Διατυπώσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας στην «ΕτΔ» («Θα βάλουμε μυαλό;», 09.08.2021) έναν προβληματισμό: η κλιματική αλλαγή/κλιματική κρίση, το πρόβλημα εν γένει που ταλανίζει τα τελευταία χρόνια τον πλανήτη προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον είναι μόνο τεχνικό (προέρχεται δηλαδή από ανθρώπινες αστοχίες) ή / και πνευματικό (υπό την έννοια ότι έχουμε απωλέσει, ως έλλογα όντα, τον οφειλόμενο σεβασμό μας στη φύση, στην κτίση); Μήπως - διερωτηθήκαμε - ήλθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε πως το κακό δεν είναι ότι μολύνθηκαν μόνο τα δάση, τα ποτάμια, ο αέρας, οι θάλασσες, αλλά «μολύνθηκαν», κυρίως, τα μυαλά και οι ψυχές μας;
Ας τα βάλουμε με τη σειρά: η κλιματική κρίση (την οποία το τελευταίο διάστημα οι Έλληνες βιώνουμε επώδυνα με τις τεράστιες καταστροφές που έχει προκαλέσει στη χώρα μας η πύρινη λαίλαπα) ήλθε ως συνέπεια της περιβαλλοντικής/οικολογικής κρίσης, η οποία, κατά βάσιν, είναι κρίση του ανθρώπου, αφού εκείνος παραβίασε τους (φυσικούς) κανόνες που όρισε ο Δημιουργός. Προσεγγίζοντας θεολογικά το θέμα παρατηρούμε ότι πληθώρα περικοπών στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη καθώς και την Πατερική Γραμματεία της Εκκλησίας και, ευρύτερα, της χριστιανικής Θεολογίας οριοθετούν τις σχέσεις του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον. Η σχέση του ανθρώπου με τον Θεό και τη φύση αποτυπώνεται σαφέστατα στο βιβλίο της Γένεσης: «Και έλαβεν Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον, ον έπλασεν, καί έθετο αυτόν εν τω παραδείσω εργάζεσθαι αυτόν και φυλάσσειν» (Γεν. 2, 15).
Ο Απόστολος των Εθνών Παύλος έχει κρούσει εδώ και είκοσι αιώνες τον κώδωνα του κινδύνου για την κτίση και το φυσικό περιβάλλον: «Oίδαμεν γάρ ότι πάσα η κτίσις συστενάζει και συνωδίνει άχρι του νυν» (Ρωμ., 8, 22). Η φύση, παρότι ο Δημιουργός την «εποίησε καλώς λίαν», «συστενάζει και συνωδίνει» κάτω από το βάρος της υπερπαραγωγής, της υπερκατανάλωσης και της ρύπανσης, των αυθαιρεσιών στα δάση και τις ρεματιές. Ο στεναγμός της κτίσης διατυπώνει τον καθολικό στεναγμό της δημιουργίας που αλλοτριώθηκε. Εκφράζει τον πόθο της ελευθερίας από τη δουλεία και τη φθορά. Στο βιβλίο των Αριθμών της Π.Δ., η ευφορία της γης είχε άμεση εξάρτηση από την παρουσία σ’ αυτήν πολλών ή λίγων δέντρων. «Και τις η γη, ει πίων ή παρειμένη, ει έστιν εν αυτή δένδρα ή ου» (Αρ.13, 2). Οι δε καρποί των δένδρων θεωρούνταν αγιασμένοι, «πάσα δεκάτη της γης από του σπέρματος της γης καί του καρπού του ξυλίνου τω Κυρίωεστίν, άγιον τω Κυρίω»(Λευϊτικόν, 27, 30). Για τη χριστιανική παράδοση, η ικανότητα επικοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα με τα ζώα ήταν ανέκαθεν σημείο αγιότητας. Ακόμη και η επικοινωνία κάποιων αγίων με άγρια ζώα υποδηλώνει απόδειξη θείας Χάριτος. Επομένως άνθρωπος και κόσμος δεν διαχωρίζονται στο σχέδιο δημιουργίας, γι’ αυτό και αποτελεί ευθύνη του πρώτου να διατηρεί αγαθές σχέσεις με τον φυσικό κόσμο. Kι όμως σήμερα ο πλανήτης που κατοικούμε κάθε χρόνο γίνεται φτωχότερος. Xάνονται δάση, εξαφανίζονται διάφορα είδη του ζωικού και φυτικού κόσμου πράγμα που αποτελεί απειλή για το οικοσύστημα.
Μπροστά σ’ αυτή την καταστροφή ο άνθρωπος υποφέρει γιατί όπως παρατηρεί ο Ρώσος λόγιος και στοχαστής του 20ού αιώνα σε ζητήματα χριστιανικής ανθρωπολογίας Νικόλαος Μπερδιάγιεφ: «Ο άνθρωπος δε ζει πια κοντά στη γη, ανάμεσα στα φυτά και τα ζώα. Κατοικεί μέσα σ’ έναν καινούριο μεταλλικό κόσμο. Βρίσκεται μέσα σε μια νέα συνθετική ατμόσφαιρα και αναπνέει ένα δηλητηριασμένο αέρα. Η μηχανή ασκεί μια μοιραία επίδραση πάνω στην ανθρώπινη ψυχή. Πάνω απ’ όλα καταστρέφει τη συναισθηματική ζωή και με τον τρόπο αυτό κλονίζει την ακεραιότητά της ανθρώπινης προσωπικότητας». (βλ. Nikolai Berdyaev, «Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο», εκδ. Πουρναρά, 1980, σ. 91)
Η Εκκλησία αγαπά και σέβεται το περιβάλλον κι αυτό το έχει αποδείξει έμπρακτα. Οι άγιοι βλέπουν με σεβασμό την κτίση. Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης παρατηρεί: «Πρέπει να έχωμεν συμπάσχουσαν καρδίαν, και ουχί μόνον τον άνθρωπον να αγαπώμεν, αλλά να συμπονώμεν και παν πλάσμα, παν ό, τι εκτίσθη υπό του Θεού. Ιδού, εν πράσινον φύλλον επί δένδρου, και σύ απέσπασας αυτό άνευ ανάγκης. Αν και δεν είναι αμαρτία, όμως, πώς να είπω, προκαλεί τον οίκτον. η καρδία ήτις έμαθε να αγαπά, λυπείται και το φύλλον και πάσαν την κτίσιν» (βλ. Αρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ, «Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης», 1995, εκδ. Πολιτεία, 2011, σ. 474). Στην οικονομική και κοινωνική ανισότητα της κατανάλωσης η ορθόδοξη πνευματικότητα προτείνει ένα ασκητικό οικολογικό τρόπο ζωής - για να επανέλθουμε, όσο είναι εφικτό, στο «καλώς λίαν» του Δημιουργού και να μην καρδιοκτυπούμε κάθε που ανεβαίνει ο υδράργυρος, ή κάθε που πέφτει κάποια βροχούλα, όπως συνέβη τις προάλλες.
Ήρκεσε ένα μισάωρο καλοκαιρινής βροχούλας το πρωί της περασμένης Παρασκευής για να πλημμυρίσουν τα ρέματα της Σωτηρίτσας στην περιοχή Βελίκας / Αγιοκάμπου και να χρειασθεί να έλθει (μερίμνη του Δήμου Αγιάς, υποθέτω) γκρέιντερ για να καθαρίσει το ρέμα από τα φερτά υλικά ανοίγοντας, παραλλήλως, διόδους φυγής προς τη θάλασσα του νερού που έφερε στο ρέμα η βροχή. Έτυχε εκείνη την ώρα να διέρχομαι εποχούμενος από το σημείο εκείνο και να επιχειρώ, όπως και οι άλλοι οδηγοί, να περάσουμε σιγά-σιγά και με πολλή προσοχή διαμέσου του mini χειμάρρου που διέσχιζε καλοκαιριάτικα τον δρόμο. Ενός χειμάρρου του οποίου ο όγκος του νερού μαζί με τα φερτά υλικά και τη λάσπη ξεβράσθηκε λίγη ώρα αργότερα στην πεντακάθαρη θάλασσα μετατρέποντας το όμορφό της γαλάζιο χρώμα σε θλιβερό καφετί... Η απορία εύλογη και εύγλωττη θαρρώ: «...και πού να ρθεί ο χειμώνας με τις πολλές, απανωτές και ισχυρές βροχοπτώσεις;... Τι άραγε έχουν να δούν τα μάτια μας;..».
Μήπως, όμως, αντί να παρακαλούμε «ο Θεός να βάλει το χέρι Του», να αξιοποιήσουμε το μυαλό που Αυτός μας έδωσε και να σεβασθούμε τη φύση, το μεγάλο μας «σπίτι»;
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/βάθμιας (ΠΕ01), δρ. Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ (xaan@theo.auth.gr)
