Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η Λάρισα έχει να επιδείξει κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα πολλές ονομαστές οικογένειες, τα μέλη των οποίων έχουν προσφέρει, το καθένα με τον τρόπο του, στην ιστορική διαδρομή της πόλης. Από την περίοδο της τουρκοκρατίας ακόμη υπήρχαν ορισμένες, όπως η οικογένεια του λόγιου Ιωάννη Οικονόμου-Λογιωτάτου, η οποία θεωρείται ως η παλαιότερη γνωστή της Λάρισας, απόγονοι των οποίων υπάρχουν μέχρι και σήμερα(1). Από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν με τα τουρκικά διατάγματα Τανζιμάτ του 1839 και 1856, άρχισε η σταδιακή φιλελευθεροποίηση των ραγιάδων, πολλές χριστιανικές οικογένειες που είχαν μετακινηθεί στα ορεινά της Θεσσαλίας και της Ηπείρου κατά τη διάρκεια των χρόνων της τουρκοκρατίας, άρχισαν να επιστρέφουν στη Λάρισα και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Θεσσαλίας.
Μία από αυτές ήταν και η οικογένεια Αστεριάδη, Σουλιώτικης καταγωγής, κατιόντα μέλη της οποίας υπάρχουν μέχρι σήμερα και έχουν αναδειχθεί ως προσωπικότητες σε διάφορους τομείς. Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται ο Αναστάσιος Αστεριάδης. Περί το 1850 η οικογένειά του ξεκίνησε από το Σούλι της Ηπείρου και εγκαταστάθηκε αρχικά στα Αμπελάκια, αλλά έπειτα από λίγα χρόνια μετακόμισε στη Λάρισα(2). Ο Αναστάσιος Αστεριάδης ήταν εμπειρικός ιατρός και βοτανολόγος και ερχόμενος στην πόλη μας άνοιξε δρογοπωλείο, όπως ονομάζονταν την εποχή εκείνη τα φαρμακεία επειδή διακινούσαν κυρίως δρόγες (βότανα). Επειδή ήταν άτεκνος βοήθησε τα ανίψια του (τέκνα του αδελφού του Δημητρίου Αστεριάδη) Κωνσταντίνο και Αχιλλέα για να προκόψουν.
Τον Κωνσταντίνο (1856-1908) τον πήρε από νεαρή ηλικία στο κατάστημα και τον εκπαίδευσε ως εμπειρικό φαρμακοποιό. Κάποια στιγμή, όταν ο ίδιος περί το 1880 αποσύρθηκε, μεταβίβασε το φαρμακεμπορείο(3) στον ανεψιό του. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι όλοι οι επαγγελματίες του κλάδου υγείας της Θεσσαλίας, επιστήμονες και πρακτικοί, που ήθελαν να εξασκήσουν τα αντίστοιχα επαγγέλματα (ιατροί, φαρμακοποιοί, οδοντίατροι, μαίες) έπρεπε να εξετασθούν από ειδική επιτροπή και μετά να τους δοθεί η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος από το Ιατροσυνέδριο(4). Ο Κωνσταντίνος Δ. Αστεριάδης εργάζονταν τότε στο ένα από τα πέντε φαρμακεία που λειτουργούσαν στη Λάρισα. Ήταν πρακτικός φαρμακοποιός και για να αποκτήσει την επίσημη άδεια εξάσκησης του φαρμακοποιού υπέβαλε, όπως όριζε η διάταξη, τα απαιτούμενα δικαιολογητικά στο Ιατροσυνέδριο. Ένα απ’ αυτά ήταν και το πιστοποιητικό του Δήμου Λαρίσσης(5) που υπογράφηκε στις 10 Ιουνίου 1882 από τον πρώτο μετά την απελευθέρωση δήμαρχο, Οθωμανό Χασάν Ετέμ, το οποίο βεβαιώνει ότι ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης είναι ιδιοκτήτης του κτιρίου όπου στεγάζεται το φαρμακείο του. Μάλιστα μας πληροφορεί ότι από το 1870(6) «μετέρχεται τον φαρμακοποιόν». Τελικά το Ιατροσυνέδριο στη συνεδρίαση της 5ης Οκτωβρίου 1882, χορήγησε «εις τον εμπειρικόν φαρμακοποιόν της Λαρίσσης Κωνσταντίνον Δ. Αστεριάδην περιορισμένην άδειαν του μετέρχεσθαι την φαρμακευτικήν εις την Ελλάδα»(7). Δηλαδή δεν τον έχρισε φαρμακοποιό, δεν μπορούσε άλλωστε αφού δεν είχε σπουδάσει, αλλά όμως του επέτρεψε την περιορισμένη διακίνηση, την εμπορία και την πώληση φαρμάκων στην Ελλάδα. Το 1899 μετέφερε το φαρμακείο στην κεντρική πλατεία, εκεί όπου παρέμεινε μέχρι την κατεδάφισή του τη δεκαετία του 1990. Ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης νυμφεύθηκε την Αικατερίνη Δρίτσα (1866-1931), κόρη αρχοντικής οικογένειας της Ύδρας, με την οποία απέκτησε έξη τέκνα, όλα αγόρια. Σαν λάτρης της ελληνικής αρχαιότητας που ήταν, έδωσε σε όλα τα παιδιά του αρχαία ονόματα.
Ο πρωτότοκος γιος του Αγαμέμνων (1895-1953) σπούδασε φαρμακευτική και κληρονόμησε το φαρμακείο μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1908, το οποίο και λειτούργησε μέχρι τον θάνατό του. Επειδή όμως τη χρονολογία του θανάτου του πατέρα του ήταν μόλις 13 ετών, η οικογένεια κατόρθωσε να διατηρήσει την άδεια μέχρι το πέρας των σπουδών του Αγαμέμνονα.
Ο δεύτερος γιός του ήταν ο Αγησίλαος (1897-1959).
Ο τρίτος κατά σειράν ήταν ο Αγήνωρ (1898-1977), ο γνωστός μας ζωγράφος, ο οποίος γεννήθηκε στη Λάρισα στις 24 Αυγούστου 1898. Νεαρός ακόμη και ενώ φοιτούσε στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου έπαιρνε μαθήματα σχεδίου από τον ζωγράφο της γενέθλιας πόλης του, τον Χρήστο Παπαμερκουρίου. Το 1915 εισήχθη στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών και με την αποφοίτησή του άρχισε μια λαμπρή καλλιτεχνική πορεία. Το 1921 έκανε στη Λάρισα την πρώτη ατομική έκθεση στο φωτογραφείο του Γεράσιμου Δαφνόπουλου. Από τότε μέχρι και τον θάνατό του (Αθήνα 17 Δεκεμβρίου 1977), δηλ. για 56 περίπου χρόνια, εργάσθηκε ακατάπαυστα σε πολλούς τομείς εικαστικής δημιουργίας. Προέχουν τα ζωγραφικά έργα. Πολλά απ’ αυτά έχουν σαν θέμα τη Λάρισα και σήμερα βρίσκονται διάσπαρτα σε δημόσια ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές της πόλης μας. Ασχολήθηκε επίσης και με την εκκλησιαστική ζωγραφική (τοιχογραφίες, φορητές εικόνες, κλπ), το σχέδιο και τη χαρακτική. Εικονογράφησε αρκετά βιβλία λογοτεχνικά, ιστορικά, μαθητικά και έκανε πολλές εκθέσεις έργων του, ατομικές και συλλογικές, σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τέλος κυκλοφόρησε και λευκώματα με σχέδια του. Μας ενδιαφέρει κυρίως το κλασικό «Λάρισα», που εκδόθηκε το 1978, λίγο μετά τον θάνατό του, με κείμενα του Κίτσου Μακρή και σχέδια και υδατογραφίες δικές του, από την προπολεμική και αμέσως μεταπολεμική περίοδο της πόλης.
Τα άλλα τέκνα του Κωνσταντίνου Αστεριάδη ήταν ο Αναξαγόρας (1900-1902), ο οποίος έζησε μόλις δύο χρόνια, ο Βύρων (1901-1932) και ο Πυγμαλίων (1905-1981),
Από την περίοδο της τουρκοκρατίας ακόμα το σπίτι της οικογένειας Αστεριάδη, στο οποίο γεννήθηκαν όλα τα παιδιά της οικογένειας, βρισκόταν στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, στη διασταύρωση των σημερινών οδών Γρηγορίου Ε΄ και Ρούζβελτ(8). Ο Αγήνωρ διέσωσε σε έναν ωραίο πίνακα το σπίτι τους με τον τίτλο «Το Αστεριαδέϊκο».
Ο άλλος ανεψιός του γενάρχη της οικογένειας Αναστασίου Αστεριάδη, ο Αχιλλεύς (1855-1920) γεννήθηκε στη Λάρισα, σπούδασε με τη φροντίδα του θείου του στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών και ειδικεύτηκε στη χειρουργική στη Γαλλία. Πήρε μέρος στις επαναστατικές κινήσεις της Θεσσαλίας του 1878 και το 1896 εκλέχθηκε δήμαρχος Λαρίσσης για πρώτη φορά. Ακολούθησαν άλλες δύο εκλογικές νίκες στις δημοτικές εκλογές του 1903 και 1907. Το 1912 και πριν ακόμα λήξει η θητεία του, έπειτα από δικαστική διαμάχη με τον Όμιλο Ανεμογιάννη από την Κέρκυρα για τον ηλεκτροφωτισμό της Λάρισας, εξέπεσε του δημαρχιακού αιώματος(9) επειδή οι ανακρίσεις έφεραν στο φως «πράξεις δωροδοκίας και δωροληψίας» μεταξύ των δύο πλευρών. Πέθανε στις 2 Απριλίου 1920 ταπεινός και καταφρονεμένος και ενταφιάσθηκε στο δημοτικό νεκροταφείο της πόλης μας χωρίς επισημότητες. Όμως για τον σπουδαία αυτή προσωπικότητα της Λάρισας θα έχουμε την ευκαιρία σε προσεχές σημείωμα να αναφερθούμε εκτενέστερα.
(1). Η Ιουλία Ρίζου, μέχρι πρότινος καθηγήτρια στο Δημοτικό Ωδείο Λάρισας, είναι απόγονος πέμπτης γενεάς του Ιωάννου Οικονόμου Λογιώτατου του Λαρισαίου, του διάσημου λόγιου των αρχών του 19ου αιώνα.
(2). Γουργιώτη Λένα, Ιατροί στη Λάρισα τον 19ο αιώνα, εκδ. «Σπαρμός», Λάρισα (1993) σ.32.
(3). Ως φαρμακεμπορεία ονομάζονταν επίσημα τα φαρμακεία που κατείχαν οι εμπειρικοί φαρμακοποιοί
(4).Το Ιατροσυνέδριο συστήθηκε άτυπα το 1825, αλλά λειτούργησε νομότυπα το 1834 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα. Οι αρμοδιότητές του επικεντρώνονταν σε θέματα της ευρύτερης ιατρικής περίθαλψης και στη χορήγηση αδειών εξάσκησης των επαγγελμάτων υγείας για την ελληνική επικράτεια. Το 1922 η υπηρεσία αυτή μετονομάσθηκε σε Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο και με την ίδια ονομασία λειτουργεί μέχρι και σήμερα.
(5).Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Φαρμακείο του Κων. Αστεριάδη στη Λάρισα. Ιστορικά τεκμήρια, εφ. «Ελευθερία» Λάρισας, φύλλο της 22ας Δεκεμβρίου 2001, στο ένθετο «Πολιτισμός».
(6). Δοθέντος ότι ο Κων. Αστεριάδης γεννήθηκε το 1856, το 1870 που αναφέρει το πιστοποιητικό του δημάρχου ότι άρχισε να επαγγέλλεται τον φαρμακοποιό ήταν μόλις 14 ετών. Φαίνεται επομένως πολύ πιθανό ότι τη χρονολογία αυτή άρχισε η μαθητεία στο φαρμακείο του θείου του.
(7). Σγάντζος Μάρκος, Οι ιατροί, φαρμακοποιοί και μαίες της Θεσσαλίας στα τέλη του 19ου αιώνα, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τομ. 51, Λάρισα, 2007, σ. 273-274.
(8). Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1977), κείμενο χρονολογίου Μανόλη Βλάχου, Αθήνα (2011) σελ. 240. Το λεύκωμα αυτό είναι έκδοση του Μουσείου Μπενάκη και κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της αναδρομικής έκθεσης για τον ζωγράφο το φθινόπωρο του 2011
(9). Καλογιάννης Βάσος, Η Χρυσή Βίβλος του Δήμου Λαρίσης. Από την μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλικής Πρωτευούσης, Λάρισα (1963) σελ. 171.
