οποίος, όπως διακηρύσσεται από όλες τις πολιτικές δυνάμεις, θα παίξει σημαντικό ρόλο. Θεωρούμε λοιπόν ότι μία συγκροτημένη συνοπτική παρουσίαση της σημασίας, των προβλημάτων και των προκλήσεων αυτού του τομέα σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο είναι επίκαιρη και χρήσιμη. Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιασθούν τα βασικά χαρακτηριστικά και οι προκλήσεις του παγκόσμιου αγροδιατροφικού τομέα (ΑΔΤ), εντός του οποίου λειτουργεί ο ευρωπαϊκός και ελληνικός ΑΔΤ.
Το 2015 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) πήρε δύο ιστορικές, παγκόσμιας σημασίας αποφάσεις, α) τη Συμφωνία των Παρισίων και β) την υιοθέτηση των δέκα επτά Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) με τις οποίες γίνεται καθολική έκκληση για δράση με σκοπό τον τερματισμό της φτώχειας, την προστασία του περιβάλλοντος και την ειρήνη και ευημερία των ανθρώπων. Ο δεύτερος σημαντικότερος στόχος, μετά την εξάλειψη της φτώχειας, είναι ο τερματισμός της πείνας, μέσω της επίτευξης της ασφάλειας τροφίμων και της βελτίωσης της διατροφής των ανθρώπων. Σε παγκόσμιο επίπεδο η πείνα και η επισιτιστική ανασφάλεια, ύστερα από μία σχετική σταθεροποίηση από το 2014 μέχρι το 2019 σε ποσοστό περί το 9%, άρχισε να αυξάνει λόγω της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του OHE εκτιμά ότι το 2019 το 1/4 του πληθυσμού της γης (2 δισ. άνθρωποι) βρίσκονταν κάτω από καθεστώς επισιτιστικής ανασφάλειας με 700 εκατ. υποσιτιζόμενους. Τα στοιχεία αυτά αναδεικνύουν ανάγλυφα τη σημασία του ΠΤΓ, ο οποίος παράγει το σύνολο της ανθρώπινης τροφής. Ας δούμε λοιπόν πιο συγκεκριμένα κάτω από ποιες συνθήκες λειτουργεί και εξελίσσεται ο τομέας αυτός και ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει.
Το παγκόσμιο περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί και εξελίσσεται ο αγροδιατροφικός τομέας, από τον οποίο εξαρτάται η ασφάλεια των τροφίμων, χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω στοιχεία1:
Ο πληθυσμός της γης αναμένεται να αυξηθεί στα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, αυξάνοντας τις απαιτήσεις της γεωργικής παραγωγής κυρίως σε παραγωγή κρέατος και οπωροκηπευτικών, προκαλώντας μετατοπίσεις στη γεωργική παραγωγή και πίεση των φυσικών πόρων. Η συμμετοχή της γεωργίας στη συνολική παραγωγή και την εργασία θα μειώνεται, αν και με διαφορετικές ταχύτητες στις διάφορες περιοχές, ενώ η ανάγκη για αύξηση της παραγωγικότητας θα εμποδίζεται από την υποβάθμιση των φυσικών πόρων, της βιοποικιλότητας και τη διάδοση ανθεκτικών ασθενειών των φυτών και ζώων. Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει δυσανάλογα τις περιοχές με επισιτιστική ανασφάλεια θέτοντας σε κινδύνους τη φυτική, ζωική και αλιευτική παραγωγή. Με τις σημερινές γεωργικές πρακτικές η ικανοποίηση των απαιτήσεων των γεωργικών προϊόντων θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη πίεση και περαιτέρω υποβάθμιση των φυσικών πόρων.
Αν και η πείνα και η ακραία φτώχεια έχουν μειωθεί σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1990, υπάρχουν ακόμη σήμερα περί τα 700 εκατ. άνθρωποι σε γεωργικές περιοχές που ζουν κάτω από ακραία φτώχεια, 800 εκατ. υπό καθεστώς πείνας και 2 δισ. που υποφέρουν από ελλείψεις μικροθρεπτικών στοιχείων, ενώ μέχρι το 2030 αναμένεται να προστεθούν περί τα 650 εκατ. υποσιτιζόμενοι άνθρωποι. Ο αριθμός αυτών των ανθρώπων αναμένεται να αυξηθεί και λόγω των συγκρούσεων, των οικονομικών κρίσεων και των φυσικών καταστροφών. Η γη και τα μέσα γεωργικής παραγωγής θα συγκεντρώνονται συνεχώς σε λιγότερα χέρια, οδηγώντας μικροϊδιοκτήτες ή χωρίς γη εργάτες να εγκαταλείψουν τη γεωργία, αυξάνοντας την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση κυρίως των ανδρών, οδηγώντας τη γεωργία σε «φεμινοποίηση» σε πολλές περιοχές του κόσμου.
Σε αυτό το περιβάλλον οι προκλήσεις για τον αγροδιατροφικό τομέα είναι οι παρακάτω:
Η περαιτέρω εντατικοποίηση της γεωργίας με τους παραδοσιακούς τρόπους (αυξημένες εισροές, εντατικά συστήματα καλλιέργειας, μετατροπή δασών σε γεωργικές εκτάσεις, κ.λπ.), δεν μπορεί να δώσει λύσεις στην απαίτηση για αύξηση της γεωργικής παραγωγής. Οι λύσεις σε αυτήν την πρόκληση φαίνεται ότι είναι οι νέες τεχνολογίες (π.χ. γεωργία ακριβείας) που πετυχαίνουν την «αειφορική εντατικοποίηση» και οι «ολιστικές» προσεγγίσεις, όπως η αγρο-οικολογία, η αγροδασοπονία, η κλιματικά έξυπνη γεωργία και η γεωργία συντήρησης.
Πρέπει να εξαλειφθεί η ακραία φτώχεια με βιώσιμο τρόπο, που σημαίνει ότι πρέπει να υιοθετηθούν στρατηγικές ανάπτυξης που αντιμετωπίζουν τις συνέπειες από τις ανισότητες στα εισοδήματα εντός και μεταξύ των χωρών, τις ευκαιρίες και την ιδιοκτησία της γης. Αυτές οι στρατηγικές δεν πρέπει να περιορίζονται μόνο στις γεωργικές περιοχές, αλλά και στις αστικές, με υποστήριξη δημιουργίας θέσεων εργασίας και δημιουργίας συνθηκών βιώσιμης αντιμετώπισης της πείνας, του υποσιτισμού και της ακραίας φτώχειας λόγω και των συνεχών κρίσεων που προαναφέρθηκαν.
Με βάση τα παραπάνω, ο ΑΔΤ πρέπει να επανασχεδιασθεί με δημιουργία καλύτερα οργανωμένων συστημάτων που θα δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης με ιδιαίτερη φροντίδα για μικροϊδιοκτήτες γης, ηπιότερα περιβαλλοντικά αποτυπώματα, δημιουργία αλυσίδων διάθεσης των τροφίμων και προστασία της βιοποικιλότητας.
Τέλος πρέπει να γίνει συνείδηση ότι στην προσπάθεια της βιώσιμης ανάπτυξης όλες οι χώρες είναι αλληλο-εξαρτώμενες.
1 FAO. 2017. The future of food and agriculture – Trends and challenges. Rome.
Από τον Χρίστο Τσαντήλα*
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. τακτικός ερευνητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
