Ο εκφοβισμός είναι μία μορφή κακοποίησης ή εξαναγκασμού που εμφανίζεται συνήθως ως λεκτικός, σωματικός, συναισθηματικός, σεξουαλικός, διαδικτυακός με συνήθη θύματα μειονότητες και ανθρώπους με αναπηρία σωματική ή υστέρηση πνευματική και απαντάται σ’ όλους σχεδόν τους χώρους. Φαινόμενο παλιό που τιμωρείται αυστηρώς σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα και απασχολεί ιδιαιτέρως τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας.
Ο σχολικός εκφοβισμός ξεκινά με επαναλαμβανόμενα απλά πειράγματα, κοροϊδίες και με τον χρόνο εξελίσσεται σε κακόβουλες λεκτικές, σωματικές, ψυχολογικές, ηλεκτρονικές παρενοχλήσεις όπως: υβριστικές φράσεις με βωμολοχίες, ντροπιαστικά σχόλια, παρατσούκλια, χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές, διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απομόνωση από την ομάδα, εκβιαστικά μηνύματα μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και κινητού τηλεφώνου, δημιουργία ψεύτικου προφίλ με άσχημα, σκληρά, απειλητικά, ρατσιστικά σχόλια που επηρεάζουν υπέρμετρα αρνητικά την ψυχολογία του παιδιού.
Δράση πολυσχιδής-πολυπαραγοντική που απαιτεί συστημική θεώρηση και όχι αποσπασματική με γενεσιουργικές αιτίες που εντοπίζονται στο οικογενειακό, σχολικό, στενό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Εμφανίζεται οξύ και δραματικό στα μεταβατικά στάδια της προεφηβείας και εφηβείας του αναπτυσσόμενου παιδιού, τότε που προσπαθεί να σπάσει το κέλυφος της ετερονομίας και να χτίσει τη δική του αυτονομία στη συμπεριφορά, στα πιστεύω, στην κοσμοθεωρία. Σήμερα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις αφού μελέτες καταδεικνύουν πως ένα ποσοστό 20% των μαθητών έχουν συμμετάσχει σε βία είτε ως θύματα είτε ως θύτες.
Παρενθετικά σημειώνουμε πως το σχολείο τις τελευταίες δεκαετίες περισσότερο επηρεάζεται παρά επηράζει, έτσι στέκεται ανίσχυρο να προβάλλει σθεναρή ανάσχεση στα γεννήματα και υποπροϊόντα μιας κακώς εννοούμενης δημοκρατίας, ενός ξέφρενου υπερκαταναλωτισμού-ευδαιμονισμού και μιας αθρόας εισροής μοντέρνων δήθεν προτύπων. Έχασε την αίγλη, το κύρος, την αποδοχή εξαιτίας και ενός αδύναμου ισχύοντος σχολικού θεσμικού πλαισίου, που ανοίγει κερκόπορτες σε τέτοιου είδους αντικοινωνικές παραβατικές στάσεις και συμπεριφορές. Το βλέπουμε μόνο ως δεξαμενή γνώσεων, δεξιοτήτων-ικανοτήτων και καταγινόμαστε με ψευτομεταρρυθμίσεις που αφορούν προσθαφαιρέσεις γνωστικών αντικειμένων και αμελούμε για το τρίτο πράγμα που μαθαίνει ο μαθητής στο σχολείο, που είναι η καλλιέργεια υγιών στάσεων, συμπεριφορών και προδιαθέσεων που συνθέτουν και δομούν τη μήτρα του επηρεασμού για τη διάπλαση του χαρακτήρα και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Κάποτε επιμελώς καλλιεργούσαμε τον σεβασμό, την ευγνωμοσύνη, τον αλτρουισμό, το πατρικό και θρησκευτικό συναίσθημα. Σήμερα μάλλον θεωρούνται παρωχημένα, αναχρονιστικά. Παρανάλωμα του πυρός και θυσία και αυτό στην ευόδωση των κομματικών σκοπιμοτήτων.
Μαθητές κυρίως της Β/θμιας εκπαίδευσης στις συντροφιές τους και στις μεταξύ τους σχέσεις αναπτύσσουν διαχωριστικές γραμμές σύμφωνα με την επίδοσή τους στα μαθήματα, του μορφωτικού και εισοδηματικού επιπέδου των γονέων τους, τα χόμπι, της σωματικής κατασκευής και της ομορφιάς, του ντυσίματος και του κουρέματος, της ποδοσφαιρικής ομάδας, του τρόπου ζωής, του σεξουαλικού προσανατολισμού και στα πολυπολιτισμικά σχολεία σύμφωνα με τη φυλή, το χρώμα, τη χώρα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, την κουλτούρα. Ενίοτε το τσουβάλιασμα των μαθητών σε αντιαισθητικά, παλιά, επικίνδυνα κτίρια -κατά κύριο λόγο σε υποβαθμισμένες περιοχές- η τυπική αυστηρότητα, η βαθμοθηρία όλα μαζί μετατρέπουν το σχολείο σε φυτώριο κακόβουλων άτυπων-συμπαγών ομάδων με οργάνωση, ιεραρχία, κανόνες και αρχηγό που επιτίθενται σε παιδιά. Συχνά συνεργάζονται με ομοειδείς εξωσχολικές ομάδες και εμπλέκονται μεταξύ τους σε ανταγωνιστικές-συγκρουσιακές καταστάσεις προκειμένου να επανακαθορίσουν την επιρροή τους. Τα θύματα είναι ευαίσθητα-ντροπαλά παιδιά, εσωστρεφή, χαμηλής αυτοεκτίμησης, περιχαρακωμένα στα αδιέξοδά τους που δύσκολα σπάνε τη σιωπή τους ενώ οι θύτες προέρχονται συνήθως από προβληματικά γονεϊκά περιβάλλοντα. Σίγουρα επιβαρυντικός παράγοντας στην εκδήλωση της βίας είναι η οικονομική κρίση, οι ανισότητες, οι αδικίες που βιώνουν και αντιδρούν τα παιδιά με τον δικό τους τρόπο. Τα σημάδια του θύματος είναι: αϋπνία, ανορεξία, γίνεται απόμακρο, μειωμένη σχολική επίδοση, απουσίες, απροθυμία συμμετοχής σε δραστηριότητες, αντιδρά στη θυματοποίησή του επιθετικά, είναι σκληρό με τον εαυτό του, αλλάζει φίλους, συμπεριφέρεται άσχημα στα μικρότερα αδέρφια του. Τα σημάδια του θύτη είναι: επιθετική συμπεριφορά, θέλει να είναι δηφοφιλής και αρεστός, πρωταγωνιστεί σε μπελάδες στο σχολείο, έπεσε θύμα βίας στο παρελθόν, οι φίλοι του ασκούν βία, περνά το χρόνο του στο διαδίκτυο.
Ανθρωπιστικές επιστήμες που μελετούν τη βία σηκώνουν τα χέρια ψηλά, γιατί ακόμα και σήμερα η ανθρώπινη συμπεριφορά παραμένει απύθμενη, ατέρμονη, ανερμάτιστη, ανεξιχνίαστη, απρόβλεπτη. Για την έστω περιστολή της προτείνω: ισχυροποίηση του ισχύοντος σχολικού θεσμικού πλαισίου, στενότερη σχέση στο τρίγωνο γονέας-μαθητής-εκπαιδευτικός, συνεχής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα νεανικής συμπεριφοράς, πρόσληψη παιδοψυχολόγου στα μεγάλα σχολικά συγκροτήματα με συστεγαζόμενες σχολικές μονάδες που βρίσκονται σε λίστα υψηλού κινδύνου που σε συνεργασία με τις υπάρχουσες υποστηρικτικές δομές (κρατικές, δημοτικές, αστυνομικές) να αντιμετωπίζουν ολιστικά το πρόβλημα και να μην επαφίεται στον πατριωτισμό των εκπαιδευτικών.
Από τον Αθανάσιο Β. Ραούλη
* Ο Αθανάσιος Β. Ραούλης είναι τ. περιφερειακός δ/ντής Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλίας
