Στην πρώτη ερώτηση «… τι πρέπει να κρατήσουμε απ’ αυτόν (τον Μαρξ) σήμερα;» ο σπουδαίος στοχαστής απάντησε:
«Χρειαζόμαστε τον Μαρξ περισσότερο από ποτέ».
Αλλά ο Σαμίρ Αμίν μού είχε δώσει ήδη τη δυνατότητα να γνωρίσω το έργο του όταν διάβασα το βασικό του βιβλίο, με τίτλο: «Η συσσώρευση σε παγκόσμια κλίμακα» και υπότιτλο «Κριτική της θεωρίας της υπανάπτυξης» που εκδόθηκε από τα «Νέα Σύνορα» σε δύο τόμους με μετάφραση «Π.Ρ.» και με πρόλογο τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Η «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» στις 13 Αυγούστου αναγγέλλοντας τον θάνατο του Αμίν, που επήλθε την προηγούμενη μέρα, μας πληροφορεί ότι ο εκλιπών «υπήρξε και φίλος και σύμβουλος του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου κυρίως πριν από και – στην πρώτη περίοδο μετά την άνοδό του στην εξουσία». Ο Τάσος Τσακίρογλου, σε δημοσίευμά του της 14ης Αυγούστου στην Εφημερίδα Συντακτών, αναφέρει ότι: «… ο Αμίν διατηρούσε σχέση με τον Ανδρέα Παπανδρέου τα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ επενδύοντας σε μια πιθανή πολιτική και κοινωνική αλλαγή στην Ελλάδα». Είναι περιττό να τονισθεί η μεγάλη σημασία που έχει η σχέση αυτή μεταξύ αυτών των δύο προσωπικοτήτων. Καθίσταται αναγκαία η συνεισφορά περισσοτέρων στοιχείων εκ μέρους εκείνων που μπορούν να μας ενημερώσουν.
Στον πρόλογό του λοιπόν ο Ανδρέας Παπανδρέου αναφέρει ότι το έργο αυτό του Αμίν «είναι ίσως η σημαντικότερη μαρξιστική συμβολή στο θέμα μητρόπολη – περιφέρεια».
Αναλύει στη συνέχεια, με γλώσσα κατανοητή και από τον μη ειδικό, τα ουσιωδέστερα σημεία του έργου. Ο περιορισμένος χώρος που διατίθεται για ένα άρθρο επιτρέπει μόνο τη μνεία ορισμένων χαρακτηριστικών απόψεων. Κατατάσσει την εξέλιξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού (ιμπεριαλισμού) σε τρεις φάσεις. Την πρώτη την τοποθετεί μέχρι την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αφορά στην περίοδο κατά την οποία τα μητροπολιτικά κέντρα μοίρασαν τον κόσμο μεταξύ τους. Η δεύτερη φάση ταυτίζεται με την περίοδο του μεσοπολέμου και «χαρακτηρίζεται από μια γενική κατάρρευση της καπιταλιστικής κοινότητας των εθνών που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο». Η τρίτη φάση αρχίζει με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και φαίνεται να τελειώνει στις μέρες μας». Η Τρίτη φάση ήταν εξαιρετικά δυναμική. «Έδωσε ώθηση και έκφραση σε νέους τρόπους για να ξεπερασθεί η θεμελιώδης αντίφαση ανάμεσα στην παραγωγική δυνατότητα και στην καταναλωτική δυνατότητα, που είναι εγγενής του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής».
Συνεχίζει με την επισήμανση ότι η ανοικοδόμηση και ο εκσυγχρονισμός της Δ. Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο «… προσέφερε στο επεκτατικό αμερικανικό Κεφάλαιο γιγάντιες ευκαιρίες… Το πλεόνασμα που αποσπάσθηκε από τις περιφερειακές κοινωνίες του Τρίτου Κόσμου, μεταφέρθηκε από τις αμερικανικές πολυεθνικές εταιρείες στην Ευρώπη για ανάπτυξη της τεχνολογίας της, για την κατάληψη των αγορών της και για την υποδούλωση των κυβερνήσεών της στο ΝΑΤΟ».
Αφού διαπιστώνει ότι, όσο προχωράμε προς το τέλος της περιόδου, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο φαίνεται να κερδίζει έδαφος και ότι «οι τράπεζες ελέγχουν όλο και ένα πιο σημαντικό μέρος του βιομηχανικού πλούτου» τελειώνει τον πρόλογό του με τις εξής φράσεις: «Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι η Τρίτη φάση του ιμπεριαλισμού φθάνει στο τέλος της. Τα σημάδια της επερχόμενης καταιγίδας είναι ήδη πολύ κοντά μας». Είναι φανερό ότι οσμίσθηκε από τότε την ήδη επελθούσα μεγάλη συστημική κρίση με τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες.
Το βιβλίο προορίζεται για όσους αντιλαμβάνονται ότι το πρόβλημα της συσσώρευσης του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα είναι βασικό για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου μας. Για πρώτη φορά, με το έργο αυτό, το πρόβλημα γίνεται αντικείμενο μιας συστηματικής επεξεργασίας. Ασκώντας έντονη κριτική στην τρέχουσα θεωρία της υπανάπτυξης ο Αμίν τονίζει ότι «… Επιστημονική θεωρία είναι, όχι αυτή που κρατάει λογαριασμό των πραγματικών γεγονότων αλλά αυτή που περνάει μέσα από τις διαδικασίες τους και κατορθώνει να τα ενσωματώσει μέσα σ’ ένα συμπαγές σύστημα. Σχετικά με τα πιο πάνω μένει κανείς πάντοτε έκπληκτος διαπιστώνοντας πόσο τα γεγονότα είναι αγνοημένα από την τρέχουσα πανεπιστημιακή θεωρία που είναι απομονωμένη μέσα στον ελεφάντινο πύργο της». Τελευταία ο Αμίν υπήρξε υποστηρικτής της λεγομένης πολυπολικότητας που πρέπει να αντιμετωπίσει την ηγεμονική παγκόσμια τάξη των ΗΠΑ.
Ωστόσο επανερχόμενοι στην προαναφερθείσα συνέντευξη, επισημαίνουμε τα βασικά σημεία:
1. Η συστημική και μακροχρόνια κρίση ξεκίνησε ως πετρελαϊκή το 1973 – 1975 και όχι το 2007 – 2008. Σήμερα ο ολοκληρωτικός έλεγχος υποβιβάζει τον παραγωγό στο επίπεδο του υπεργολάβου.
2. Η Αριστερά δεν αντιλαμβάνεται τη φύση της μεγάλης πρόκλησης. Η πλειοψηφία της εκλογικής αριστεράς εξισώνεται με τη Δεξιά. Με συναίνεση αποδέχεται τον έλεγχο του μονοπωλιακού κεφαλαίου πάνω σ’ ολόκληρο το οικονομικό σύστημα, άρα και στο πολιτικό σύστημα.
3. Χρειάζεται μια ριζοσπαστική Αριστερά που να προβάλλει το γεγονός ότι το σύστημα είναι γερασμένο.
4. Η κλιματική αλλαγή είναι τραγική.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ, απαντώντας σε ειδική ερώτηση, είπε ότι αρχικώς είχε συμπάθεια και ελπίδες ότι θα πίεζε την Ευρώπη να αλλάξει την πολιτική της λιτότητας με μονομερή μέτρα έστω και σε μια μικρή και ευάλωτη χώρα. «Αντί γι’ αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ συνθηκολόγησε». «Αποδέχθηκε την κατάσταση που έχει διαμορφώσει η Γερμανία για όλη την Ευρώπη». Με τον προσήκοντα σεβασμό αποφεύγουμε να σχολιάσουμε ειδικώς αυτές τις θέσεις του εκλιπόντος αφού μάλιστα ουδέν ελέχθη για τις συνέπειες της τυχόν μη αποδοχής του τρίτου μνημονίου, εκ μέρους της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ.
* Του Γιάννη Διαμαντή
