Μέχρι το 2015, η Ελλάδα και η Ρουμανία, ήταν οι μοναδικές χώρες οι οποίες αρνούνταν να εφαρμόσουν τον αντικαπνιστικό νόμο. Όμως, εξαιτίας ενός τραγικού γεγονότος που σημειώθηκε στο Βουκουρέστι, οι Ρουμάνοι αποφάσισαν να συμμορφωθούν. Από το 2015 λοιπόν, είμαστε οι μόνοι που συνεχίζουμε να καπνίζουμε σε δημόσιους και κλειστούς χώρους. Την ώρα μάλιστα που θεωρητικά το 2009 άρχισε να εφαρμόζεται ο νόμος που είχε ψηφιστεί ένα χρόνο νωρίτερα, η Ελλάδα παρουσίαζε τα υψηλότερα ποσοστά καπνιστών στην Ε.Ε.
Κατ’ αρχάς, οι αρνητικές επιπτώσεις του ενεργητικού καπνίσματος και η σχέση του με τον καρκίνο του πνεύμονα και τις χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, είναι δεδομένες. Οι ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα, παραμένουν η κυριότερη αιτία θανάτου που θα μπορούσε να προληφθεί. Το παθητικό κάπνισμα ωστόσο, αποτέλεσε πεδίο έρευνας τα τελευταία χρόνια και φάνηκε γρήγορα ότι αποτελεί μια συνιστώσα του καπνίσματος, σχεδόν ίσης αξίας με το ενεργητικό κάπνισμα. Ο κίνδυνος που προσθέτει το παθητικό κάπνισμα στην εμφάνιση διάφορων νοσημάτων είναι γενικά μικρός, αλλά η εξαιρετικά μεγάλη επίπτωσή του, το καθιστά εν τέλει έναν σημαντικό βλαπτικό περιβαλλοντικό παράγοντα.
Τα παραπάνω, αν κι είναι γνωστά, αποτελούν ένα ισχυρότατο επιχείρημα εφαρμογής του νόμου. Ενός νόμου, που υπάρχει εδώ και 10 χρόνια, χωρίς να εφαρμόζεται. Η εντελώς λανθασμένη νοοτροπία, τόσο των καταστηματαρχών και των πολιτών, όσο και των μοχλών άσκησης εσωτερικής πολιτικής, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανομία. Από τους μεν, ακούμε σε συζητήσεις, φράσεις όπως «λίγες μέρες υπομονή, αυτό κάναμε και στο παρελθόν», «καλοκαιριάζει, από τον επόμενο χειμώνα θα ξεχαστεί πάλι το θέμα». Οι δε, που έχουν και το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης, εφαρμόζουν λανθασμένα τον ελεγκτικό μηχανισμό. Δεν είναι λογικό κύριο μέλημα να αποτελεί η επιβολή προστίμων και η τρομοκρατία των καταστηματαρχών. Δεν πρόκειται να έρθουν ποτέ τα επιθυμητά αποτελέσματα όταν σε πρώτο στάδιο επιβάλλονται τσουχτερά πρόστιμα και στη συνέχεια δεν ασχολείται κανείς. Ορθά επιβάλλονται τα πρόστιμα, κοντά σ’ αυτό όμως απαιτείται μεγάλη και συνεχόμενη ενημερωτική καμπάνια.
Τα ίδια ακριβώς, ίσχυαν και στη Ρουμανία. Οι δυο χώρες είναι πολύ κοντά στη νοοτροπία σχετικά με την χαλαρότητα ή τη μη εφαρμογή των νόμων. Παρ’ όλα αυτά, τα πάντα άλλαξαν στη χώρα σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου και όχι μόνο, τον Οκτώβρη του 2015. Σε μια συναυλία, σ’ ένα κέντρο διασκέδασης στο Βουκουρέστι, απενεργοποιήθηκαν τα συστήματα πυρόσβεσης, ώστε να μπορούν οι πελάτες να καπνίζουν. Η παράνομη χρήση βεγγαλικών μέσα στο μαγαζί στο πλαίσιο της συναυλίας, οδήγησε σε αναθυμιάσεις, που με τη σειρά τους προκάλεσαν το θάνατο σε 64 ανθρώπους, ενώ δεκάδες ήταν οι τραυματίες. Όπως είναι λογικό, το συγκεκριμένο περιστατικό οδήγησε σε τεράστια πολιτική και κυβερνητική κρίση, με τον τότε πρωθυπουργό Βίκτορ Πόντα να παραιτείται.
Μετά από αυτό, τόσο οι πολίτες, όσο και οι πολιτικοί στη Ρουμανία, αποφάσισαν να ξανασκεφτούν τη συμμόρφωσή τους με τον αντικαπνιστικό νόμο.Η συγκεκριμένη πυρκαγιά, ήταν μια από τις χειρότερες καταστροφές στη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Τα βεγγαλικά ωστόσο, εκτός από τις αναθυμιάσεις, προκάλεσαν και την αλλαγή στον γενικότερο τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των πολιτών.
Υποστηρίζεται συχνά η άποψη ότι η πλειονότητα των Ελλήνων καπνίζει και πως αν κάποιο μαγαζί απαγορεύσει το κάπνισμα, αναγκαστικά θα κλείσει, αφού θα ξεμείνει από πελάτες. Οι στατιστικές πάντως, στις χώρες που εφαρμόστηκε ο νόμος αναφέρουν μια μείωση 30% στις πωλήσεις στα καταστήματα, κατά το πρώτο διάστημα. Σε μεταγενέστερο στάδιο, μπορεί να επέλθει ισορροπία και οι πωλήσεις, αν δεν επανέλθουν πλήρως σε επίπεδα προ εφαρμογής του νόμου, θα πλησιάσουν σίγουρα αυτά τα επίπεδα.
Επομένως, είναι θέμα προσαρμογής, ενημέρωσης και αντιμετώπισης του ζητήματος με λογική και αποφασιστικότητα. Άλλωστε, υπάρχουν πόλεις, μέσω των δημοτικών αρχών, που σιγά σιγά ανακοινώνουν την απόφασή τους για διακοπή του καπνίσματος. Την αρχή έκανε τον περασμένο Νοέμβριο ο Δήμος Τρικκαίων, ακολούθησε πριν λίγες μέρες αυτός της Λάρισας και έπονται κι άλλοι. Αποτελεί ένα ακόμη στοίχημα, να πάρουμε τα καλύτερα στοιχεία που εφαρμόζονται με επιτυχία σε άλλες χώρες και να τα προσαρμόσουμε στα δικά μας δεδομένα, στο όνομα της δημόσιας υγείας. Δεν είναι εύκολο, αλλά ας ελπίσουμε ότι δε θα χρειαστεί μια αντίστοιχη τραγωδία, όπως της Ρουμανίας, για να τα καταφέρουμε.
Του Λάμπρου Αναγνωστόπουλου
* Ο Λάμπρος Αναγνωστόπουλος είναι κοινωνιολόγος
Βοηθήματα:
Νικηφόρος Β. Αγγελόπουλος, Ιατρική Ψυχολογία και Ψυχοπαθολογία, Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις
Iστορίες, Αντικαπνιστικός νόμος και ελληνικά καπνά, www.skai.gr
