Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (Κ.Α.), η οποία έχει μετατραπεί σε κλιματική κρίση, προϋποθέτει μία σαφή εκτίμηση των αιτιών που την προκαλούν. Είναι πλέον αποδεκτό, από σωρεία ερευνών και δεδομένων, ότι η κύρια γενική αιτία που προκαλεί την κλιματική αναστάτωση, είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία μέσω των τομέων τους οποίους αναπτύσσει, συνεισφέρει ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους τα στοιχεία που προκαλούν το φαινόμενο, δηλαδή τα αέρια του θερμοκηπίου (ΑτΘ - διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, οξείδια του αζώτου), η αύξηση των οποίων προκαλεί την αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας με όλες τις γνωστές συνέπειες (μεταξύ των οποίων αύξηση της έντασης και της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες). Στο άρθρο αυτό γίνεται μία συνοπτική παρουσίαση της συνεισφοράς του αγροδιατροφικού τομέα (ΑΔΤ) στην εκδήλωση του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Ο ΑΔΤ εκτιμάται ότι συνεισφέρει κατά 13% στις συνολικές εκπομπές των ΑτΘ παγκοσμίως. Όμως συνεισφέρει περισσότερο από 50% σε ΑτΘ διαφορετικά από το διοξείδιο του άνθρακα. Εάν υπολογιστούν και οι έμμεσες εκπομπές ΑτΘ που προέρχονται από τις διαδικασίες της παραγωγής και επεξεργασίας των τροφίμων και των μέσων που χρησιμοποιούνται για τις δραστηριότητες αυτές, το ποσοστό της συνεισφοράς σε ΑτΘ του ΑΔΤ ξεπερνά το 1/5 των συνολικών εκπομπών ΑτΘ που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η μέτρηση της ποσότητας των ΑτΘ γίνεται μέσω του αποτυπώματος άνθρακα, το οποίο είναι το ποσό διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα σε όλη τη διάρκεια παραγωγής ενός προϊόντος και των μέσων που χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτόν.
Οι πηγές ΑτΘ της φυτικής παραγωγής του ΑΔΤ είναι οι άμεσες εκπομπές οξειδίων του αζώτου από το έδαφος, τα οποία σημειώνεται ότι είναι 265 φορές πιο θερμογόνα από το διοξείδιο του άνθρακα, του μεθανίου που παράγεται σε καλλιέργειες κατακλυζόμενες από νερό, όπως το ρύζι, η απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα από την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας του εδάφους και οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τη λειτουργία των αγροτικών μηχανημάτων που καταναλώνουν ορυκτά καύσιμα. Επίσης υπάρχουν έμμεσες εκπομπές ΑτΘ που σχετίζονται από την τυποποίηση των αγροτικών προϊόντων και την ενέργεια που χρησιμοποιείται για την άρδευση. Σημαντικές όμως είναι και οι πηγές ΑτΘ της ζωικής παραγωγής που είναι άμεσες, όπως η διαχείριση της κοπριάς, η εντερική ζύμωση των (μυρηκαστικών κυρίως) ζώων και έμμεσες, όπως η τυποποίηση των ζωικών προϊόντων και η χρησιμοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας.
Προκειμένου να αποκτηθεί μία ιδέα για την επιβάρυνση που επιφέρεται στην ατμόσφαιρα από την παραγωγή προϊόντων του ΑΔΤ, δίνονται παραδείγματα από ορισμένα φυτικά και ζωικά προϊόντα (σε κιλά ισοδύναμου CO2 ανά κιλό προϊόντος). Από τις εκτατικές καλλιέργειες, η πιο παραγωγική σε ΑτΘ είναι η ρυζοκαλλιέργεια (1.34-2.5) και η λιγότερο παραγωγική η καλλιέργεια της πατάτας (0.1-0.16). Τα υπόλοιπα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι) απελευθερώνουν ανά κιλό προϊόντος περί τα 0.30 kg CO2. Σε όλες τις περιπτώσεις η κυριότερη πηγή ΑτΘ (περί το 50%) προέρχεται από τη χρήση του αζώτου. Σε ό,τι αφορά τα οπωροκηπευτικά προϊόντα, οι συνολικές εκπομπές σε όλη τη διαδικασία της παραγωγής, μεταποίησης, συσκευασίας, μεταφοράς και αποθήκευσης είναι: της ντομάτας 0.17-0.43, των αγγουριών 0.09, του κονουπιδιού 0.042, του καρότου 0.16-0.63, του μαρουλιού 0.13, των μήλων 0.27 και του κρεμμυδιού 0.17 (kg ισοδύναμου CO2 ανά κιλό προϊόντος). Αν όμως οι τιμές αυτές για την παραγωγή φυτικών προϊόντων είναι πολύ μικρές, για τα ζωικά οι αντίστοιχες τιμές είναι κατά δεκάδες φορές μεγαλύτερες. Έτσι για το βόειο κρέας, η παραγωγή του οποίου δημιουργεί τις μεγαλύτερες εκπομπές ΑτΘ, η παραγωγή 1 kg κρέατος προκαλεί εκπομπή 15-32 kg ισοδύναμου CO2, ενώ οι αντίστοιχες τιμές για το χοιρινό κρέας, τα πουλερικά και το γάλα είναι 4-11, 4-6 και 2.4 kg ισοδύναμου CO2. Σημειώνεται ότι οι τιμές του αποτυπώματος άνθρακα κυμαίνονται ευρέως από χώρα σε χώρα, ανάλογα με τα συστήματα διαχείρισης που εφαρμόζουν.
Η ανάλυση των δεδομένων που περιγράφουν τα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την παραγωγή ΑτΘ του ΑΔΤ, οδηγεί σε ασφαλή λήψη αποφάσεων για τη στρατηγική που πρέπει να υιοθετηθεί με στόχο τη μείωση των ΑτΘ. Με βάση, λοιπόν, τα δεδομένα της έρευνας, τα ενδεικνυόμενα μέτρα για τη μείωση των ΑτΘ του ΑΔΤ πρέπει να είναι: σε ό,τι αφορά τις εκτατικές καλλιέργειες η αύξηση των ψυχανθών, τα οποία μέσω της δέσμευσης του αζώτου από την ατμόσφαιρα, συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών από τα αζωτούχα λιπάσματα, που όπως προαναφέρθηκε είναι η σημαντικότερη πηγή οξειδίων του αζώτου. Μία άλλη σημαντική πλευρά είναι αυτή της διαχείρισης των λιπασμάτων με υιοθέτηση τεχνικών που αυξάνουν την αποτελεσματικότητά τους, όπως η εντοπισμένη λίπανση την κατάλληλη χρονική στιγμή και η χρησιμοποίηση τεχνικών γεωργίας ακριβείας και τη χρησιμοποίηση λιπασμάτων βραδείας αποδέσμευσης. Σημειώνεται ότι πειράματά μας στο Ινστιτούτο Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ, έδειξαν ότι η αζωτούχος λίπανση στο βαμβάκι με τεχνικές γεωργίας ακριβείας μπορεί να μειωθεί μέχρι 38% χωρίς να μειωθούν οι αποδόσεις. Επιπλέον η ορθή διαχείριση του νερού άρδευσης στις κατακλυζόμενες καλλιέργειες, μπορεί να μειώσει σημαντικά την εκπομπή ΑτΘ. Ο περιορισμός της κατεργασίας του εδάφους συμβάλλει επίσης στη μείωση της οξείδωσης της οργανικής ουσίας, η οποία πρέπει να προστατεύεται και να ενισχύεται με διάφορες πρακτικές, όπως η εφαρμογή κοπριάς στα εδάφη και η μη απομάκρυνση των φυτικών υπολειμμάτων. Πολύ σημαντικό ρόλο μπορεί επίσης να παίξει η ορθή διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου μέσω της διατροφής του και της διαχείρισης των αποβλήτων.
Όλα τα παραπάνω, δεν είναι άγνωστα και προτείνονταν μέχρι τώρα από την έρευνα συνεχώς. Τώρα όμως η εφαρμογή τους γίνεται υποχρεωτική προκειμένου να ανταποκριθούμε στη σημερινή πολύ άσχημη κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος έφερε το περιβάλλον, όπως προβλέπεται εξάλλου από τη συμφωνία των Παρισίων, στην οποία η χώρα μας συμμετέχει.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. τακτικός ερευνητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
