κατατυραννούσαν την ανθρωπότητα, μπορούμε, νομίζω, να χλευάζουμε και συνάμα να διδασκόμαστε από την απλοϊκότητα, την αφέλεια, την άγνοια και τον φόβο των μαζών, που τρομοκρατούνταν και αναγκάζονταν σε παθητική συμμόρφωση μπροστά στα κελεύσματα της εκάστοτε άρχουσας τάξης με την ψεύτικη ελπίδα της μετά θάνατον δικαίωσης, αλλά και την ορρωδία της μετά θάνατον κολάσεως. Και καλά οι αφελείς μάζες. Οι θρησκευτικοί ηγέτες ποιο ρόλο έπαιξαν απέναντι σ’ όλα αυτά;
Κι ας μην πάμε σε μεγάλο βάθος χρόνου. Μπορούμε όλα αυτά να τα δούμε απ’ τις αρχές του 19ου αιώνα και μετέπειτα, σχεδόν ως τις μέρες μας. Και επί Τουρκοκρατίας ακόμα, και κατά την επανάσταση και εφεξής μία από τις πιο φοβερές δεισιδαιμονίες ήταν ο αφορισμός! Κι αν κανείς θελήσει να ερευνήσει την όλη διαδικασία και τη σκοπιμότητα του αφορισμού, τότε είναι που κινδυνεύει να φτάσει σε παράκρουση! Συν τοις άλλοις θα πρέπει να δοθούν απαντήσεις και στα παρακάτω: Τα ερωτήματα παραμένουν και περιμένουν.
- Πώς δέχτηκαν ορισμένοι “λειτουργοί” της ορθόδοξης εκκλησίας να υπηρετήσουν μια εξουσία αλλοφύλων και αλλοθρήσκων ευλογώντας το γιαταγάνι του Τούρκου σε βάρος Χριστιανών Ορθοδόξων που επαναστάτησαν εναντίον του τυράννου τους υπερασπιζόμενοι την πίστη τους στον Χριστό και στην ελευθερία του Γένους;
- Πώς αυτοί οι αυτοαποκαλούμενοι αυτάρεσκα “αντιπρόσωποι του Θεού επί γης” δέχτηκαν να υπηρετούν πιστά τους εκπροσώπους του Μωάμεθ, προκειμένου να κρατούν εσαεί τους υπόδουλους Χριστιανούς υπό τον οθωμανικό ζυγό; Ποια ορθοδοξία και ποιον Χριστό υπηρετούσαν;
- Πώς λοιπόν ο Πατριάρχης, ο Δεσπότης, ο ιερωμένος συντάχτηκε με τον βάρβαρο Ασιάτη; Πώς συνταίριασαν το γιαταγάνι δίπλα στον σταυρό; Έναν σταυρό που για τους ξεσηκωμένους ραγιάδες δεν είναι πια το σύμβολο της συγχώρεσης αλλά η ρομφαία του θανάτου...
- Γιατί λοιπόν, όπου δεν έπιαναν τόπο οι απειλές των Τούρκων, οι ιερωμένοι μας εξαπέλυαν τις κατάρες του αφορισμού, που στο άκουσμά του και μόνο ράϊζαν και οι πέτρες;
Ευτυχώς, βεβαίως, σ’ αυτή τη διαδικασία συμμετοχή έχουν ορισμένοι, ανώτεροι κυρίως, κληρικοί. Όχι όλοι. Ο κατώτερος κλήρος στην πλειοψηφία του πήρε το μέρος του λαού, των επαναστατών...
Γνωρίζουμε λίγο πολύ τη δράση ορισμένων πατριαρχών, οι οποίοι για την πίστη τους στον Σουλτάνο σκόρπιζαν προς το χριστεπώνυμον πλήρωμα τον αφορισμό σαν να ρίχναν τον αγιασμό με την αγιαστούρα τους! Αφόρισαν το Σύνταγμα του Ρήγα, τον Αλ. Υψηλάντη, τους επαναστάτες όλους, τον Αδ. Κοραή, τον Παπαφλέσσα κι αργότερα τον Καραϊσκάκη, τον Ανδρούτσο και αρκετές ακόμα ηγετικές μορφές. Απορία μένει το πώς δεν τόλμησαν να αφορίσουν και τον Καποδίστρια! Τον Κολοκοτρώνη τον απείλησε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, αλλά ο Γέρος τον χλεύασε ζητώντας του να αφορίσει και τα γουρουνοτσάρουχά του, για να μη λειώσουν!
Αφόρισαν και πόλεις, και κωμοπόλεις και χωριά. Χαρακτηριστική περίπτωση στην περιοχή μας ο αφορισμός της Θανάτης/Μελιβοίας το 1864. Και κανείς πια δεν αμφιβάλλει ότι οι αφορισμοί αυτοί αποσκοπούσαν στη χαλιναγώγηση των πιστών, ώστε να τους εξαναγκάσουν στην υποταγή. Όμως πιο γελοία ήταν η διαδικασία του κατά παραγγελίαν αφορισμού. Δηλαδή μπορούσε ο καθένας να καλέσει τον παπά και να του υποδείξει ποιον ήθελε να αφορίσει! Κι ο ίδιος παπάς σε λίγο μπορούσε να κληθεί από τον αφορισμένο, προκειμένου να ρίξει ανάθεμα εναντίον εκείνου που τον κάλεσε πρώτος. Περιττό να σημειωθεί ότι οι κατάρες που έριχνε ο παπάς ήταν ανάλογες με την αμοιβή που έπαιρνε!
Η τελετή γινόταν δημόσια, έξω απ’ το σπίτι του αφοριζόμενου. Και το όλο τελετουργικό απ’ αρχής μέχρι τέλους προκαλούσε τρόμο σε όσους παρευρίσκονταν ειδικότερα όταν την τελετή την “έστηνε” κάποιος που διέθετε πολλά χρήματα και ήθελε έτσι να κάνει μεγάλο κακό στον αφοριζόμενο. Τότε έπαιρναν μέρος αρκετοί παπάδες όλοι με ράσα πένθιμα, μαύρα κεριά, μαύρες σημαίες και χοροστατούσε ή ο Πρωτοπαπάς ή κάποιος Δεσπότης. Κατάρες, αναθέματα, ανάλογες χειρονομίες κατά του αφοριζομένου. Κι όταν τελείωναν, τίναζαν το ράσο τους και έφευγαν. Από τη στιγμή εκείνη ο αφοριζόμενος βρισκόταν εκτός του “ποιμνίου” και όλοι οι άλλοι ήταν υποχρεωμένοι να τον απομονώσουν θρησκευτικά, κοινωνικά και πολιτικά. Συνήθεια δηλαδή γνησίως ειδωλολατρική, που την υιοθέτησε η εκκλησία. Μπορεί κανείς να τα δει αυτά και στην Τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος» απ’ τον 5ο αιώνα π.Χ. ακόμα!
Όμως μπορούσε ο αφοριζόμενος ν’ αποκατασταθεί, αν διέθετε χρήματα, για να κάνει αντιαφορισμό. Αν δεν διέθετε, τότε σκότωναν αυτόν που τον έφερε σ’ αυτή την κατάσταση με την πίστη ότι έτσι λυτρώνεται. Και πέρα απ’ αυτά αναφέρεται και ο αφορισμός κατ’ αγνώστων. Δηλαδή αν κάποιος διαπίστωνε ότι έχουν κλαπεί ζώα ή πράγματά του και δεν γνώριζε τον ή τους δράστες, τότε έβαζε τον παπά ή τον Δεσπότη να κάνει αφορισμό (κατ’ αγνώστων δραστών), αφού βεβαίως πλήρωνε τα ανάλογα. Κι άκουγες δεσποτάδες να εξαπολύουν από άμβωνος αφορισμό για τον άγνωστο που έκλεψε γίδα ή γαϊδούρι.
Δεν ξέρω αν οι αφορισμοί αυτοί τω καιρώ εκείνω επέφεραν αποτέλεσμα. Εκείνο που ξέρω είναι ότι οι αφορισμοί πλήθαιναν, οι αδικίες πολλαπλασιάζονταν και οι επαναστάσεις των λαών για την ελευθερία τους φούντωναν. Και φυσικά οι “λειτουργοί του Κυρίου” θησαύριζαν.
Για την ομάδα Ιστορικής Έρευνας «Δημ. Αγραφιώτης»
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος
