέσκηψε φουριόζος ο ποικιλόμορφος κορονοϊός. Είναι ξεκάθαρο ότι ο ερχομός του έφερε σ' όλη την υφήλιο σοβαρές δοκιμασίες, είτε αυτές αφορούν τη μεγάλη θνησιμότητα των προσβαλλομένων, είτε την ανατροπή της παγιωμένης ρουτίνας των ανθρώπινων σχέσεων και λειτουργιών. Στη μεν ιατρική αντιμετώπισή του η επιστήμη προτάσσοντας το πλάτεμα της γνώσης της, δημιούργησε αποτελεσματικά εμβόλια που τουλάχιστον ανακόπτουν την τρομερή χαμαιλεοντική επέλασή του. Οσονούπω θα έλθουν και τα φάρμακα, για να αντιμετωπίσουν αυτήν καθαυτήν τη νόσο. Σε μια εποχή που οι γήινες αποστάσεις όλο και κονταίνουν χρονικά, οι προκλήσεις και οι συνέπειες της πανδημίας αποκτούν πανανθρώπινη εξάπλωση και χαρακτηριστικά! Βεβαίως το κάθε άτομο ανάλογα με τον ψυχισμό του και τις πιθανές αδρές ατομικές ή στενές συγγενικές συνέπειές της προτάσσει τη δική του στάση και άποψη στην τωρινή δοκιμασία και συμβαίνει μια μεταβολή στη φιλοσοφημένη θεώρησή του, στη διαμόρφωση του Εγώ του! Πάντως στην παγκόσμια κοινότητα, μακροσκοπικά παρατηρώντας είναι ορατές οι φιλοσοφικές προσλήψεις και θεωρήσεις του βίαιου φαινομένου. Προσωπικά δεν θεωρώ αυτό που ζούμε σαν μια παράλογη καταστροφή. Είναι βέβαιο ότι από τη μια η υπερβολική αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και το σπάταλο αλαζονικό Εγώ από την άλλη, συντελούν παραγοντικά σε μία αυξητική γραμμική συνάρτηση της εμφάνισης επιδημικών φαινομένων, ο δε αιώνας που διανύουμε θα ορισθεί απ' αυτό. Αυτή η θέση βέβαια φέρνει στους Στωικούς, όμως με την ειδοποιό διαφορά ότι τα ασύλληπτα μεγέθη γι' αυτούς επέβαλαν την καθοριστική δράση του Θεού, ενώ τώρα η επιστήμη μετρά επαρκώς την υδρόγειό μας και τις εμφανείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πράξεών μας. Πάντως, ανεξάρτητα του πώς προσλαμβάνει έκαστος χωριστά την πανδημική δοκιμασία και τις όλο και χειρότερες καιρικές καταστροφές, είναι φανερό, ότι αυτές έχουν βυθίσει όλον τον πλανήτη σε μία αβεβαιότητα. Το καταπληκτικό δε, είναι ότι όλες οι εξουσίες ανά την υφήλιο λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν όχι μόνο τη ρουτίνα της ζωής μας αλλά και την επικοινωνία μας με προσφιλή πρόσωπα, δηλαδή επιβάλλουν μια στέρηση ατομικής ελευθερίας. Μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να τη δεχθούμε για το κοινό καλό; Ο φιλόσοφος Πολίτης Αριστοτέλης εξαρτούσε την ελευθερία και την ευτυχία από πολιτικές συνθήκες που εκπληρώνονται μέσα στις πολιτικές συνθήκες που εκπληρώνονται μέσα στην Πόλη. Αντιθέτως, οι απλοί υπήκοοι πλέον Στωικοί θεωρούν ότι όλα παίζονται στο κάστρο της ψυχής μας. Επειδή ο ορισμός της ψυχής είναι η «πνευματική έκφραση του ανθρώπου η οποία κυριαρχείται από το θυμικό του ισοβίως», είναι επακόλουθο το κάστρο του συναισθήματος να επιδρά σε μια διαρκή διαμόρφωση του Εγώ και στην κατά περίπτωση ροή μιας αβεβαιότητας. Δηλαδή η ιδέα ενός μόνιμου Εγώ, είναι μια ψευδαίσθηση, γιατί αυτό είναι ένα άθροισμα πρόσληψης φαινομένων που διαλύονται και ανασυνδυάζονται με άλλον τρόπο. Πράγματα, όντα, ιδέες, τα χαρακτηρίζει η παροδικότητα. Η ίδια η λειτουργία της κοινωνίας σε μια συνεχή εξελικτικότητα δεν ορίζει τη διαρκή πρόοδο με καύσιμα την αναγκαιότητά της; Υπ' αυτήν την έννοια η Αβεβαιότητα είναι Αρετή και κόσμημα ποιοτικής αναδημιουργίας του Εγώ! Για να κατανοήσουμε την αβεβαιότητα υπάρχουν δύο τρόποι. «Ο ένας είναι νοσταλγικά να θρηνήσουμε το χάσιμο του κόσμου των βεβαιοτήτων του παρελθόντος, ή αλλιώς το απεγνωσμένο γάντζωμα, π.χ. από την παράδοση! Ο άλλος θεωρεί την αβεβαιότητα ως ευκαιρία να αναρωτηθούμε πώς θα είναι ο μελλοντικός κόσμος», συνοψίζει ο Μαρκ Κρεπον.
Πριν κλείσω την ανάπτυξη τού ως άνω θέματος αισθάνομαι την ανάγκη και σταθώ στην έννοια της ατομικής ελευθερίας σε συνάρτηση με το ατομικό Εγώ. Η έννοιά της προϋποθέτει τη συναναστροφή, τον συγχρωτισμό του ενός με τα άλλα Εγώ! Δεν νοείται ελευθερία στον πρωτόπλαστο Αδάμ, διότι ανθρωπολογικά είναι αδύνατη η υποταγή του μέσα στη μοναξιά του. Αυτή αποκτά νόημα και ουσία μόνο με τη συνοίκηση των συνανθρώπων, στο πλαίσιο μιας οργανωμένης και κυρίως μιας ευνομούμενης πολιτείας. Όταν δε η συμμετοχή των ατόμων της στο φάσμα των λειτουργών της είναι καθολική, τότε αυτά στον όποιον βαθμό μπορούμε να τα θεωρήσουμε αυτόνομα, αυτοκυβερνώμενα, αυτόδικα. Κυρίως όμως τα ονομάζουμε Πολίτες και Πολιτεία. Πραγματικά ελεύθεροι είμαστε μόνο στον δημόσιο χώρο, σεβόμενοι βεβαίως τους κανόνες του, εδραιωμένους με σαφή και απόλυτο πλειοψηφικό τρόπο!
Εν είδη συμπεράσματος από τα ως άνω λεχθέντα προκύπτει η πεποίθηση ότι η αβεβαιότητα είναι τα καύσιμο της διαρκούς ποιοτικής ανανέωσης του ατομικού Εγώ, μα και της συναντίληψης της ανθρώπινης κοινωνίας, κόντρα στη συστηματοποίηση της βεβαιότητας που τελματώνει και αδρανοποιεί τη διανοητική εξελεκτικότητα του νου και την πρόοδο των ανθρώπων!
Από τον Παύλο Γιατσάκη
