Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανάλογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις. Όλο και περισσότεροι γονείς αναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους, δουλεύοντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιά, αποκομίζουν σημαντικά οφέλη.
Πολλές φορές λοιπόν οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα ή/και ερωτήματα για το μεγάλωμα των παιδιών τους και επειδή δεν βρίσκουνε πάντα απαντήσεις στρεσάρονται. Ένα από αυτά είναι και το ζήτημα της ζήλιας μεταξύ των αδελφών.
Παρότι συνήθως επικεντρωνόμαστε στις σχέσεις του ζευγαριού και στην αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται μεταξύ παιδιών και γονέων, σήμερα γνωρίζουμε ότι και η παρουσία ή η απουσία των αδελφών παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των οικογενειακών σχέσεων και επηρεάζει την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού.
Τα αδέλφια συνδέονται με δεσμούς αίματος, αλλά και δεσμούς συναισθηματικούς, πολύ δυνατούς. Είναι μια σχέση ζωής που, κατά πάσα πιθανότητα, θα μας συνοδεύει μέχρι να γεράσουμε. Είναι τόσο σημαντική σχέση που έχουν ασχοληθεί με αυτή συγγραφείς από την αρχαιότητα ως σήμερα. Οι αρχαίες τραγωδίες, οι μύθοι, τα παραμύθια, οι θρησκευτικές παραδόσεις, αλλά και η σύγχρονη μυθιστοριογραφία, ο κινηματογράφος, κ.α. περιγράφουν ιστορίες αδελφών που θυσιάζονται ο ένας για τον άλλον, καταστρέφουν ή και σκοτώνουν. Τις αδελφικές σχέσεις τις χαρακτηρίζουν συναισθήματα αγάπης και μίσους, αφοσίωσης και αντιζηλίας, κάτι που είναι απόλυτα φυσιολογικό και υγειές.
Θα ξεκινήσω με μια παραδοχή: Κυρίαρχο χαρακτηριστικό στις αδελφικές σχέσεις, όπως επισημαίνεται από σχετικές έρευνες, αλλά και από την εμπειρική παρατήρηση είναι η στοργή, αλλά και ο ανταγωνισμός και η ζήλια.
Η ζήλια, λοιπόν, είναι συναίσθημα φυσιολογικό για τα αδέλφια, γιατί πρέπει να μοιραστούν, ενώ δεν θέλουν, την αγάπη και την αγκαλιά της ίδιας μητέρας. Το μοίρασμα, αυτό που είναι απειλητικό και ανεπιθύμητο, μπορεί να γίνει αυτό που ενώνει τα αδέλφια. Εφόσον κανένα από τα αδέλφια δεν μπορεί να έχει αποκλειστικά τη μητέρα, νιώθουν ότι έχουν κάτι κοινό. Ταυτίζονται το ένα με το άλλο και έτσι, εκτός από ζήλια και ανταγωνισμό αρχίζουν να νιώθουν αγάπη. Αντιλαμβάνονται ότι μοιάζουν σε κάτι, στο ότι μοιράζονται τη γονεϊκή αγάπη και προσοχή, με αποτέλεσμα τη δημιουργία συμμαχίας μεταξύ των αδελφών.
Αντιφατικά συναισθήματα όπως αγάπη-μίσος, θαυμασμός-ζήλια, εγγύτητα-αποξένωση, επιθετικότητα-τρυφερότητα, συντροφικότητα-ανταγωνισμός, όμοιος-διαφορετικός αποτελούν μια πολύτιμη εμπειρία για ένα παιδί προκειμένου να επιτευχθεί η διαφοροποίηση του «εγώ» από τον «άλλον».
Το νέο μέλος, εκτός από παρείσακτο είναι και όμοιο, εκτός από ανταγωνιστής, είναι και φίλος, σύντροφος στο παιχνίδι. Εκείνος που προηγείται ή που έπεται μας προσφέρει μια γνώση για τον κόσμο και τις σχέσεις. Το συναίσθημα της ζήλιας, το οποίο συνηθίζεται να είναι φορτισμένο αρνητικά, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη γένεση της κοινωνικότητας και της γνώσης μας για τον κόσμο.
Μέσα από τη σχέση με τα αδέλφια του το παιδί διδάσκεται απλά και αυθόρμητα ηθικές και κοινωνικές συμπεριφορές που διαφορετικά θα περίμενε μέχρι και το σχολείο για να τις διδαχθεί και με τρόπο φυσικό δοκιμάζει πρακτικά έννοιες και συμπεριφορές όπως είναι η ειλικρίνεια, η υπομονή, η αγάπη, η προστασία, η συνεργασία και η αλληλοβοήθεια.
Οι αδελφικές σχέσεις συντελούν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων, αποτελούν το κύριο πεδίο όπου το παιδί μαθαίνει να συναντά και να αποδέχεται τον άλλο, να σχετίζεται μαζί του και να διαχειρίζεται τα συναισθήματα που του προκαλεί το αποτέλεσμα αυτής της σχέσης. Είναι αναμενόμενο στην αρχή να διεκδικεί την αποκλειστικότητα των γονιών του και να επιθυμεί να κατέχει ό,τι και ο αντίζηλός του. Το συναίσθημα αυτό είναι εποικοδομητικό γιατί τον ωθεί να ενδιαφερθεί για τον άλλο. Στη συνέχεια μαθαίνει να διαφοροποιείται και να οριοθετείται σε σχέση με τον άλλο. Η οικογένεια αποτελεί τον κατ’ εξοχήν χώρο όπου μαθαίνουμε να διαχειριζόμαστε τις συγκρούσεις, εσωτερικές και εξωτερικές. Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργήσαμε σ’ αυτό το πλαίσιο είναι καθοριστικός για τον τρόπο με τον οποίο θα λειτουργήσουμε και στις μετέπειτα σχέσεις της ζωής μας.
Όλα τα παραπάνω που αναφέρονται είναι αυτά που τελικά κάνουν την αδελφική σχέση να αφήνει το στίγμα της στην πορεία μας, στην ανάπτυξή μας, στην εξέλιξή μας. Και όπως κάθε σημαντική σχέση, αναζωπυρώνει έντονα συναισθήματα. Αντί επιλόγου, θα σημειώσω ένα απόσπασμα του ψυχαναλυτή-παιδοψυχιάτρου Dr. D. Winnicott:
«Το μίσος αυτό με τον καιρό δίνει τη θέση του στην αγάπη, καθώς το νέο βρέφος εξελίσσεται σ’ ένα ανθρώπινο πλάσμα, με το οποίο παίζει κανείς και για το οποίο νιώθει περήφανος… Νομίζω πως είναι εξαιρετικά πολύτιμη εμπειρία για το παιδί ν’ ανακαλύπτει ότι ο νεότερος αδελφός (ή αδελφή) που αρχίζει ν’ αγαπάει είναι το ίδιο πρόσωπο με το νεογέννητο βρέφος, που πριν από λίγες βδομάδες μισούσε και επιθυμούσε την απομάκρυνσή του».
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, info@nhmacenter.gr
