συμπεριληφθεί σε έναν κύκλο άρθρων με αντικείμενο την Κ.Α. και τις επιπτώσεις της στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Αυτή η εξέλιξη θα αποτελέσει το αντικείμενο αυτού του άρθρου.
Στις 28/4/2021 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα σχετικά με την προστασία του εδάφους, το οποίο αποτελεί σταθμό, από την άποψη ότι, επί τέλους μετά από πολλές δεκαετίες, έγινε αντιληπτός και αναγνωρίζεται ο ρόλος και η τεράστια σημασία του φυσικού αυτού παράγοντα, που έχει θεμελιώδη σημασία για το περιβάλλον και τον άνθρωπο. Μία παρόμοια, αν κι όχι τόσο τολμηρή πρωτοβουλία, είχε επιχειρηθεί το 2006 με την Οδηγία 2006/0086 (COD), η οποία όμως δεν εφαρμόσθηκε κυρίως λόγω της υποτίμησης του ρόλου των εδαφών στην ανθρώπινη ζωή και των κινδύνων που διατρέχει από την ανορθολογική διαχείρισή του. Έτσι οι υποχρεώσεις που απέρρεαν από την οδηγία 2006/0086 δεν υλοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου ή στο μεγαλύτερο μέρος τους, με αποτέλεσμα να συνεχισθεί με πιο έντονους ρυθμούς, λόγω και της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων εξαιτίας της Κ.Α., η υποβάθμιση των εδαφών φέροντας πολλές περιοχές της χώρας, συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλίας σε μεγάλο κίνδυνο ερημοποίησης.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το παραπάνω ψήφισμα αναδεικνύει την τεράστια σημασία του προβαίνοντας σε δεκάδες σημαντικές παραδοχές, όπως ότι:
«Παρέχει υπηρεσίες ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ύπαρξη και την επιβίωση των οικοσυστημάτων, ώστε να μπορούν οι τωρινές και μελλοντικές γενιές να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες».
Αποτελούν το μεγαλύτερο χερσαίο απόθεμα άνθρακα και περιέχουν 2.500 Pg (δισεκατομμύρια τόνους) άνθρακα, δηλαδή τρεις φορές παραπάνω από τον συνολικό άνθρακα της ατμόσφαιρας (800 Pg) και απομακρύνουν σε ετήσια βάση το 25% αερίων του θερμοκηπίου (ΑτΘ) που εκπέμπονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων, αλλά έχουν χάσει μέχρι σήμερα το 50-70% των αρχικών αποθεμάτων άνθρακα.
Φιλοξενεί το 25% της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, που όμως δεν περιλαμβάνεται στα περισσότερα νομοθετήματα για την προστασία του περιβάλλοντος αν και είναι ένας πολύ σημαντικός οικότοπος και γονιδιακή δεξαμενή και παρέχει βασικές υπηρεσίες οικοσυστήματος σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, όπως η παροχή τροφίμων, πρώτων υλών, η ρύθμιση του κλίματος, ο καθαρισμός των νερών, η ρύθμιση των θρεπτικών στοιχείων και ο έλεγχος των επιβλαβών οργανισμών, ενώ παράλληλα διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην ομορφιά των ευρωπαϊκών τοπίων.
Είναι όμως πολύ ευαίσθητος μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος, αφού ο ρυθμός σχηματισμού του είναι πολύ αργός (μέχρι 1 εκατοστό ανά χίλια χρόνια), που τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην Ε.Ε. λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας υφίσταται μαζί με τη γη κακή διαχείριση, με αποτέλεσμα τη συνεχή υποβάθμισή τους λόγω της συνεχούς αλλαγής χρήσης γης, μη βιώσιμων γεωργικών και δασοκομικών πρακτικών, εγκατάλειψη της γης, σφράγιση του εδάφους και απώλεια της βιοποικιλότητας.
Η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη δεν βρίσκονται σε καλό δρόμο για την τήρηση των διεθνών και ευρωπαϊκών δεσμεύσεων που αφορούν το έδαφος και τη γη και ιδιαίτερα για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και την αποκατάσταση υποβαθμισμένων εδαφών και γαιών, την επίτευξη του στόχου για μηδενική καθαρή δέσμευση γης έως το 2050 και μείωση της διάβρωσης και την αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών με αποτέλεσμα να έχουν εντοπισθεί στην Ευρώπη σημαντικές απειλές για την υποβάθμιση του εδάφους, όπως διάβρωση στο 25% των ευρωπαϊκών εδαφών, η οποία εκτιμάται ότι προκαλεί απώλεια γεωργικής παραγωγής, η αξία της οποίας υπολογίζεται σε 1.25 δισ. ευρώ τον χρόνο, αλάτωση και ερημοποίηση σε ποσοστό περί το 35% του ευρωπαϊκού εδάφους, μείωση της βιοποικιλότητας, επιδείνωση των φυσικών καταστροφών και των επιπτώσεών τους στην κοινωνία και μια σειρά άλλες μικρότερες σημασίας επιπτώσεις.
Η απουσία κατάλληλου νομικού πλαισίου για την προστασία της γης και του εδάφους της Ευρώπης, η οποία οφείλεται σε μια μειοψηφία κρατών - μελών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που δεν επέτρεψαν να καρποφορήσει προηγούμενη αντίστοιχη προσπάθεια το 2014, αποτελεί βασική έλλειψη που συμβάλλει στην υποβάθμιση πολλών εδαφών (εκτιμάται ότι το 60-70% των εδαφών της Ε.Ε. δεν είναι υγιή) και περιορίζει τη δυνατότητα της Ε.Ε. να επιτύχει τους στόχους της για το περιβάλλον και τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και επισιτιστική ασφάλεια.
Με βάση όλα τα παραπάνω, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σχεδιάσει ένα κοινό νομικό πλαίσιο σε επίπεδο Ε.Ε. με σεβασμό βέβαια στην αρχή της επικουρικότητας, με το οποίο, αφού διατυπωθεί ένας κοινός ορισμός τού τι συνιστά το έδαφος, των λειτουργιών του και των κριτηρίων για τη βιώσιμη διαχείρισή του, να ακολουθήσει σε βάθος μελέτη της εκτίμησης των επιπτώσεων που θα αναλύσει το κόστος ανάληψης δράσης και της μη δράσης στο περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία και την εσωτερική αγορά. Επίσης καλεί την επιτροπή, μεταξύ πολλών άλλων, να συμπεριλάβει αποτελεσματικά μέτρα για την επίτευξη του στόχου της μη περαιτέρω υποβάθμισης της γης μέχρι το 2030 και της μηδενικής υποβάθμισης της γης μέχρι το 2050. Επιπλέον με πλειάδα επισημάνσεων για τη σημασία του εδάφους, αναπληρώνει το ακατανόητο μέχρι σήμερα μειωμένο ενδιαφέρον της Ε.Ε. για έναν από τους βασικότερους φυσικούς πόρους για την επιβίωση του ανθρώπου. Το ψήφισμα αυτό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι μια πολύ ελπιδοφόρα εξέλιξη, η οποία θα πρέπει να ευαισθητοποιήσει άμεσα τους αρμόδιους σε όλους τους τομείς, κυβέρνηση, πολιτικά κόμματα, περιβαλλοντικές οργανώσεις και ιδιαίτερα τους φορείς των αγροτών.
Από τον Χρίστο Τσαντήλα*
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. τακτικός ερευνητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.
