Θα ήταν δύσκολο να ορίσουμε επακριβώς τη «μεσαία τάξη», έστω κι αν είχαμε μελετήσει επαρκώς τον Κ. Μαρξ. Ακόμη πιο δύσκολο είναι ο όποιος ορισμός να έχει διαχρονική ισχύ, διότι ο τρόπος οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών άλλαξε αρκετές φορές στο διάβα του χρόνου. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ (2010) στην Ελλάδα, το εισόδημα της μεσαίας τάξης, για ένα μονοπρόσωπο νοικοκυριό, κυμαινόταν από 7.900 έως 21.000 δολάρια. Τα αντίστοιχα ποσά σήμερα είναι 5500 και 11.500 δολάρια ενώ τα χαμηλότερα αντίστοιχα ποσά αφορούσαν στα εισοδήματα του 2014.
Ο προσδιορισμός, πάντως, των ορίων και της φύσεως της ελληνικής μεσαίας τάξης είναι ακόμη πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα από το αντίστοιχο των αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης. Διότι, εδώ, δεν είχαμε, αφενός, ποτέ σημαντική και σαφώς οριοθετημένη (μεγαλο)αστική τάξη και διότι, αφετέρου, το μέγα πλήθος των αυτοαπασχολούμενων στην ελληνική οικονομία εξακολουθεί να «διαβρώνει» εκ των πραγμάτων-εκτός από την ίδια την οικονομία- και αυτή καθεαυτή τη φυσιογνωμία της μεσαίας τάξης.
Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και ιδιαίτερα η πρώτη οχταετία (1982-89) ανέτρεψε τα έως τότε οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα. Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις προσδιορίστηκαν ως «μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης» και τα χαμηλότερα (μη προνομιούχα) στρώματα άρχισαν να τυγχάνουν κοινωνικής προστασίας. Αναπτύχθηκε κοινωνική κινητικότητα και επιδιώχθηκε ο εκσυγχρονισμός δομών και αντιλήψεων. Στην ουσία το ΠΑΣΟΚ έθεσε τις (όχι πάντοτε υγιείς) βάσεις και διαμόρφωσε τις συνθήκες μεγέθυνσης της μεσαίας τάξης στην Ελλάδα.
Η ταχεία, όμως, μεγέθυνσή της διευκόλυνε ταυτόχρονα την περαιτέρω «ενσωμάτωση» στοιχείων παρασιτισμού και πελατειασμού (που ασφαλώς προϋπήρχαν από την περίοδο των κοινωνικών φρονημάτων) και οδήγησε στην ανάπτυξη εκφυλισμών με κυρίαρχη συνέπεια την τεράστια φοροδιαφυγή. Η φοροδιαφυγή μάλιστα και τα φαινόμενα «μαύρης» εργασίας επέτρεπαν -και επιτρέπουν- σε πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, που δεν πληρούσαν στοιχειώδεις προϋποθέσεις βιωσιμότητας, να φυτοζωούν σε βάρος των υγιών ομοειδών επιχειρήσεων.
Προφανώς, τέτοιες προβληματικές επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να ενσωματώσουν τη νέα γνώση και τη νέα τεχνολογία και για αυτό τον λόγο έχαναν συνεχώς έδαφος στον τομέα της ανταγωνιστικότητας. Βαθμιαίως μάλιστα ήγειραν απαιτήσεις προστασίας από την πολιτεία με νοοτροπία δημοσιοϋπαλληλικού κινήματος κι όχι υπερήφανων μαχητών της αγοράς που-όπως έλεγαν- πίστευαν στις αξίες του υγιούς ανταγωνισμού. Αναλόγως συμπεριφέρονταν και ισχυρές συντεχνίες της μεσαίας τάξης οι οποίες απαιτούσαν ειδικές ευνοϊκές ρυθμίσεις και καθεστώς «προστασίας» για τα κεκτημένα τους.
Ως γνωστόν, στην περίοδο της κρίσης και των μνημονίων η μεσαία τάξη δέχθηκε ισχυρές πιέσεις και υπέστη σοβαρές απώλειες με συνέπεια τη φτωχοποίηση τμήματός της. Η μείωση της ζήτησης αγαθών εκ μέρους των μισθωτών και των συνταξιούχων των οποίων οι απώλειες ξεπέρασαν το 40% του εισοδήματός τους έκλεισε πολλές μικρές επιχειρήσεις και οδήγησε την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη. Η απαίτηση των «θεσμών» για την εφαρμογή ενός αυστηρότερου κανονιστικού πλαισίου (π.χ. δι@ύγεια, capital controls, opengov ) επέτεινε το μαρτύριό τους. Εν τούτοις, η μεσαία τάξη μπορεί να συρρικνώθηκε σ’ αυτή τη δραματική περίοδο αλλά δεν κατέρρευσε.
Είναι φυσικό τα κόμματα εξουσίας να αντιμετωπίζουν τη μεσαία τάξη με βάση το πολιτικό και ιδεολογικό τους στίγμα. Για αυτό οι κυβερνήσεις μέχρι και το 2014, πέρα από τις τεράστιες ευθύνες τους για τη χρεοκοπία, επέβαλαν τεράστιες περικοπές εισοδήματος στα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Οι κυβερνήσεις, όμως, των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ έστρεψαν, κυρίως, τα βέλη τους, μέσω της φορολόγησης αλλά και μέσω του νόμου για το ασφαλιστικό (νόμος Κατρούγκαλου), προς τα υψηλότερα στρώματα της μεσαίας τάξης προκειμένου να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες των φτωχότερων. Δεν «ακούμπησαν» όμως κι αυτοί, όπως φυσικά και οι προηγούμενοι, για δυσεξήγητους λόγους, το οικονομικό status της οικονομικής μας ελίτ ούτε καν κατά το σκέλος των έκνομων δράσεών της όπως είναι π.χ. το λαθρεμπόριο καυσίμων.
Εν όψει, λοιπόν, των εκλογών της 7ης Ιουλίου φαίνεται ότι το πολιτικό εκκρεμές ευνοεί, προς το παρόν, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Διότι οι πολίτες, των πιο εύρωστων τμημάτων της μεσαίας τάξης, που θεωρούν ότι αδικήθηκαν από τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και που υποθέτουν (ή γνωρίζουν) ότι ευνοούνται από τις πολιτικές της Ν.Δ. ανήκουν στις ομάδες του πληθυσμού που ονομάζονται «διαμορφωτές» της κοινής γνώμης (γιατροί, δικηγόροι, επιχειρηματίες…). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την καταφανή «υπεροπλία» της γαλάζιας παράταξης στο «μιντιακό» σύστημα δημιουργεί στα στελέχη της βάσιμες ελπίδες για επικράτησής της.
Ως εκ τούτου το πραγματικά επίδικο ζήτημα αυτών των εκλογών, με βάση το συμφέρον «των πολλών», θα συνειδητοποιηθεί από την πλειονότητα των τελευταίων μετά από τις εκλογές παρά τον μοναχικό, σχεδόν, αγώνα του Αλέξη Τσίπρα να στείλει το «μήνυμα». Έτσι, όμως, λειτουργούν τα πράγματα στις «σύγχρονες» δημοκρατίες στις οποίες οι ουσιαστικές τηλεμαχίες (debates) των πολιτικών αρχηγών θεωρούνται περιττή πολυτέλεια σε αντίθεση με τις καλά προετοιμασμένες πολιτικές διαφημίσεις σε όλα τα μέσα. Πολύ περισσότερο σε εκείνες τις δημοκρατίες με ισχυρά κατάλοιπα του πνεύματος του κοτζαμπασισμού και των μαυρογιαλούρων και με την -ως εκ τούτων- σημαντική υστέρηση στη λειτουργία των θεσμών.
Από τον Δημήτρη Νούλα, χημικό
