Ο Ιωάννης Ερρίκος Πεσταλότσι γεννήθηκε στις 12 Ιανουαρίου του 1746 στη Ζυρίχη της Ελβετίας. Ήταν το μεσαίο παιδί της τρίτεκνης οικογένειας του ονομαστού χειρουργού οφθαλμίατρου της πόλης, ο οποίος πέθανε στα 33 του χρόνια. Η δημιουργία του βασικού «προφίλ» της προσωπικότητάς του μετά τον θάνατο του πατέρα του, δέχτηκε καθοριστικό επηρεασμό από το είδος και την ποιότητα της ανατροφής που του πρόσφερε η μητέρα του και η παιδαγωγός Bambeli. Το πνευματικό κλίμα των εφηβικών και των πρώτων νεανικών του χρόνων διαποτισμένο από το άρωμα του διαφωτισμού και των φιλοσοφικών διανοημάτων του Ρουσσώ και του Μπάζεντοφ, υπήρξε κατευθυντήριος δύναμη στη συγκρότηση της ψυχοπνευματικής του υπόστασης. Η βαθιά χριστιανική του πίστη και ευλάβεια επέδρασε ριζικά στην κοσμοθεωρία και στις παιδαγωγικές του πεποιθήσεις. Ο θεμιτός τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών και εξαφάνισης των εμποδίων στις επιδιώξεις του αποδείκνυε το εξαιρετικό ήθος, την υπομονή, την ευγένεια που κοσμούσαν τον χαρακτήρα του. Ορφανοτροφείο του Neutal, οικοτροφείο του Stans, δημοτικό σχολείο του Berthoud, διδασκαλείο του Yverton, υπήρξαν δικά του εκπαιδευτικά ιδρύματα, σταθμοί στη ζωή του.
Μέσα από διεξοδικές έρευνες και πειραματισμούς που διενεργούνταν σ’ αυτά, το ανήσυχο πνεύμα του, άντλησε πολύτιμες πληροφορίες για τη φύση της παιδικής ηλικίας. Η ευαίσθητη ψυχή του προσπαθούσε να εξάγει συμπεράσματα για ορθότερες μεθόδους ηθικής, πνευματικής και σωματικής αγωγής. Το πάγιο σύνθημά του «μάθηση με το κεφάλι, με το χέρι, με την καρδιά» έγινε αποδεκτό σε όλες τις γενεές. Είναι από τους πρώτους που δήλωσε ότι οι δυνάμεις της προσοχής, της παρατήρησης, της μνήμης, προηγούνται της κρίσης. Και οι αστείρευτες προσπάθειές του συνετέλεσαν να εξαλειφθεί γρήγορα ο αναλφαβητισμός στην Ελβετία.
Μέσα από τα ποικίλα συγγράμματά του όπως «Το απόγευμα ενός ερημίτη», «Οι έρευνες για την πορεία της φύσης στην ανάπτυξη της ανθρωπότητας», «Λεονάρδος και Γερτούδη», διαφαίνονται με ενάργεια οι προσωπικές του δοξασίες για την πολιτική, την ηθική, την παιδαγωγική. Ιδέες σαφώς ανανεωτικές για την εποχή του! Απόψεις πρωτοποριακές τις οποίες με παρρησία υπερασπίστηκε και με συνέπεια εφάρμοσε. Σκέψεις καινοφανείς, οι οποίες έδωσαν το ερέθισμα σε μεταγενέστερους επιστήμονες από τον χώρο της ψυχολογίας, για διεξοδικότερη έρευνα. Και η βαθμιαία βελτίωσή τους συνετέλεσε να εξελιχθούν σε παιδαγωγικές αρχές, γενικού κύρους. Το ενεργητικό σχολείο, το μη λογοκοπικό, το σχολείο προετοιμασίας για τη ζωή, υπήρξαν σταθερές παιδαγωγικές πεποιθήσεις του Πεσταλότσι. Πεποιθήσεις οι οποίες έγιναν αποδεκτές και υιοθετήθηκαν από μεταγενέστερους μεγάλους του είδους. Montesori, Dewey, Herbart, Piaset, Greaves, επιδοκίμαζαν το σύστημά του. Βεβαιώθηκαν ότι μέσω αυτού συντελούνταν πολύπλευρη καλλιέργεια του ατόμου. Κατακτιόνταν βιωματικά γνώσεις και δεξιότητες. Μειώνονταν η προοπτική της λήθης αυτών με το πέρασμα του χρόνου. Και το ενδεχόμενο της μετατροπής των σε νεκρές και απωθητικές μορφές μιας καταπιεσμένης παιδικής ηλικίας ελαχιστοποιούνταν. Οι κατάλληλοι χειρισμοί, η ευπρέπεια, η αξιοσύνη και κυρίως η ανυστερόβουλη αγάπη, αποτέλεσαν μέσα για τη δημιουργία του γαλήνιου περιβάλλοντός του. Περιβάλλοντος μέσα στο οποίο άνθιζε και καρποφορούσε η δύναμη του πνεύματος και του ήθους. Ξεπηδούσε χαρά και ικανοποίηση από τη δημιουργική εργασία. Η μέθοδος της διδασκαλίας του αυστηρά αναλυτική, προχωρούσε βαθμιαία από το γνωστό στο άγνωστο, στηριζόμενη στο τρίπτυχο Σχήμα-Αριθμός-Όνομα. Οι διδακτικές του πράξεις αποσκοπούσαν στον σχηματισμό, σαφών, καθαρών εικόνων. Και η διεύρυνση των παρεχομένων βασικών μορφωτικών αγαθών με γνώσεις από τον τομέα της γεωγραφίας, της ιχνογραφίας, ωδικής, γυμναστικής, συντελούσε στον γόνιμο εμπλουτισμό του παραστατικού κύκλου των παιδιών.
Το παιδαγωγικό σύστημα του Pestalozzi το οποίο εφαρμόζονταν στο Ινστιτούτο και στο διδασκαλείο του Yverton, προκάλεσε το ενδιαφέρον σημαντικών προσωπικοτήτων. Έγινε αντικείμενο μελέτης από τον Froebel, Herbart, Karl Rutter, οι οποίοι υπήρξαν θαυμαστές και οπαδοί του. Η φωτισμένη παιδαγωγική προσωπικότητά του, έδωσε στην εποχή του νέα πνοή στη λειτουργία του σχολείου. Και η αστείρευτη αγάπη του για τον συνάνθρωπο, για το παιδί, ιδιαίτερα για το αναξιοπαθές παιδί, του προσέδωσαν τον τίτλο του «Αγίου» της παιδαγωγικής. Ο θάνατός του άφησε σημαντικό κενό στους φιλανθρωπικούς και εκπαιδευτικούς κύκλους της ιδιαίτερης πατρίδας του και ολόκληρης σχεδόν της Ελβετίας.
Από την Αριστέα Κωστίμπα - Βαλιώτου
