γίγνεσθαι διέπεται πλέον από έναν έντονο σκεπτικισμό και κριτική, όσον αφορά τη δυναμική της Δικαιοσύνης στο να αντιμετωπίζει επαρκώς τα φαινόμενα σεξουαλικής κακοποίησης. Πράγματι, παίρνοντας ως δεδομένο, ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί τον πυρήνα όλων των εννόμων αγαθών και ότι αυτή συχνά ευτελίζεται στη δίνη του εκχυδαϊσμού, δικαιολογημένα οξύνεται ο προβληματισμός, αν τελικά η ύπαρξη του θεσμού της παραγραφής είναι σκόπιμη κυρίως στα εγκλήματα μεγάλης ηθικής απαξίας.
Μπορεί, όμως να παραγκωνιστεί η παραγραφή, η έναρξη δηλαδή του χρονικού διαστήματος για την εξάλειψη του αξιοποίνου των συγκεκριμένων πράξεων; Το ερώτημα αυτό, λαμβάνει κοινωνική και νομική διάσταση. Για χρόνια, ο δικαιολογητικός λόγος θέσπισης της παραγραφής αποτελούσε το επίκεντρο αναλύσεων και αντιπαραθέσεων των θεωρητικών του Ποινικού Δικαίου.
Η παραγραφή είναι θεσμός δημοσίας τάξεως, λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπ' όψιν από τα δικαστήρια και ανταποκρίνεται στη βούληση του νομοθέτη να αποκαθιστά την κοινωνική συνοχή όταν αυτή έχει διασαλευτεί από τη διάπραξη ενός εγκλήματος. Η πρόβλεψη αυτή του νόμου διασφαλίζει την ασφάλεια δικαίου και επιτρέπει να αποσβήνονται κεφάλαια που αμαυρώνουν και αναστέλλουν την κοινωνική πρόοδο.
Είναι όμως εύλογο, στο πεδίο εφαρμογής της παραγραφής να εντάσσονται τα περισσότερα από τα εγκλήματα; Η επικαιρότητα, είναι γεγονός, ότι έφερε στο φως με γενναίο τρόπο περιστατικά που ντροπιάζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η οποία όταν προσβάλλεται προκαλεί εκκωφαντικό αντίκτυπο στην κοινωνία. Προκειμένου, όμως να δοθεί μια ορθή απάντηση θα πρέπει να παρακαμφθεί συνειδητά το δημόσιο αίσθημα που εγείρει κάθε πολύκροτη υπόθεση. Αυτό σημαίνει, ότι θα πρέπει να στραφεί η προσοχή στη ratio του θεσμού και στα επιχειρήματα που πηγάζουν από αυτή.
Ο κύριος αντίλογος στους διαφωνούντες με τον θεσμό είναι ότι η ποινική πράξη αποδυναμώνεται με το πέρασμα του χρόνου, επιφέροντας την αποδυνάμωση της ενοχής και της ποινής του δράστη. Το συγκεκριμένο επιχείρημα θέτει ως βάση την κοινωνική ισορροπία και όχι -εννοείται- την εκδήλωση ευνοϊκών συναισθημάτων προς τη πλευρά του θύτη. Επίσης, ο ρόλος της παραγραφής συνδέεται στενά με την ορθή και δίκαιη έκδοση δικαστικής απόφασης. Το δικαστήριο δεν μπορεί να βασιστεί σε αποδεικτικά στοιχεία (αν υπάρχουν) μετά το πέρας μεγάλου χρονικού διαστήματος από την τέλεση της πράξης, διότι η ποιότητα και η αξία τους θα είναι αμφίβολη, όπως μπορεί να συμβεί στα αδικήματα της γενετήσιας προσβολής.
Επομένως, η τάση να εξαιρεθούν από την παραγραφή τα συγκεκριμένα εγκλήματα, όχι μόνο θα εμπόδιζε την πρακτική εφαρμογή των κανόνων του Ποινικού Δικαίου, αλλά θα αναζωπύρωνε τα εκδικητικά κίνητρα της κοινωνίας. Εξάλλου, όλες οι ευρωπαϊκές έννομες τάξεις καταφάσκουν στον θεσμό, με τη σκέψη ότι δεν μπορεί ένα πολιτισμένο κράτος να παλινδρομεί σε έκνομες συμπεριφορές ,διότι δεν θα καταλαγιάσει ποτέ η κοινωνική οργή. Εξαιρέσεις εντοπίζονται μόνο σε κάποιες περιπτώσεις του αγγλοσαξονικού δικαίου.
Στην ελληνική έννομη τάξη τα κακουργήματα για τα οποία προβλέπεται ποινή ισόβιας κάθειρξης, παραγράφονται μετά από 20 έτη και σε κάθε άλλη περίπτωση μετά από 15 έτη. Όσον αφορά, τα πλημμελήματα αυτά παραγράφονται μετά την πάροδο 5 ετών, ενώ τα πταίσματα μετά από 2 έτη. Τα συγκεκριμένα χρονικά όρια παρέμειναν αναλλοίωτα, ακόμα και μετά τη σωρεία σημαντικών αλλαγών που σημειώθηκαν το 2019 στην ποινική νομοθεσία. Το γεγονός αυτό, μαρτυρεί πως δεν υφίσταται ανάγκη μεταβολής τους.
Περιθώριο, ίσως, αυστηροποίησης του χρονικού πλαισίου θα μπορούσε να υπάρξει στο πεδίο αναστολής της παραγραφής στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας των ανηλίκων. Ο ρόλος της αναστολής είναι να καθυστερεί τη συμπλήρωση του χρόνου της παραγραφής. Στις περιπτώσεις των ανηλίκων, η παραγραφή δεν δύναται να ξεκινήσει πριν την ενηλικίωση του θύματος.
Με τον νέο Ποινικό Κώδικα (2019), η δυνατότητα της επιπλέον τριετούς αναστολής (αν επρόκειτο για κακούργημα) και του ενός έτους (αν επρόκειτο για πλημμέλημα), που δινόταν στον ανήλικο μετά την ενηλικίωσή του καταργήθηκε, χωρίς να υπάρχει κάποια περαιτέρω πρόβλεψη. Κάτι τέτοιο, προφανώς δυσχεραίνει τη θέση του θύματος και κλονίζει την εμπιστοσύνη των πολιτών για την ορθή απονομή δικαιοσύνης σε υποθέσεις με ευαίσθητες πτυχές που σχετίζονται με ανήλικους.
Καταλήγοντας, γίνεται δεκτό ότι ο θεσμός της παραγραφής κατέχει καίρια θέση στο οπλοστάσιο της Δικαιοσύνης. Η αποστολή του δεν περιορίζεται μόνο στη διαφύλαξη της κοινωνικής ομαλότητας, αλλά και στην άμεση κινητοποίηση των θυμάτων να προβούν έγκαιρα σε καταγγελία για να λειτουργήσει το δικαιϊκό σύστημα αποτελεσματικά. Γι' αυτό, ορθό είναι το γενικό πλαίσιο του θεσμού να παραμείνει ως έχει και οι αντιδράσεις προς διόρθωση σφαλμάτων να εστιάζονται σε επιμέρους σημεία της παραγραφής (π.χ. αναστολή) τα οποία, αν δεν λάβουν την απαραίτητη επιμέλεια από τον νομοθέτη ενδέχεται να προκαλέσουν την ατιμωρησία των εγκλημάτων ηθικής απαξίας.
Από τη Δήμητρα Παπαθανασίου, φοιτήτρια Νομικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
