σκέψη, όσο και γενικότερα στον δυτικό πολιτισμό. Η φιλοσοφική σχολή που άνοιξε στην Αθήνα το 387 π.Χ. η περίφημη Ακαδημία, παρέμεινε σε διαρκή λειτουργία μέχρι το 529 μ.Χ. οπότε και έκλεισε με διαταγή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Πέθανε το 347 π.Χ. Ένα από τα πιο όμορφα αποφθέγματά του είναι το εξής: «Την ευθύνη την έχει αυτός που επιλέγει, ο Θεός δεν είναι υπαίτιος».
Καταρχάς θα πρέπει να γίνει διασαφήνιση των λέξεων: ευθύνη και υπευθυνότητα. Ως ευθύνη ορίζεται η υποχρέωση που έχει κάποιος να δίνει λόγο για τις πράξεις του, να λογοδοτεί για ό,τι συμβεί και φυσικά να ανταποκρίνεται με συνέπεια σε όποιες αρμοδιότητες ή καθήκοντα έχει αναλάβει. Παράδειγμα: ο διευθυντής έχει την ευθύνη για την ομαλή λειτουργία της εταιρείας. Ως υπευθυνότητα ορίζεται η απόλυτη συνείδηση και κατανόηση των υποχρεώσεων που έχει κάποιος ως άτομο και μέλος της κοινωνίας. Παράδειγμα: παρά το νεαρό της ηλικίας του έχει καταφέρει να κερδίσει τον σεβασμό των μεγαλυτέρων εξαιτίας της υπευθυνότητάς του και της αξιοπρέπειας που επέδειξε.
Τους τελευταίους μήνες, εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού, ακούστηκε πολύ συχνά από επίσημα χείλη, η φράση: «ατομική ευθύνη» για να περιγράψει τη στάση που πρέπει να επιδείξουν οι πολίτες προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση της πανδημίας. Ζητείται δηλαδή από τους πολίτες να συμμορφωθούν με τα μέτρα που εξαγγέλλει η Πολιτεία, ενώ παράλληλα αποδίδεται μια μορφή συνυπευθυνότητας για την επιτυχία ή μη των μέτρων σε κάθε πολίτη ως μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας.
Επιβάλλεται όμως να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Η ανάληψη ευθυνών, η υπευθυνότητα, δεν είναι έμφυτο χαρακτηριστικό αλλά επίκτητο. Δεν γεννιέται δηλαδή κάποιος υπεύθυνος αλλά αποκτά αυτήν την ιδιότητα κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πρόκειται για κάτι που διδάσκεται, μαθαίνεται και σταδιακά γίνεται βίωμα του ατόμου και εκδηλώνει είτε ατομική είτε κοινωνική ευθύνη. Και εδώ είναι το πρόβλημα όταν ζητείται από τους πολίτες να επιδείξουν ατομική ευθύνη. Ουσιαστικά τους ζητείται να επιδείξουν μια συμπεριφορά, που στους περισσότερους είναι άγνωστη. Να κάνουν κάτι που δεν το έχουν διδαχθεί και που δεν έχουν εθιστεί σ’ αυτό. Τους ζητείται να κάνουν κάτι που ουσιαστικά δεν γνωρίζουν πώς να το κάνουν.
Εύκολα το διαπιστώνει κανείς παρατηρώντας την καθημερινότητα του σημερινού πολίτη. Από τον τρόπο που οδηγεί το αυτοκίνητό του, από το πού παρκάρει, από το πώς σέβεται τον διπλανό του στη σειρά στις δημόσιες υπηρεσίες και τράπεζες, από το πώς λύνει τις καθημερινές του μικροδιαφορές με τους γείτονες του ή στον δρόμο που περπατά. Από τον τρόπο που σέβεται το περιβάλλον, από το πού πετά τα σκουπίδια του, από τον τρόπο που δείχνει τον σεβασμό του σε άτομα τρίτης ηλικίας, σε άτομα με αναπηρία, από τον τρόπο που συμπεριφέρεται στα ζώα. Έχουμε δυστυχώς μεγαλώσει δύο γενιές πολιτών που ενδιαφέρονται περισσότερο για το προσωπικό παρά για το κοινωνικό καλό. Νοιαστήκαμε περισσότερο να δημιουργήσουμε τον καταναλωτικό πολίτη και λιγότερο τον υπεύθυνο πολίτη.
Την ευθύνη για τη διαμόρφωση υπεύθυνης προσωπικότητας την έχει η οικογένεια, αλλά κυρίως το σχολείο και πάνω από όλους η Πολιτεία. Γονείς που προσφέρουν έτοιμες λύσεις στα παιδιά τους, καλύπτουν ή αδυνατούν να δουν τα λάθη τους δεν βοηθούν στην ανάπτυξη υπευθυνότητας. Ένα σχολείο που επιμένει στη στείρα αποστήθιση και όχι σε ουσιαστικά μαθήματα ανάληψης πρωτοβουλιών και πραγματικά μαθήματα ζωής δεν κινείται προς τη διαμόρφωση υπεύθυνου πολίτη. Και επειδή η Πολιτεία έχει και τα μέσα και τους τρόπους επιβάλλεται να διαμορφώσει το κατάλληλο σχολικό, εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον που ο πολίτης να εκδηλώνει αυθόρμητα στάση υπευθυνότητας.
Όμως για να αποδώσουμε «τα του Καίσαρος τω Καίσαρι», οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας επέδειξε αξιοθαύμαστα αντανακλαστικά και αξιοθαύμαστη ατομική και κοινωνική ευθύνη και γι’ αυτό η εξάπλωση της πανδημίας δεν είχε στη χώρα μας την έκταση που είχε σε άλλες χώρες. Αυτό σημαίνει ότι μέσα μας ως κοινωνία και ως άτομα υπάρχουν στοιχεία υπευθυνότητας. Υπάρχει η «μαγιά» που μπορούμε να στηριχτούμε και να τα καταφέρουμε. Τελειώνοντας, ας έχουμε στο μυαλό μας τα λόγια του μεγάλου μας συγγραφέας Νίκου Καζαντζάκη: «Να αγαπάς την ευθύνη, να λες εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω».
Από τον Νίκο Τάχατο
