Γ. Δερτιλή: «Επτά πόλεμοι, Τέσσερις εμφύλιοι, Επτά χρεοκοπίες»

200 χρόνια μετά

Από τον Δημήτρη Νούλα, χημικό

Ο εορτασμός για τα διακόσια χρόνια από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821 βρίσκει την Ελλάδα πληγωμένη από την 10ετή οικονομική κρίση, από τη συνεχιζόμενη υγειονομική κρίση, που επιδρά δραματικά στην Οικονομία, αλλά και από την

επιθετική/επεκτατική συμπεριφορά των γειτόνων μας. Δεν θα αστοχούσαμε και πολύ με τη σκέψη πως ένας άλλος Ντελακρουά θα μπορούσε να εμπνευσθεί από τη σημερινή μας κατάσταση.
Εν τούτοις, στην προ πενταετίας (Νοέμβριος, 2016) επίσκεψή του στην Ακρόπολη ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα δήλωσε: «Εδώ στην Αθήνα ξεκίνησαν να αναπτύσσονται οι ιδέες για τη Δημοκρατία και για τις έννοιες του πολίτη και των νόμων. Όταν επισκέπτεσαι έναν τέτοιο χώρο, όχι μόνο κατανοείς καλύτερα την Ελλάδα και τον δυτικό πολιτισμό, αλλά στέλνεις και ένα μήνυμα της συνέχειας που υφίσταται…».
Δικαίως, λοιπόν, οι Νεοέλληνες αισθανόμαστε υπερήφανοι για τον κλασικό -και εντεύθεν- πολιτισμό που δημιούργησαν οι πρόγονοί μας διότι αποτελούμε -αναγκαστικά- τον στενό πυρήνα των κληρονόμων τους στο πλαίσιο της πολιτισμικής συνέχειας μέσω της γλώσσας και των ποικίλων παραδόσεών μας. Πρόκειται για τον πολιτισμό που τροφοδοτήθηκε από τα ομηρικά έπη, πυροδοτήθηκε από τους νικηφόρους μηδικούς πολέμους, άνθισε κατά την περίοδο της Δημοκρατίας και μπήκε στη φάση της παρακμής εξαιτίας του προληπτικού -εκ μέρους της Σπάρτης- εμφύλιου Πελοποννησιακού Πολέμου.
Στη συνέχεια ο πολιτισμός αυτός, παρά την παρακμή της Αθήνας, εξαπλώθηκε και έγινε παγκόσμιος λόγω της αδιαμφισβήτητης πρωτοτυπίας του, εξαιτίας των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου και επειδή υιοθετήθηκε από τους νικητές κατά την πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο. Κατόπιν, η Ευρώπη μπήκε στη μακρά φάση του Μεσαίωνα κατά τον οποίο ο θρησκευτικός φανατισμός καθήλωσε και κατέστρεψε οτιδήποτε είχε σχέση με τον Λόγο ως λογική και αιτιοκρατική διερεύνηση, ως Επιστήμη και ως Τέχνη που με ασίγαστη περιέργεια και συνέπεια υπηρετούσε έως τότε το ελληνικό πνεύμα.
Η δύναμή του πάντως ήταν τέτοια που ακόμη και τα «σπαράγματά» του, που, ως γνωστόν, διεσώθησαν από τους Άραβες, από φωτισμένους χριστιανούς κι από όσα έφερε στην επιφάνεια η αρχαιολογική σκαπάνη ήρκεσαν για να γίνουν η «μαγιά» ώστε, με κάποιο τρόπο, να «αναγεννηθεί» αργότερα στην Ευρώπη και να απλωθεί σε ολόκληρο, σχεδόν, τον κόσμο με το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού και με τη συνδρομή, ασφαλώς, του Γουτεμβέργιου. Απόρροια όλων αυτών υπήρξε η βιομηχανική επανάσταση, οι αντίστοιχες κοινωνικές (π.χ Γαλλική) και οι εθνικοαπαλευθερωτικές εξεγέρσεις στις οποίες συγκαταλέγεται και το θαύμα της ελληνικής, του 1821. Θαύμα διότι πραγματοποιήθηκε και επικράτησε στο εχθρικό ευρωπαϊκό περιβάλλον της Ιεράς Συμμαχίας του Μέτερνιχ και στον γεωγραφικό χώρο της πανίσχυρης αν και παρακμάζουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Η Επανάσταση του ’21 ήταν, όντως, γεγονός ευρωπαϊκής και παγκόσμιας σημασίας και έγινε προφανώς με σχέδιο που εκπονήθηκε, οργανώθηκε, χρηματοδοτήθηκε και εκδηλώθηκε από ανθρώπους του μείζονος, τότε, ελληνισμού (εμπόρους, διανοούμενους, στρατιωτικούς, πολιτικούς) σε συνεργασία με οπλαρχηγούς, καραβοκύρηδες και προεστούς του ελλαδικού χώρου και αναμφισβήτητα με τη συμμετοχή «μυημένων» ιερωμένων της ορθόδοξης εκκλησίας. Είναι, πάντως, άξιον απορίας το πώς όλοι αυτοί μπόρεσαν να συνθέσουν τις ιδέες τους και να τις μετασχηματίσουν σε επαναστατική ορμή χωρίς να διερωτώνται εάν πρόκειται για εθνο-αφύπνιση ή για εθνο-γένεση και είναι αξιοσημείωτο το πώς, οι ίδιοι σχεδόν άνθρωποι, στη διάρκεια της επανάστασης, μπόρεσαν να ξεκινήσουν δύο εμφυλίους πολέμους.
Ευτυχώς, όμως, «τα δάνεια της Αγγλίας» [9 Φεβ 1824 (800 χιλ. λίρες), 26 Ιαν 1825 (2 εκατ. λίρες)] αφενός και το αίτημα των εγχώριων πολιτικών και στρατιωτικών αρχόντων (24 Ιουλ 1825) προς την Αγγλία για να μπει η Ελλάς υπό την προστασία της επιβεβαίωσαν την βούληση των ισχυρών δυνάμεων της εποχής για την δημιουργία ενός κράτους-έθνους στο υπογάστριο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Βούληση που εκφράστηκε εμπράκτως και αποτελεσματικώς με τη ναυμαχία στο Ναυαρίνο (Οκτ., 1827).
Διακόσια χρόνια, λοιπόν, από την επανάσταση του 1821 και η διαδρομή της χώρας έκτοτε είναι όπως ένα ηφαίστειο που αφού εκρήγνυται προκαλώντας μεγαλύτερες ή μικρότερες καταστροφές μετά ησυχάζει και ξανά από την αρχή. Υπήρξε αιματηρή (7 πόλεμοι), γεμάτη σκαμπανεβάσματα, με αντιφάσεις και πισωγυρίσματα (στρατιωτικά κινήματα, δικτατορίες), με εθνικούς θριάμβους (π.χ. Βαλκανικοί πόλεμοι, Αλβανικό μέτωπο) και καταστροφές (π.χ. Μικρασιατική, Κύπρος), με επιτυχίες (είσοδος στην ΕΟΚ και στην ΟΝΕ Ελλάδας και Κύπρου) και περιόδους εσωστρέφειας (7 χρεοκοπίες), με στιγμές ενότητας, με τέσσερις εμφυλίους και με απροκάλυπτες ενίοτε παρεμβάσεις του «ξένου-συμμαχικού» παράγοντα. Αλλά και με συντελεσμένη εθνική συνείδηση.
Εισήλθαμε, λοιπόν, ως ελληνισμός, στη φάση του τέλους της νεοτερικής εθνικής μας ταυτότητας κι όλα δείχνουν ότι ένας κύκλος κλείνει κι ένας άλλος φαίνεται να ανοίγει. Το κρίσιμο ερώτημα που τίθεται είναι: μετά από μια τέτοια διαδρομή, στο κατώφλι της νέας εποχής, στις δύσκολες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, με την ακατάσχετη πλημμυρίδα ανατροπών μακροχρόνια παγιωμένων καταστάσεων στην ψηφιακή εποχή, έχουμε τα προσόντα να δημιουργήσουμε τη νέα ελληνική ταυτότητα που θα μας κάνει ευδιάκριτους μεταξύ ίσων ανάμεσα στους άλλους λαούς; Μπορεί ο σύγχρονος Έλληνας, της μετανεοτερικής φάσης, να τα βγάλει πέρα και να προκόψει χωρίς να αλλοτριωθεί, χωρίς, δηλαδή, να απολέσει τα θεμελιακά του γνωρίσματα μέσα στο χαοτικό διεθνές περιβάλλον και χωρίς, επιπροσθέτως, να μπει στη δοκιμασία να δει την πατρίδα του να «μικραίνει» ποικιλοτρόπως;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό -αλλά και στα επιμέρους- δεν μπορεί να είναι απόρροια μιας αισιόδοξης ή απαισιόδοξης προσέγγισης. Οφείλει να εδράζεται σε στοιχειοθετημένη ανάλυση και να προτείνει ρεαλιστικές διεξόδους. Τούτο, όμως, λόγω χώρου, θα αποτελέσει αντικείμενο διερεύνησης σε επόμενο σημείωμά μας.