Ήταν ένας άνθρωπος που όπως έγραψε μετά τον θάνατό του ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα «μας έμαθε πράγματα για τη διατροφή, όμως το σημαντικότερο ήταν η ικανότητά του να μας ενώνει, να μας κάνει να μη φοβόμαστε τόσο το άγνωστο».
Είναι τραγικό και δεν θα επεκταθώ περισσότερο, αξίζει όμως να δούμε πώς οδηγείται ένας άνθρωπος που είναι διάσημος, επιτυχημένος, που δεν φοβάται το άγνωστο και είναι ανοιχτός στις καινούργιες εμπειρίες, να βάζει τέλος στη ζωή του. Όταν ένας άνθρωπος αυτοκτονεί, συνήθως κάτι μέσα του έχει διαρραγεί ανεπανόρθωτα και κάποιες εσωτερικές του αλήθειες δεν βρήκαν τον τρόπο να βγουν στο φως. Αυτό πολλές φορές συμβαίνει επειδή μέσα του αναθρέφονται βαθιές επιθυμίες και ανάγκες που δεν συνειδητοποιεί ή φοβάται να αγγίξει, με αποτέλεσμα σταδιακά να δημιουργείται μια σχάση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής αλήθειας η οποία θολώνει τα νερά. Πολλές φορές, δηλαδή, η επιθυμία και η ανάγκη, για ταξίδια, επιτυχία, δημοσιότητα, αποδοχή, κ.ο.κ., αντικατοπτρίζουν αντίστοιχες εσωτερικές διεργασίες και ελλείψεις. Ο ανεξερεύνητος εαυτός δεν μπορεί, ως εκ τούτου, να αγνοείται, να παραμελείται και να θρέφεται μόνο από εξωτερικές αναζητήσεις, γιατί όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, γνωρίζουμε όσα γνωρίζουμε μόνο ερευνώντας τον εαυτό μας. Τι κάνει όμως έναν άνθρωπο να απομακρύνεται από τις εσωτερικές του αλήθειες; Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι υποστηρίζουν πως είναι ο φόβος του θανάτου, άρα θα έλεγα η ματαίωση πως τίποτα δεν αξίζει εφόσον μια μέρα δεν θα υπάρχουμε. Όταν όμως ο φόβος αυτός απλώνεται στην καθημερινότητα, είτε καθηλώνει τον άνθρωπο, είτε τον απομακρύνει από την ουσία των πραγμάτων. Ο καθηλωμένος ή ο κενός από ουσία άνθρωπος αδυνατεί να νοηματοδοτήσει τη ζωή του, οδηγούμενος ακόμη και στην αφαίρεσή της.
Είναι πολύ σημαντικό επομένως να αναγνωρίζει κανείς τις πραγματικές του ανάγκες και να επιτρέπει στον εσωτερικό διάλογο να αναπτύσσεται. Το ταξίδι μέσα μας, μπορεί να έχει δυσκολίες, φόβους κι επώδυνα συναισθήματα, αλλά όπως είπε ο Νίτσε, «για να γίνεις σοφός πρέπει να μάθεις να ακούς τα άγρια σκυλιά που γαβγίζουν στο υπόγειό σου». Να ορίσεις τον εαυτό σου ως ατελή, γιατί ο τέλειος δεν αναζητά, να αποδεχθείς όλες σου τις πλευρές, ακόμη και τις άγριες, γιατί έτσι τις αποδυναμώνεις και μπορείς να τις φέρνεις στο φως.
Ειδάλλως, δημιουργώντας κανείς μια φαινομενική κι όχι μια ουσιαστική πραγματικότητα οδηγείται σε μια σχάση, μια δυσαρμονία μεταξύ αυτού που συμβαίνει εξωτερικά κι αυτού που πραγματικά έχει ανάγκη, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται και η ύπαρξή του να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την εξωτερική του κατάσταση. Σε αυτή την περίπτωση μπαίνει κάποιος σε ένα ατέλειωτο παιχνίδι εξωστρέφειας, κυνηγώντας στόχους και επιδόσεις. Θα έπρεπε βέβαια να συμβαίνει το αντίθετο, η εξωτερική πραγματικότητα να καθοδηγείται από την εσωτερική αλήθεια. Να βιώνει δηλαδή κάποιος τη ζωή του ορμώμενος από εσωτερικά κίνητρα ή όπως υποστηρίζει ο Επίκουρος με τη γνωστή του ρήση «Λάθε Βιώσας», να ζει, κατά το δυνατόν, στην «αφάνεια», δηλαδή διακριτικά και με σκοπό να διαφυλάσσει την ψυχική του ηρεμία.
Στην εποχή μας θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η παραπάνω φράση του Επίκουρου μας προτρέπει να ζούμε μακριά από το lifestyle και τα κανονιστικά πρότυπα της κυρίαρχης κουλτούρας του «φαίνεσθαι». Ειδικότερα, ο Επίκουρος έλεγε πως «την ευτυχία και τη μακαριότητα δεν τις προκαλούν ούτε τα πολλά πλούτη ούτε οι πολλές ασχολίες, ούτε το κυνήγι για την εξουσία, ούτε η πολιτική δύναμη, αλλά το να μην είσαι θλιμμένος, η πραότητα των συναισθημάτων και η ψυχική διάθεση που καθορίζει τα όρια της ύπαρξής μας σύμφωνα με τη φύση». Η εσωτερική γαλήνη που έχει ανάγκη ο άνθρωπος, πλάθεται με πιο απλά υλικά τα οποία υπάρχουν μέσα στον καθένα, αρκεί να τα αναζητήσει.
Ένας άνθρωπος λοιπόν γυρίζει όλο τον κόσμο, γνωρίζει νέους πολιτισμούς και κουλτούρες, γεύεται καινούργιες γεύσεις και εμπειρίες και γίνεται διάσημος. Πόσο μεγάλη είναι η ματαίωση ενός ταξιδιού που δεν οδηγεί, παρά μόνο στο επόμενο ταξίδι; Πόσο ατέρμονη μοιάζει η αναζήτηση της ουσίας, όταν κάποιος όλο και περισσότερο γραπώνεται από την ανάγκη μιας έντονης εξωτερικής πραγματικότητας και προσπαθεί να καλύψει το κενό με επιτεύγματα και ενθουσιασμούς;
Υπάρχει ένα άλλο ταξίδι, δύσκολο κι επίπονο, «άσημο» αλλά σημαντικό ταυτόχρονα, στο λαβύρινθο της ψυχής, που δεν αφήνει την ανάγκη να χάσκει μέσα μας, ένα συνειδητό ταξίδι αυτογνωσίας και αρμονίας, που οδηγεί στη νοηματοδότηση της ύπαρξης. Σαν κι αυτό που μας θυμίζουν οι στίχοι του Παρασκευά Καρασούλου, από το ποίημα με τίτλο «μικρή πατρίδα»:
…Δεν έκανα ταξίδια μακρινά
ταξίδεψε η καρδιά κι αυτό μου φτάνει
σε όνειρα σ’ αισθήματα υγρά
το μυστικό τον κόσμο ν’ ανασάνει…
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή
