Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας». Σε ένα σύγχρονο γεφύρι της Άρτας εξελίχτηκε και το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου. Ένα έργο που από το 1986 οδηγήθηκε σε τόσα πολλά αδιέξοδα και προκάλεσε τόσες πολλές και έντονες αντιπαραθέσεις όσο κανένα άλλο.
Μια σκέψη που μετρά σχεδόν 100 χρόνια, η οποία φιλοδοξούσε να προλάβει το πρόβλημα λειψυδρίας του Θεσσαλικού Κάμπου, που θα έφερνε ο χρόνος. Μια ιδέα που οραματιζόταν να προστατεύσει το περιβάλλον από την ξηρασία και την ερημοποίηση. Ένα μεγαλεπήβολο εγχείρημα που επιδίωκε να στηρίξει τις βασικές υδροβόρες καλλιέργειες του κάμπου και να τον οδηγούσε στην ανάπτυξη και την οικονομική ευμάρεια. Ένα δημόσιο έργο που θα μείνει στην ιστορία ως ένα από τα σημαντικότερα και ταυτόχρονα από τα προβληματικότερα.
Όλα ξεκίνησαν με μια δημοπράτηση, περίπου τριάντα πέντε χρόνια πριν και από τότε μέχρι σήμερα έγιναν εργασίες σε διάφορα τμήματα του έργου. Άλλα από αυτά έχουν ολοκληρωθεί, (το φράγμα Μεσοχώρας, ο υδροηλεκτρικός σταθμός Γλίστρας) άλλα βρίσκονται σε εξέλιξη(το φράγµα της Συκιάς, η σήραγγα του Πευκόφυτου) και άλλα είναι υπό μελέτη. Οι τεχνικές δυσκολίες, η περιορισμένη χρηματοδότηση, οι αντιδράσεις διάφορων κοινωνικών ομάδων και οι προσφυγές στη δικαιοσύνη οδήγησαν στις καθυστερήσεις. Κάθε φορά που γίνονταν προσφυγές κατά της εκτροπής, οι εργασίες σταματούσαν, το έργο επανασχεδιαζόταν, υποβάλλονταν νέες μελέτες και οι εργασίες ξανάρχιζαν, για να σταματήσουν με την επόμενη προσφυγή.
Και σήμερα τι γίνεται; Έργα που στέκουν άχρηστα, χωρίς μέλλον, έχοντας ήδη προκαλέσει αλλοιώσεις στο περιβάλλον και ενέχοντας κινδύνους για τη δημόσια ασφάλεια. Το νερό του Αχελώου σήμερα εκτρέπεται σε μια σήραγγα που κατασκευάστηκε με προδιαγραφές για πέντε περίπου χρόνια όσο θα χρειαζόταν να ολοκληρωθεί η κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας. Ελλοχεύει λοιπόν ο κίνδυνος, σε έκτακτα καιρικά φαινόμενα να γίνει βίαιη έμφραξη από φερτά υλικά στον Άνω Αχελώο με τραγικές συνέπειες. Τεράστια χρηματικά ποσά που έχουν ήδη δαπανηθεί επιβαρύνοντας μέχρι σήμερα τους Έλληνες φορολογούμενους χωρίς να δώσουν λύση στη λειψυδρία του Θεσσαλικού Κάμπου και στην αγροτική του παραγωγή, η οποία είναι καθοριστικής σημασίας για την εθνική οικονομία.
Η ραγδαία αύξηση των αρδεύσεων κυρίως από υπόγεια ύδατα, αύξησε τα ελλείμματα νερού στη Θεσσαλία και το κόστος της παραγωγής. Για να καλυφτούν οι ανάγκες, οι παραγωγοί αντλούν τις ποσότητες νερού που χρειάζονται από όλο και μεγαλύτερο βάθος χωρίς να δίνουν σηµασία στο πώς το ξοδεύουν. Θα ήταν λοιπόν σκόπιμη η εκπαίδευση των αγροτών σε πρακτικές ορθολογικής χρήσης του νερού. Παράλληλα θα μπορούσε να γίνει ένας ακριβής προσδιορισμός του υδατικού δυναμικού της Θεσσαλίας, ώστε να εκτραπεί τελικά η πραγματικά αναγκαία ποσότητα ύδατος από τον Αχελώο. Έτσι δημιουργώντας κλειστά κυκλώματα και αξιοποιώντας τα επιφανειακά ύδατα θα είχαμε μείωση εργατικών, βελτίωση της ποιότητας και ποσότητας των προϊόντων, άρα ευεργετικά αποτελέσματα στη γεωργία.
Η λύση της μη συνέχισης των εργασιών και συνεπώς της μη ολοκλήρωσης του έργου της εκτροπής είναι ένα άστοχο σενάριο. Εκτός από επικίνδυνο θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στη Θεσσαλία από πλευράς οικονομίας, ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Οι αυξημένες ενεργειακές ανάγκες οδηγούν σε αυξημένη εκπομπή αέριων ρύπων και μόλυνση της ατμόσφαιρας. Τα οικοσυστήματα επιβαρύνονται λόγω της έλλειψης νερού (χιλιάδες νεκρά ψάρια εξαιτίας της αποξήρανσης του Πηνειού). Αντισταθμιστικά η μεταφορά νερού από τον Αχελώο θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες με την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας (αρκετή να ηλεκτροδοτήσει μια πόλη με το μέγεθος του Περιστερίου) που είναι φιλική προς το περιβάλλον, ενώ το νερό θα έδινε ώθηση στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία) και θα βοηθούσε στην ανάκαμψη της χώρας.
Πέρασαν τόσα χρόνια και τα δεδομένα έχουν αλλάξει. Ένα μεγάλο τμήμα του έργου έχει υλοποιηθεί δαπανώντας τεράστια ποσά, τα οποία για να μην χαθούν, αλλά και για να καλυφθούν οι ανάγκες που σήμερα είναι εντονότερες, πρέπει να ολοκληρωθεί. Στην αντίθετη περίπτωση θα μας μείνει ως ένα μνημείο μιας περιόδου με πολιτικές αντιδράσεις και συντηρητικές αντιλήψεις που θυσίασαν το συλλογικό συμφέρον στον βωμό ατομικών συμφερόντων και εμμονικών ιδεοληψιών δίχως να υπολογίζουν το περιβαλλοντικό κόστος και την αειφόρα ανάπτυξη.
Από τη Λία Ρογγανάκη*
* Η Λία Ρογγανάκη είναι γενικός–οικογενειακός ιατρός, επιμελήτρια Α’ στο Κέντρο Υγείας Μουζακίου, περιφερειακή σύμβουλος
