Όλα δείχνουν, αντιθέτως, ότι η επέλαση των λαϊκισμών θα συνεχιστεί. Στην αρχή, οι λαϊκιστές μετέβαλαν την πολιτική ατζέντα, αναγκάζοντας τα μέσα ενημέρωσης να τους λάβουν υπόψη. Στη συνέχεια έλαβαν μέρος σε κάποιες εφήμερες συμμαχίες. Και τώρα αρχίζουν να αναλαμβάνουν την εξουσία. Στην Ιταλία, οι εξελίξεις είναι πολύ σημαντικές, αλλά έρχονται από μακριά: το Κίνημα των Πέντε Αστέρων ιδρύθηκε το 2009 και ο Ματέο Σαλβίνι έχει αρχίσει να αλλάζει την ταυτότητα της Λέγκας από το 2013, μετατρέποντάς την από φιλοευρωπαϊκό περιφερειακό κίνημα σε ευρωσκεπτικιστικό εθνικιστικό κόμμα. Η Ιταλία ήταν κάποτε μια από τις πιο φιλοευρωπαϊκές χώρες. Και σήμερα έχει γίνει μια από τις πιο επικριτικές απέναντι στην ΕΕ και το ευρώ.
Είναι αλήθεια ότι το πολιτικό πρόγραμμα της νέας ιταλικής κυβέρνησης δύσκολα θα εφαρμοστεί, καθώς δεν συμβιβάζεται με τους κανόνες της Ε.Ε.. Με εξοργίζει όμως η εθελοτυφλία πολλών σχολιαστών. Σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, καταδικάζουν την έλλειψη κρίσης των ψηφοφόρων. Η αίσθηση είναι λοιπόν ότι οι μιντιατικές και πολιτικές ελίτ δεν αποδέχονται πλέον την όλο και πιο ισχυρή έκφραση των ψηφοφόρων. Η ψήφος στους λαϊκιστές δεν έχει χαρακτήρα πραξικοπήματος, είναι προϊόν ψυχρής οργής. Η ανησυχία των ψηφοφόρων δεν εκφράζεται με τη βία ή με το μίσος, αλλά με την ψήφο, μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, και προς όφελος πολιτικών οργανισμών που δεν είναι απαγορευμένοι. Η επίμονη άρνηση των ελίτ να ακούσουν αυτή την οργή είναι που τροφοδοτεί τους λαϊκισμούς!
Ήταν λοιπόν εξαίρεση η νίκη του Εμανουέλ Μακρόν πριν από ένα χρόνο; Η μάχη που δόθηκε εκεί ήταν ανάμεσα σε μια υποψήφια «εναντίον του συστήματος» και έναν υποψήφιο «εκτός του συστήματος». Η Μαρίν Λεπέν πλήρωσε τη θέση της υπέρ της εξόδου από το ευρώ. Σε όλη την Ευρώπη, η απόρριψη των ευρωπαϊκών θεσμών είναι ισχυρότερη από εκείνη του ευρώ. Η συμφωνία με την ΕΕ φτάνει κατά μέσο το 51% (33% στην Ιταλία), ενώ η συμφωνία με το ευρώ φτάνει το 60% (45% στην Ιταλία).
Πεποίθησή μου είναι ότι το «στυλ ζωής», ή αυτό που αποκαλώ «άυλη κληρονομιά», είναι πλέον σημαντικότερο από τις οικονομικές παραμέτρους. Τιμάμε φέτος τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Μαρξ, αλλά αυτό που καθορίζει την πολιτική είναι το άυλο. Όπως παρατηρούμε στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, δεν υπάρχει πλέον σύνδεση ανάμεσα στην οικονομική κρίση και τη λαϊκιστική ψήφο. Στην Ιταλία, η ψήφος είναι κυρίως «αντισυστημική», εναντίον της «κάστας» όπως λέει ο Μπέπε Γκρίλο.
Σημαντικό είναι και αυτό που γίνεται στη Γερμανία. Το γερμανικό πολιτικό σύστημα μπορεί άραγε ακόμη να λειτουργήσει; Ο κυβερνητικός συνασπισμός είναι αυτός που αποδοκιμάστηκε στις κάλπες και τα κόμματα που τον απαρτίζουν δεν παίρνουν το ρίσκο νέων εκλογών γιατί φοβούνται ότι το αποτέλεσμα του Σεπτεμβρίου θα μεγεθυνθεί ακόμη περισσότερο. Αυτό είναι το λογικό αποτέλεσμα της απόφασης της Άγγελλα Μέρκελ να δεχθεί ένα εκατομμύριο πρόσφυγες. Η αδιαφορία για τα σύνορα διαμορφώνει τον λαϊκιστικό προσανατολισμό των ψηφοφόρων. Το κόμμα της καταδίκης ελπίζει μυστικά στην επιστροφή στην κανονικότητα, σε μια Ευρώπη που θα είναι αδιάφορη απέναντι στον λαϊκισμό. Όμως αυτό δεν πρόκειται να συμβεί αν δεν αντιμετωπιστεί η αγωνία του πληθυσμού. Αν η Ευρώπη δεν προσανατολιστεί προς την υπεράσπιση των κοινών συνόρων, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα εξαφανιστεί.
Πρόσφατα, είδαμε στη Σουηδία μια πρωτοφανή σκλήρυνση της πολιτικής της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης απέναντι στη μετανάστευση. Τον Φεβρουάριο του 2018, στη Δανία, η κεντροδεξιά κυβέρνηση έλαβε με τη στήριξη των λαϊκιστών και των σοσιαλδημοκρατών δραστικά μέτρα για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ενσωμάτωσης. Ύστερα από 25 χρόνια απραξίας, βλέπουμε από φέτος όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες να σκληραίνουν τη στάση τους απέναντι στη μετανάστευση. Ίσως να μην είναι ακόμη πολύ αργά. Το δίλημμα είναι σαφές: ή οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα απαντήσουν γρήγορα στις προσδοκίες που εκφράζονται στις εκλογές ή οι λαϊκιστικοί κυβερνητικοί συνασπισμοί θα πολλαπλασιαστούν και θα διαλυθεί η ευρωζώνη, άρα και η Ευρώπη.
Του Ντομινίκ Ρεϊνιέ
(*) Ο Ντομινίκ Ρεϊνιέ είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Institut d’Etudes Politiques του Παρισιού και διευθυντής της Fondapol.
(Πηγή: συνέντευξη στη Figaro)
