κίνδυνο να οδηγηθούμε σε υπερβολές, όπως πολύ συχνά παρατηρείται στη χώρα μας, και να αποδίδουμε όλα τα άσχημα που συμβαίνουν γύρω μας στην κλιματική αλλαγή αποκρύπτοντας έντεχνα ευθύνες μας από κακές πρακτικές, κρίνεται σκόπιμο αρχικά να συγκεκριμενοποιηθούν ορισμένα ζητήματα γύρω από την «κλιματική αλλαγή» και τις συνέπειες. Έτσι λοιπόν σχετικά με τη συζήτηση για το εάν υπάρχει ή δεν υπάρχει κλιματική αλλαγή αναφέρεται ότι, αν και υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα για τη μελλοντική πορεία του κλίματος, σήμερα είναι απόλυτα βεβαιωμένο ότι ορισμένα μετρήσιμα χαρακτηριστικά του κλίματος, όπως η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας και η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα (CO2) έχουν αυξηθεί σημαντικά. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και μέχρι το 2000, η μέση συγκέντρωση του CO2 της ατμόσφαιρας αυξήθηκε από 280 σε 370 ppm και μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυξήθηκε από 13.5 σε 14.4 βαθμούς Κελσίου και η πρόβλεψη είναι, εάν δεν ληφθούν μέτρα, η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας να αυξηθεί μέχρι το έτος 2100 κατά 1.4-5.8 βαθμούς Κελσίου. Επίσης είναι βέβαιο ότι έχει αλλάξει το πρότυπο των βροχοπτώσεων με αύξηση των επεισοδίων El Nino και έχει μειωθεί σημαντικά ο όγκος των πολικών πάγων. Ανεξάρτητα λοιπόν από τη θεωρητική συζήτηση γύρω από την αλλαγή ή όχι του κλίματος, πρέπει η προσοχή να εστιασθεί στις καταμετρημένες αδιαμφισβήτητες αλλαγές των χαρακτηριστικών του κλίματος, να μελετηθούν οι αιτίες που τις προκαλούν και οι συνέπειες αυτών και να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Στο άρθρο αυτό και με αφορμή ότι η 5η Δεκεμβρίου έχει ανακηρυχθεί από τον ΟΗΕ παγκόσμια ημέρα για το έδαφος, θα αναφερθεί συνοπτικά ο ρόλος του εδάφους στα θέματα της κλιματικής αλλαγής. Οι βασικές αιτίες που προκαλούν τις μεταβολές στα κλιματικά χαρακτηριστικά συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου και επακόλουθη αύξησης της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι ανθρωπογενείς και ιδιαίτερα η κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων και η χρήση της γης. Οι συνέπειες από τις μεταβολές αυτών των κλιματικών χαρακτηριστικών είναι μεγάλες και σχετίζονται με μείωση γεωργικής παραγωγικότητας, ακραία καιρικά φαινόμενα (ξηρασίες, πλημμύρες), οικονομικές συνέπειες (αύξηση τιμών γεωργικών προϊόντων, απώλεια δισ. ευρώ στην παγκόσμια οικονομία) και αύξηση ασθενειών. Πώς λοιπόν το έδαφος συσχετίζεται με τα ζητήματα αυτά; Ένα από τα βασικά συστατικά της γης είναι τα εδάφη. Τα εδάφη δρουν ταυτόχρονα ως πηγή και ως αποθήκη των αερίων του θερμοκηπίου (CO2, CH4 και N2O) εκπέμποντας ή αποθηκεύοντας πολύ μεγάλες ποσότητες αυτών. Στο ανώτερο 1 m επιφανειακού εδάφους αποθηκεύονται 1500 Pg (δισεκατομμύρια τόνοι) C και 136 Pg N. Πρακτικές που οδηγούν στη μείωση του C του εδάφους κατά 1 Pg προκαλούν αύξηση της συγκέντρωσης CO2 κατά 0.47 ppm κατ’ όγκο. Σημειώνεται ότι από την προβιομηχανική εποχή μέχρι το 2000 έχουν εκπεμφθεί από το έδαφος λόγω αλλαγής χρήσης της γης 140 Pg C. Σύμφωνα με έρευνες ειδικών στη δεκαετία του 90 το 25% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχονταν από την καλλιέργεια του εδάφους. Με βάση την υπολογισμούς ειδικών, το έδαφος εκπέμπει ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου που ισοδυναμούν με το 21% της παγκόσμιας ποσότητας άνθρακα και αζώτου. Και μόνο με τα στοιχεία αυτά, φαίνεται καθαρά η σημασία του εδάφους στη σύνθεση της ατμόσφαιρας και κατά συνέπεια στην κλιματική αλλαγή. Η λήψη επομένως μέτρων που οδηγούν στην αύξηση του άνθρακα που αποθηκεύεται στα εδάφη αποκτούν πολύ μεγάλη σημασία. Τέτοιες πρακτικές είναι η μετατροπή αρώσιμης γης σε λιβάδια ή δάση, η αποκατάσταση υποβαθμισμένων γαιών, η συνεχής προσθήκη οργανικών υλικών στο έδαφος (ενσωμάτωση φυτικών υπολειμμάτων, αποφυγή καύσης καλαμιάς, προσθήκη κοπριάς) και η υιοθέτηση συστημάτων μειωμένης ή καθόλου καλλιέργειας και η ορθολογική εφαρμογή λιπασμάτων μέσω των οποίων αυξάνονται οι αποδόσεις των καλλιεργειών. Ικανός αριθμός μελετών τόσο διεθνώς όσο και στη χώρα μας, δείχνουν ότι η διαχείριση των εδαφών έχει οδηγήσει στην υποβάθμισή τους σε μη αντιστρέψιμο βαθμό, δηλαδή έχουν σχεδόν ερημοποιηθεί. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι 30% περίπου της έκτασής της που εκτείνεται στη νησιώτικη και ηπειρωτική χώρα (συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλίας με το ίδιο ποσοστό) έχει ήδη ερημοποιηθεί. Συμπερασματικά, ο ρόλος των εδαφών στην κλιματική αλλαγή και στις επιπτώσεις της ιδιαίτερα στη γεωργική παραγωγή είναι πολύ σημαντικός και η ορθή διαχείρισή τους αποτελεί μία από τις ρεαλιστικές προσφερόμενες δυνατότητες για τη μερική αντιμετώπιση των δυσμενών συνεπειών της.
Από τον Χρίστο Τσαντήλα, γεωπόνο, Δρ. Εδαφολογίας
