Ο Αγιος Χαράλαμπος, ο διώκτης των λοιμωδών νοσημάτων, γεννήθηκε στη Μαγνησία της Μ. Ασίας, στα χρόνια του Σεβήρου, ο οποίος διέταξε τον έπαρχο Λουκιανό να τον συλλάβει για την πίστη του στον Χριστό. Εκείνος τράβηξε το σπαθί του να τον κόψει, μα η θεία δύναμη δεν το επέτρεψε. Για την πίστη του στο Χριστό, υπέστη στη συνέχεια πολλά βασανιστήρια, υπομένοντας καρτερικά τους πόνους και ξυλοδαρμούς. Έκανε πολλά θύματα και κυρίως έσωσε ανθρώπους από τη φοβερή πανούκλα. Το 1728, το νησί της Ζακύνθου με τη χάρη του Αγίου, σώθηκε από την πανούκλα. Ας προσευχηθούμε και εμείς σήμερα στη χάρη του να απαλλαγούμε από την τρομερή πανδημία του κορονοϊού. Ο Αγιος απεικονίζεται να ποδοπατά την πανούκλα η οποία εμφανίζεται με τη μορφή κακάσχημης γυναίκας, που είτε βγάζει από στόμα της καπνούς (και είναι η πανούκλα), είτε κρατά από τα μαλλιά κάποιον δαίμονα (που και εδώ είναι η πανούκλα).
Αρκετά είναι τα έθιμα του λαού μας στη γιορτή του Αγίου. Εκτός από τους ενοριακούς ναούς, τιμάται και σε εξωκλήσια, σπηλαιώδεις ναούς και προσκυνητάρια, που είναι αφιερωμένα στη χάρη του. Ακόμη και σήμερα εθιμικές πρακτικές έχουν επιβιώσει αυτούσιες ή έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες της εποχής και έχουν σχέση με τη λατρεία του Αγίου Χαραλάμπους. Στην περιοχή του Παγγαίου, της Πιερίας, της Θράκης, του Τυρνάβου και του Κρουσώνα, με τους μεγάλους αμπελώνες, οι αμπελουργοί ευλογούσαν τα κλήματα που ήταν για φύτευση.
Την παραμονή της φύτευσης, πήγαιναν τα κλήματα στον πολιούχο του χωριού, τον Άγιο Χαράλαμπο. Το πρωί της επόμενη ημέρας ο ιερέας ευλογούσε τα κλήματα και τα παρέδινε στον αμπελουργό για να τα φυτέψει. Έλεγαν ότι αν κόψεις ένα κλαδί ανήμερα της γιορτής από δέντρο και το καρφώσεις στη γη αυτό θα φυτρώσει. Την παραμονή ή την προπαραμονή της γιορτής του Αγίου, μαζευόταν πολλές γυναίκες και ζύμωναν άρτους από κοινού, για τα ζώα. Το έθιμο να ζυμώνονται άρτοι για τα ζώα και να προσφέρονται στον Άγιο Χαράλαμπο ήταν αρκετά διαδεδομένο στις αγροτικές κοινωνίες. Τα μεγάλα ζώα στην αγροτική οικογένεια ήταν εργαλείο για την καλλιέργεια της γης, για τη μεταφορά της αγροτικής παραγωγής και για την παραγωγή κοπριάς για λίπανση των αγρών. Για τον λόγο αυτόν τα ευλογούσε ο ιερέας, ώστε να είναι γερά. Οι κτηνοτρόφοι επικαλούνταν τον Άγιο συνήθως, όταν αρρώσταιναν μεγάλα ζώα και με λάδι από το καντήλι του Αγίου, σταύρωναν το κεφάλι τους. Στις παλαιότερες κοινωνίες και σε εποχές που τα αντιβιοτικά δεν είχαν ανακαλυφθεί, η πανούκλα ήταν λοιμώδες νόσημα αρκετά διαδεδομένη, ήταν μια μάστιγα για την ανθρωπότητα και είχε προκαλέσει τους περισσότερους θανάτους από άλλες επιδημίες. Ζούμε και εμείς σήμερα την καταστροφική πανδημία του κορονοϊού. Η πανώλη ή πανούκλα ή θανατικό είναι γνωστή από την αρχαιότητα... Είναι μία από τις πέντε σοβαρότερες μεταδοτικές αρρώστιες. Ο λοιμός των Αθηνών τον οποίο περιγράφει ο Θουκυδίδης, ήταν πιθανώς πανώλη. Μεγάλες επιδημίες στην Ευρώπη άρχισαν να εκδηλώνονται ήδη από τον 6ο αιώνα και σε όλο τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνιμες ενδημικές εστίες. Τα θύματά της σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο ήταν εκατομμύρια. Στα μέσα του 14ου αι. ο «μαύρος θάνατος» υπήρξε σταθμός για την κοινωνία και την οικονομία ολόκληρης σχεδόν της Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου. Η πανούκλα παρομοιαζόταν τα παλιά χρόνια σαν άσκημη γριά γι’ αυτό και σήμερα τη λένε πανώγλα με την έννοια παλιόγρια. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Πολίτη: «Είναι τυφλή γυνή, διατρέχουσα τας πόλεις από οικίας εις οικίαν και θανατούσα όσους αγγίζει˙ αλλ’ επειδή ως τυφλή βαδίζει ψηλαφώσα τους τοίχους των οικιών, αδυνατεί να εγγίση τους ευρισκόμενους εν μέσω των δωματίων». Ο Άγιος Χαράλαμπος στη συνείδηση των πιστών είναι ο «διώκτης» της πανούκλας. Στα χρόνια που η λοιμική νόσος αποδεκάτιζε τους πληθυσμούς, οι ορθόδοξοι, έχτιζαν ναούς αφιερωμένους στον Άγιο στις εισόδους των πόλεων και των χωριών. Όπου δεν μπορούσαν να οικοδομήσουν ναό, έχτιζαν ένα μικρό εικονοστάσι, προσκυνητάρι και έβαζαν μέσα την εικόνα του Αγίου και δεν άφηναν ποτέ το καντήλι του να σβήσει. Σε περίπτωση που δεν υπήρχε ούτε ναός, ούτε εικονοστάσι στο χωριό, φρόντιζαν να υπάρχει εικόνα του Αγίου σε κάποια εκκλησία. Σε παλιότερες εποχές συνήθιζαν να σχηματίζουν γύρω από τα χωριά προστατευτικούς κύκλους, τους γνωστούς μαγικούς κύκλους, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο καθιστούσαν το χωριό απρόσβλητο από το νόσημα. Έδεναν στην πόρτα μια κλωστή την οποίαν είχαν φτιάξει, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Στο τέλος έδεναν πάλι στην πόρτα του Αγίου Χαραλάμπους την κλωστή και άφηναν το χωριό περιζωσμένο για όσο διάστημα χρειαζόταν, συνήθως 40 ημέρες.
Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών
