πραγματικότητα. Και αυτή η επιθυμία για γνώση, όχι μόνο του εαυτού μας αλλά και του κόσμου που μας περιβάλλει, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα δημιουργίας πολιτισμού και καλλιέργειας της λογικής μας ικανότητας. Ωστόσο, παρά τα πολύ σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι σήμερα προς την κατάκτηση της ουσιαστικής γνώσης, δεν παύουν να ισχύουν έννοιες όπως η «ημιμάθεια» ή η «αμάθεια» για πάρα πολλούς ανθρώπους.
Σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής ερχόμαστε αντιμέτωποι με ημιμαθείς και με αμαθείς. Αν ποτέ αισθανθήκατε άσχημα για κάτι που δεν γνωρίζατε και το δηλώσατε – με κάποιον τρόπο – εν αγνοία σας ή ακόμα και ευθαρσώς ή αν κάποιος σας μείωσε επιδεικτικά για την άγνοιά σας, διαβάζοντας τις σκέψεις μας, πιστεύουμε πως θα νιώσετε ικανοποιημένοι και δικαιωμένοι. Γιατί τελικά είναι καλύτερο να βρίσκεσαι σε άγνοια παρά να γνωρίζεις κατά το ήμισυ. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει κάποιον που είναι αμαθής, ενώ έναν ημιμαθή, θα βρεθούν πολλοί, που θα ήθελαν να τον προπηλακίσουν.
Τι σημαίνει όμως ημιμάθεια και τι αμάθεια και ποια τελικά είναι χειρότερη; Και οι δύο αυτές έννοιες σχετίζονται με τον παράγοντα «γνώση» και αποτελούν δύο διαφορετικές θέσεις. Η ημιμάθεια είναι η επιφανειακή γνώση, η επιδερμική επαφή με κάποιο γνωστικό τομέα ή την άτακτη, μη συστηματική και μεθοδική γνώση κάποιων επιμέρους στοιχείων του συγκεκριμένου αντικειμένου. Ταυτόχρονα, η ημιμάθεια συνοδεύεται από την αδυναμία του φορέα της να ταξινομήσει τις γνώσεις του, να οργανώσει τη σκέψη του, να συνειδητοποιήσει πλήρως τι γνωρίζει και τι όχι. Βρίσκεται σε μια μετέωρη κατάσταση γνώσης και άγνοιας, προσεγγίζει λανθασμένα το αντικείμενο της γνώσης, καθώς δεν έχει βέβαια γνώση, έχει συγκεχυμένες απόψεις και έλλειψη αυτογνωσίας. Η αμάθεια από την άλλη, βρίσκεται στον αντίποδα της γνώσης. Πρόκειται για την απόλυτη άγνοια, για την έλλειψη οποιασδήποτε επαφής με το γνωστικό αντικείμενο, για την πλήρη αδυναμία προσέγγισής του. Θα λέγαμε ότι η αμάθεια οφείλεται λιγότερο σε έλλειψη θετικής μόρφωσης και περισσότερο σε ένα πλήθος από παραπλανητικούς παράγοντες που σύρουν το άτομο πέρα δώθε και δεν έχει τη διανοητική αυτενέργεια για να αποκρούσει.
Πολλοί θα απεύχονταν να είναι αμαθείς, αλλά μήπως περισσότεροι θα απεύχονταν να είναι ημιμαθείς; Υπό αυτήν την έννοια γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η ημιμάθεια είναι χειρότερη από την αμάθεια. Οι λόγοι που μας οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα είναι πολλοί, ο κυριότερος είναι ότι η ημιμάθεια παρέχει μια διαστρεβλωμένη προσέγγιση της γνώσης που αποπροσανατολίζει, κάνει πιο δύσκολη την κατάκτησή της, απαιτεί επανατοποθέτηση του ατόμου απέναντι σ’ αυτή, κάτι που δεν είναι βέβαια εύκολο, ιδιαίτερα όταν λείπει η αυτογνωσία, χαρακτηριστικό κι αυτό της ημιμάθειας.
Όσο δύσκολη, όμως, είναι η προσπάθεια αυτογνωσίας, τόσο είναι απαραίτητη, επειδή ακριβώς δείχνει τους περιορισμούς και τη δυνατότητα του ανθρώπου, και τη «σύνεσή» του να πράξει σύμφωνα μ’ αυτά. «Μάθε ποιος είσαι και γίνε τέτοιος», θα πει ο Πίνδαρος. Ουσιαστικά ο ημιμαθής, καθώς η γνώση κατακτιέται μόνο με σύστημα, με μέθοδο και υπομονή, ξεκινά πάλι από την αρχή την προσπάθεια για γνώση, με το επιπλέον μειονέκτημα ότι έχει ήδη διαστρεβλωμένη αντίληψη γι’ αυτήν και δεν έχει σαφή συνείδηση του επιπέδου των γνώσεών του. Αντίθετα, ο αμαθής ξεκινά τον αγώνα του για την κατάκτηση της γνώσης από μια σταθερή και σίγουρη θέση, που δεν αμφισβητείται από κανέναν και αυτή είναι η άγνοια. Μπορεί να προσεγγίσει τη γνώση με μέθοδο και σύστημα και να την κάνει κτήμα του, έχοντας κάθε στιγμή επίγνωση των δυνατοτήτων αλλά και των ελλείψεων και αδυναμιών του. Έτσι, ανά πάσα στιγμή μπορεί να βελτιωθεί ρίχνοντας το βάρος στους τομείς της άγνοιας και να οδηγηθεί σε μια γνώση σίγουρη, τεκμηριωμένη και ουσιαστική, σταθερή. Τελικά, όλοι αυτό δεν επιδιώκουμε; Θέλω να πιστεύω ότι μπορούμε να καταπολεμήσουμε την ημιμάθεια και αυτό μπορεί να γίνει κυρίως με έναν τρόπο.
Με μια παιδεία που θα λειτουργεί μεθοδικά και καλά οργανωμένα από τις πρώτες της βαθμίδες και θα ταξινομεί έτσι το χάος των πληροφοριών που εισρέουν καθημερινά στη ζωή μας. Ακόμη θα οδηγεί σταδιακά τον μαθητή στο να οικοδομεί μόνος του τη γνώση, μια γνώση σίγουρη και εμπεριστατωμένη, όχι δογματική, αλλά στηριγμένη σε ένα βασικό σύστημα εννοιών και μεθόδων καθαρά ανθρωπιστικών. Με ένα τέτοιο σύστημα ως αφετηρία μπορεί ο καθένας να κινηθεί προς την κατάκτηση της γνώσης, όσο δύσκολη κι αν φαντάζει η πορεία προς αυτήν, αποκτώντας σφαιρική καλλιέργεια, ευρύτητα πνεύματος, οργανωμένη σκέψη σε αληθινές βάσεις.
Από τον Δημήτρη Τσικούρα, λογοτέχνη
