* Γιάννης Μπασλής, δρ. φ.
(Στ. Σδρόλια, Μ. Ράπτης, Φ. Καφαντάρης, Γρ-Χρ. Παπαναστασούλη, Γλ. Χατζούλη, Ι. Μπασλής (2014). Ναοί και κειμήλια εκκλησιαστικής συλλογής Κρανιάς Ολύμπου. Έκδοση: Σύλλογος Προστασίας και Συντήρησης Κειμηλίων και Μνημείων Κρανιάς Ολύμπου. Θεσσαλονίκη, σελίδες 368).
Πριν από λίγες μέρες κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ναοί και κειμήλια εκκλησιαστικής συλλογής Κρανιάς Ολύμπου». Πρόκειται για μια πολυτελή έκδοση του «Συλλόγου προστασίας και συντήρησης κειμηλίων και μνημείων Κρανιάς Ολύμπου». Η πολύτιμη αυτή έκδοση παρουσιάζει τους εκκλησιαστικούς θησαυρούς που απέμειναν από την πλούσια μεταβυζαντινή πολιτιστική κληρονομιά ενός χωριού, που άκμασε τους τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας (16-19ος αιώνας) και που μαζί με τα γειτονικά χωριά Ραψάνη και Αμπελάκια αποτέλεσαν μοναδικά βιοτεχνικά και εμπορικά κέντρα του υπόδουλου ελληνισμού. Αξίζει να αναφερθούν οι συντελεστές αυτής της εξαιρετικής έκδοσης. Τη γενική επιμέλεια είχε ο Αθ. Ι. Μπασλής, την επιστημονική επιτροπή αποτέλεσαν οι καθηγήτριες του ΑΠΘ Γλ. Χατζούλη, Σ. Λάμπρου, Ά. Καραμανίδου και ο Ι. Μπασλής. Την εξαιρετική φωτογράφηση έκαναν οι Β. Αγγλόπουλος, Ι. Κυρατζούλης, Θ. Παπαδημητρίου και Ι. Παπακαρμέζης. Τέλος τη γραφιστική και φωτογραφική επιμέλεια είχαν οι Δ. Ντάνος και Ι. Παπακαρνέζης.
Στην αρχή του βιβλίου δημοσιεύεται θερμός χαιρετισμός του αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερωνύμου Β¨ καθώς και του μητροπολίτη Λαρίσης Ιγνατίου. Στον πρόλογο ο πρόεδρος του Συλλόγου Αθ. Ι. Μπασλής, αντιστράτηγος ε.α. παρουσιάζει με συντομία την προσπάθεια των μελών του συλλόγου για τη διάσωση, αποκατάσταση και συντήρηση των εκκλησιαστικών κειμηλίων που περιέχονται στον τόμο. Ακολουθεί μια πολύ σύντομη «Ιστορία της συλλογής κειμηλίων Κρανιάς» γραμμένη από τη Διευθύντρια της 7ης ΕΒΑ Σταυρούλα Σδρόλια (σελ. 17).
Το βιβλίο περιλαμβάνει πέντε ενότητες. Η πρώτη ενότητα, «Ιστορία της Κρανιάς» (σελ. 18-35), γραμμένη από το φιλόλογο Μιχάλη Ράπτη, αναφέρεται στην ιστορία του χωριού και αποτελεί περιληπτική απόδοση του βιβλίου του Γιάννη Μπασλή «Η Κρανιά Ολύμπου και η χιλιόχρονη ιστορία της» (2013). Στη δεύτερη ενότητα, «Τα εκκλησιαστικά κτίσματα της Κρανιάς Ολύμπου» (σελ. 36-81), ο νεαρός αρχιτέκτονας Φάνης Καφαντάρης παρουσιάζει με παραστατικό τρόπο την ιστορία και αρχιτεκτονική τόσο των δυο ναών του χωριού, του Αγίου Ταξιάρχη και της Παναγίας, που έχουν ανακηρυχθεί μνημεία του νεότερου ελληνισμού, όσο και των τριών εξωκλησιών (15ος-18ος αιώνας), του αγίου Δημητρίου, του προφήτη Ηλία και του Προδρόμου. Εντυπωσιακή είναι ιδιαίτερα η σχεδιαστική αναπαράσταση τόσο των δυο ναών και του λόφου του Αγίου Ταξιάρχη όσο και του ξυλόγλυπτου ταβανιού της Παναγίας.
Στην τρίτη ενότητα, «Εικόνες και Τέμπλα της Κρανιάς Ολύμπου» (σελ. 82-285), που αποτελεί το κύριο τμήμα του βιβλίου, η αρχαιολόγος Γραμμάτω-Χρυσοβαλάντω Παπαναστασούλη παρουσιάζει και σχολιάζει αναλυτικά από την άποψη της τεχνοτροπίας και αισθητικής τα τέμπλα και τις μεταβυζαντινές εικόνες, που χρονολογούνται από το 16ο έως το19ο αιώνα. Τη φωτογραφική αποτύπωση των τέμπλων και των εικόνων θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει εξαιρετική από κάθε άποψη. Τα εισαγωγικά σημειώματα των ναών έγιναν από τη Δρ. Σταυρούλα Σδρόλια. Ο σχολιασμός των δυο αρχαιολόγων είναι τόσο ολοκληρωμένος, ώστε μπορεί να πει κανείς ότι ο αναγνώστης έχει μπροστά στα μάτια του μια συνολική εικόνα της μεταβυζαντινής τέχνης στη Βόρεια Ελλάδα στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Η τέταρτη ενότητα, «Συλλογή εκκλησιαστικών σκευών» (σελ. 286-323), φέρει την υπογραφή της καθηγήτριας του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γλυκερίας Χατζούλη. Παρουσιάζονται με εξαιρετικό σχολιασμό τα αργυρά αντικείμενα που χρησιμοποιούνται στις διάφορες θρησκευτικές τελετουργίες. Όλα τα λειτουργικά αυτά αντικείμενα, που προμηθεύτηκαν οι Κρανιώτες στα χρόνια της τουρκοκρατίας, δείχνουν όχι μόνο τον πλούτο αλλά και το πολιτιστικό επίπεδο του χωριού στα χρόνια της μεγάλης ακμής (17ος-19ος αιώνας).
Στην πέμπτη ενότητα «Εκκλησιαστικά βιβλία» (σελ. 324-356), γραμμένη από το δρ. Γιάννη Μπασλή, παρουσιάζονται 28 λειτουργικά βιβλία τυπωμένα από το 17ο αι. έως την απελευθέρωση του χωριού το 1881 και 13 από το 1881 μέχρι το 1940. Τα 27 από αυτά τα βιβλία προέρχονται από τα ελληνικά τυπογραφία της Βενετίας, όπως των Γλυκήδων, του Βόρτολι και του Θεοδοσίου. Ένα βιβλίο, «Ακολουθία του αγίου Χαραλάμπους», εκδόθηκε το 1834 στο περιώνυμο τυπογραφείο της Μοσχόπολης της Β. Ηπείρου, της πιο ακμάζουσας τότε ελληνικής πόλης. Πρόκειται για ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα βιβλία που εκδόθηκαν στη Μοσχόπολη. Μετά από μια σύντομη αναφορά στα ελληνικά τυπογραφία της Βενετίας σχολιάζονται τα φωτογραφημένα βιβλία, από τα οποία τα 12 συντηρήθηκαν από το εργαστήριο συντήρησης της Βουλής των Ελλήνων. Τέλος παρουσιάζονται και σχολιάζονται δέκα ενθυμίσεις με ιστορικό ενδιαφέρον, που είναι γραμμένες από Κρανιώτες στα παράφυλλα μερικών βιβλίων.
Το 1856 πέρασε από την Κρανιά ο διάσημος Γάλλος αρχαιολόγος και περιηγητής Λέων Εζέ (L.Heuzey) που με αφορμή την καταστροφή του χωριού από τους Τούρκους το 1822 γράφει: «Στην περιοχή αυτή εδώ του Ολύμπου κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα και μέχρι το 18ο υπήρξε μια αναγέννηση αρκετά σημαντική της βυζαντινής ζωγραφικής. Η αναγέννηση αυτή δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά με την αφύπνιση της ελληνικής φυλής. Ήταν η εποχή κατά την οποία όλα τα χωριά του Ολύμπου βρίσκονταν σε άνθιση. Είχαν καταφέρει να κατακτήσουν είτε χάρη στην ευελιξία τους είτε χάρη στο δαιμόνιό τους μια ελευθερία, την οποία σέβονταν οι Τούρκοι. Η διάθεση για μελέτη αυτοαναγεννιόταν και χωρίς τη βοήθεια καμιάς ξένης παιδείας μέσα στα ταπεινά σχολεία αυτών των χωριών και των κωμοπόλεων. Συγχρόνως πλούσιοι ιδιώτες ανακαίνιζαν και τοιχογραφούσαν παντού τις εκκλησίες».
Η εκπληκτική αυτή άνθιση αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο στο εξαιρετικό από κάθε άποψη βιβλίο «Ναοί και κειμήλια εκκλησιαστικής συλλογής Κρανιάς Ολύμπου». Το βιβλίο πωλείται από το «Σύλλογο προστασίας και συντήρησης κειμηλίων και μνημείων Κρανιάς Ολύμπου».
Για περισσότερες πληροφορίες: Αθ. Ι. Μπασλής.
Email: baslisthan@hotmail.com
